Kz $$$umkd name$эпоәК атауы –Еңбек ұжымының әлеуметтік-психологиялық мәселелері

Жұмыс оқу жоспарынан көшірме

2.3.1 Пәннің қысқаша мазмұны.

Қоғамдық өмір тәжірибесі бірлестіктер, фирмалардың табыстығы көбінесе басқару әдістерінің қоғамның дамуындағы әлеуметтік және экономикалық міндеттері мен ғылыми-техника жетістіктерінің талаптарына сәйкестілігіне тәуелді болатынын көрсетіп отыр. Осыған орай, басқару мәселелрін жан-жақты зерттеу бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып табылады. Қазіргі ғылымда басқару мәселелсі - бірлестіктердің бірден-бір мақсаттарын шешуге бағытталған адам іс-әрекетінің арнайы саласы ретінде қарастырылады. Өз мазмұны жағынан басқару іс-әрекеті өте күрделі әрі жан-жақты жоспардан көрінеді.

Еліміздегі күрделі әлеуметтік-экономикалық жағдай нарық экономикасына өтудегі бастапқы алғы шарттар ретіндегі көптеген басқару міндеттерін шешудің түрлі аспектілерін талдауға мүмкіндік береді. Кезкелген басқару қызметін жүзеге асыруда – негізгі басқару субъектісі ретінде жетекші роліне баса назар аударылуы тиіс. Осы курс барысында алынған білімдер жүйесін мамандар психологиялық өндірісте және іскерлік қарым-қатынас психологиясында ұтымды пайдалануға болады.

2.3.3 Пәнді оқытудың негізгі міндеттері :

- басқару жүйесіндегі психологиялық білімдердің маңызын ашу,

- студенттерді басқару іс-әрекетінің құрылымы және негізгі функцияларын таныстыру,

- студенттерді бірлестік құрылымдар ерекшеліктерімен таныстыру;

-студенттер бойында басқару жүйесінде практикалық жұмыс жасау іскерлігі мен дағдыларын қалыптастыру.

• 
  Еңбек психологияның негізгі категорияларын білуі;
  
• 
  Теориялық және практикалық білімге ие болуы;
  
• 
  Еңбек ұжымының әлеуметтік-психологиялық мәселелеріндағы жағдаяттарды талдауға дағдыларды игеруі;
  
• 
  Зерттеу әдістерімен жұмыс істей білуі;
  
• 
  Еңбек ұжымының әлеуметтік-психологиялық мәселелеріның басқа ғылым салаларымен байланысын түсінуі;
  
• 
  Еңбек ұжымының әлеуметтік-психологиялық мәселелеріна байланысты теориялық білімнің болуы;
  
• 
  Кәсіптік іс-әрекет жағдайында психологиялық алған білімін қолдануға үйренуі тиіс.
  

2.3.5 Курс пререквизиттері:

-экономика негіздері

-әлеуметтану

-менеджмент негіздері

-этика
2.3.6 Курс постреквизиттері:

-жалпы психология

-әлеуметтік психология

-еңбек психологиясы

&&&

2.4.1 Негізгі әдебиет және қорлар

2.4.1.2 Самыгин С.И.,Столяренко Л.Д. Психология управления. – Ростов – на – Дону, 2008 ;

2.4.1.3 Аймаганбетова О.Х. Экономическая психология. – А., 2005

2.4.1.4 Андреева Г.М. Социальная психология. М.,1994

2.4.1.5. Власова Н. Справочник по психологии управления.Новосибирск,1994

2.4.1.6 Донцова А.И. Психология коллектива. М.,1984

2.4.1.7 Елеусізова С.Қарым-қатынас психологиясы.Алматы: «Рауан»,1996

2.4.1.8 Кабаченко Т.С. Психология управления.М.,1997

2.4.1.9 Обозов Н.Н. Психология менеджмента. С-пб.1994

2.4.1.10 Розанова В.А. Психология управления. М.,1997

2.4.1.11 Свенцицкий А.Л. Социальная психология управления. М.,1986

2.4.2 Қосымша әдебиет және қорлар

2.4.2.1 Қозыбай А., Жексенбиева Н., Өстеміров К. Топ жетекшісі. Астана, 2010

2.4.2.2Молдабеков Ж., Маханбетова А., Оралбекова А. Кәсіби этика. Астана, 2012

2.4.2.3 Паркинсон С.Н., Рустомджи М.К. Искусство управления. С-Пб,1992

2.4.2.4 Петренко А.Безопасность в коммуникации делового управления.М.,1993

2.4.2.5 Руденский Е.В. Основы психотехнологии общения менеджмента.М.,1998

2.4.2.6 Саймон Г.,Смитбург Д.Менеджмент в организациях.М.,1995

2.4.2.7 Тейлор Ф.У. Менеджмент.М.,1992

2.4.2.8 Якокка Л. Карьера менеджера.М.,1991

&&&

###002-005#2.5 Пәннің мазмұны және пәннің модульдік бөлінуі

&&&

3 кесте

№ п/п	СӨЖ тақырыбы	СӨЖ мазмұны	Тапсыру мерзімі (апта)	Қойылатын ұпай
1	2	3	4	5
1	Еңбек ұжымының әлеуметтік-психологиялық мәселелерінің тарихы	Шетелде және өз елімізде басқару психологиясының даму тарихы.
2	Еңбек ұжымының әлеуметтік-психологиялық мәселелеріның пәні	Басқару психологиясының пәніне деген негізгі көзқарастарды талдау.
3	Еңбек ұжымының әлеуметтік-психологиялық мәселелеріның ғылыми негіздері	Басқару психологиясы басшының іс-әрекетінің психологиялық заңдылықтары туралы ғылым.
4	Басшы психологиясы	Басшы - басқару субъектісі ретінде
5	Басқарушы қызметі	Басшы іс-әрекетінің психологиялық ерекшеліктері
6	Басқару стильдері	Басшылық өзара әрекет түрлерінің стильдері
7	Лидерліктің психологиялық сипаттамасы	Басқару психологиясындағы басшы және лидер мәселелесі
8	Басқарудығы билік мәселесі	Басқару психологиясындағы басшының бедел және билік мәселелесі
9	Менеджмен жүйесі	Дж.Моутон және Р.Блейк бойынша менеджмент торы
10	Басқарушы қызметіндегі қарым-қатынас	Басқарудағы қарым-қатынас заңдылықтары
11	Ұжымдық конфликттер	Мекемедегі қайшылықтар
12	Басқару және коммуникация	Коммуникация жүйесіндегі басшы
13	Шешім қабылдау мәселесі	Басқарудағы шешім қабылдаудың нормативті жүйесі
14	Кәсіптік профессиограмма	Басқарушы іс-әрекеттің профессиограммасы
15	Кәсіби жарамдылық	Басқарудағы кәсіби іріктеу және кәсіпке жарамдылық мәселесі

&&&

###002-007#2.7 Пәнді оқу бойынша оқу-әдістемелік нұсқаулар

Студенттерге арналған «Еңбек ұжымының әлеуметтік-психологиялық мәселелері» пәнін оқыту бойынша әдістемелік нұсқаулар.

Курс барысы: 15 тақырып «Еңбек ұжымының әлеуметтік-психологиялық мәселелері» курсының барлық мазмұнын қамтиды.

Оқу жоспары бойынша пәннің көлемі 3 кредит немесе 135 сағат, соның ішінде 126 сағат студенттің өздік жұмысына қарастырылған, қалғаны аудиториялық сабақтар.

Аудиторлық дәріс курсы студент білімін жүйелендіретін негізгі және маңызды көзі болып табылады.

Дәріс – берілген пәннің теориялық сұрақтарын қарастыру мақсаты болып табылатын оқу сабағының нысаны.

Дәрістің негізгі бағыты барлық оқу сабақтарының, сонымен қатар студенттердің өздік жұмыстарының негізгі мазмұны мен сипатын, негізгі бағыттарын анықтай отырып, білім негізін салу.

Берілген пәнді тиімді оқыту шарты болып өздік жұмыстарды орындау табылады.

Қашықтан кеңес беру (on-line) жоспар және арнайы кесте бойынша жүргізіледі және студенттердің үнемі оқытушыдан туындаған сұрақтарына жауап алуға, пәннің күрделі сұрақтарын терең меңгеруге және студенттердің өздік жұмыстарын қорытындылаудың негізгі нысаны болып табылады.

Баяндама –рефератқа қысқаша жоспар құру керек. Жұмысты орындаған соң берілген тақырып бойынша қолданылған әдебиеттер тізімі көрсетілуі керек.

&&&
###002-008#2.8 Курс форматы

Пән бойынша офф-лайн және он-лайн сабақтар жүреді. Офф-лайн сабақта студенттер материалды дербес оқып игереді, практикалық сабақтарды, модульдар бойынша бақылау тапсырмаларын орындайды, межелік тестілеу өтеді. Топтық он-лайн семинарлаода ең маңызды тақырыптар талқыланады. Әрбір он-лайн семинардың күні мен уақыты, тақырыбы мен тапсырмалары алдын ала хабарланады. Осы семинарларға белсенді қатысу керек. Сонымен қоса, пән бойынша он-лайн кеңестер жүргізіледі, олардың кестесі курс ішінде жазылады. Офф-лайн кеңес алу үшін оқытушыға хат жазып, жауап алуыңызға болады.

&&&

###002-009#2.9 Курс саясаты

&&&

Әрбір студент пән бойынша жеткілікті рейтинг алуы үшін белгілі балл санын жинуы тиіс. Баллдардың максималды саны:

1-рейтинг нәтижесі бойынша 1-8 апталарда – 300 балл,

2-рейтинг нәтижесі бойынша 9-15 апталарда – 300 балл.

Пән бойынша семестрде максималды балл саны – 600.

Баллдар келесі жұмыс түрлері үшін қойылады:

1. Модульдар бойынша тапсырманы орындағаны үшін (1 және 3 модуль бойынша максимум 150 балл, 2-модуль бойынша – максимум 120 балл)

2. Он-лайн семинарға қатысқаны және белсенділігі үшін (қатысу үшін – 20 балл, белсенділігі үшін максимум 100 балл)

3. Межелік тестілерді орындағаны үшін (максимум 30 баллдан)

Курстық жұмыс жеке бағаланады.

Пән бойынша баллдардың бөлінуі төменде 5-кестеде берілген.

Бақылау мерзімдері 8-аптаның соңы және 15-аптаның соңы. Уақытында өткізілмеген тапсырма мен тестерді 15-аптада тапсыруға болады, бірақ егер студент себепсіз уақытында орындамаса, оларға айыппұл салынып, баллдың 60% ғана қойылады.

&&&

###002-011#2.11 Студент білімін бақылау

Студенттің білімін бақылау келесі түрде жүргізіледі:

• 
  ағымдағы бақылау (әр модуль соңында жүргізіледі)
  
• 
  межелік бақылау тестілеу түрінде (8 және 15 апталарда)
  
• 
  қорытынды бақылау – семестр соңында бір рет жүргізіледі (емтихан және курстық жұмысты (жобаны) қорғау, мамандықтың МЖМБС-на сәйкес).
  

Пән бойынша қорытынды баға келесі шкала бойынша анықталады (4 кесте).

Әріптік, баллдық және пайыздық эквиваленттегі бағалар шкаласы

4 кесте
Студенттердің білімін бағалау шкаласы

###002-012#2.12 Қашықтықтан кеңестер беру және оқу үдерісінің күнтізбелік графигі

OL – он-лайн кеңес; OF- офф-лайн кеңес

1. 
   Абстракция – заттар немесе құбылыстарды зерттеу мақсатындағы оның белгілі бір белгілері мен қасиеттерін ойша бөліп алу.
   
2. 
   Психология – психиканың даму заңдылықтарын, оны зерттеу әдістерін, ғылыми теориялық ұғымдардың қалыптасу заңдылықтарын зерттейді.
   
3. 
   Психика – тіршілік дамуының белгілі бір сатысында тірі ағза мен сыртқы ортаның өзара қатынасын білдіретін бейнелеудің айрықша түрі.
   
4. 
   Адаптация – сыртқы орта заттары мен құбылыстарының ерекшеліктеріне сезім мүшелерінің бейімделуі.
   
5. 
   Анимизм – жан мен рухтың ауыспалылығы және олардың объективті тірлігі туралы ежелгі ілім.
   
6. 
   Ассоциация – психикалық құбылыстардың өзара байланысы.
   
7. 
   Аутагенді жаттығулар – адамның өз психикалық құбылыстары мен әрекет қылығын басқаруға бағытталған өзін-өзі сендіру, бағыттауға арналған арнайы жаттығулардың комплексі.
   
8. 
   Сана – психиканың жоғары деңгейде дамуы.
   
9. 
   Бейсана (астар сана) – адамның психологиялық қасиет, процесс және кейіпінің санадан тыс көрнісі.
   
10. 
    Методологиялық принцип – детерминизм принципі, сана бірлігі мен әрекеттің дамуы.
    
11. 
    Жеке тұлға - әрекеттің субъекті мен объектісі ретінде.
    
12. 
    Топ – қоғамдағы адамдардың белгілі сипаттары мен ерекшеліктеріне орай және бірлесіп атқаратын істеріне сәйкес бірлесуі.
    
13. 
    Темперамент – жүйке жүйесінің тума қаситтерінен туындайтын ерекшелік.
    
14. 
    Индивид - әлеуметтік қарым-қатнас объектісі және саналы әрекет етуші.
    
15. 
    Индивидуалдық – психикалық, физиологиялық, әлеуметтік ерекшеліктердің жиынтығы, нақты адамның ерекшелігі.
    
16. 
    Ассоциация – ол байланыс елестеуі, олардың арасындағы сыртқы механикалық байланыстар.
    
17. 
    Экстриоризация - әрекет барысында белгілі бір қиындықтардың туындауы.
    
18. 
    Анализатор – тітіркендіргіштерге орай рефлекторлы түрде қайтадан өзгеріп, жасалып отыруы.
    
19. 
    Символ – белгі.
    
20. 
    Ретикулярлық формация – импульстардың төменнен жоғары ми алаптарына жетіп, олардың жұмысына әсерін тигізе алуы.
    
21. 
    Рефлекс – Сырттан және іштен келетін тітіркендіргіштерге ағзаның жауап беру реакциясы. Латын тілінен аударғанда “бейнелеу” деген мағынаны білдіреді.
    
22. 
    Тест – сынақ. Психологияда адамның дара басындағы психологиялық ерекшеліктері мен қабілетін, ақыл-ой деңгейін белгілі нормалар тұрғысынан іздестіретін әдіс.
    
23. 
    Стимул – қозғаушы, жандандырушы әсер.
    
24. 
    Динамикалық стереотип – шартты рефлекторлық байланыстардың жасалуы және оның тұтастық жүйесінің құрылуы.
    
25. 
    Интериоризация, экстериоризация – сыртқы болмыс әрекеттерінің ішкі идеалық факторларға, ал адамның ішкі ақыл-ой әрекетінің сыртқы іс-әрекеттерге айналуы.
    
26. 
    Дедукция – жалпыдан жекеге қарай дамитын ой қорытындысы, логикалық ойлау формасы.
    
27. 
    Индукция – жекеден жалпыға қарай дамитын логиклық ой қорытындысы.
    
28. 
    Аналогия – жекеден жекеге қарай дамитын продуктивті ой қорытындысы.
    
29. 
    Инстинкт – ағзада туа берілетін шартсыз рефлекстер негізінде сыртқы және ішкі жағдайлардың өзгеруіне үйретусіз-ақ бейімделіп тіршілік ету құлқы.
    
30. 
    Перцептивті әсер – қабылдау поцесіне қатысты әсерлену түрлері.
    
31. 
    Иллюзия – латын сөзі, мағынасы – алдану. Алдануда қабылданған нәрселер мен заттар бір-біріне сәйкес келмей, бұрмаланады.
    
32. 
    Галлюцинация – қиялдану, шатасу деген түсінікті білдіреді. Жүйке жүйесінің ауруға шалдығуына байланысты жалған теріс, бұрмаланған бейнелердің тууы.
    
33. 
    Апперцепция – латын сөзі, қазақша “жан толқуы”.Бұл адамның психологиялық күйініш, сүйініш сезімдері үстіндегі көңіл күйінің айқын көрінісі.
    
34. 
    Генетикалық әдіс – генетика – шығу тегі “төркін” дегенді білдіреді. Бұл- психскалық құбылыстар мен процестердің шығуы мен пайда болуын және дамуын зерттейтін әдіс.
    
35. 
    Интероверт – кейбір адамдардың тұйық өзімен-өзі болып, өзінің ой-пікірлерін іштей талдайтын мінез ерекшеліктері.
    
36. 
    Экстраверт – Адамдардың ішкі дүние сырымен тұйықталып қалмай, жан дүние сырын ашық-жарқын түрде өзге адамдарға білдіріп отыруы.
    

&&&

&&&

1. 
   Ұжымның психологиялық сипаттамасы.
   
2. 
   Психологиялық хал-ахуал түсінігі
   

Бірінші қабатта адамдар арасында жанама қатынас эмоционалды тиімді немесе тиімсіз қатынаста көрінеді; екінші қабат біріккен іс - әрекет негізінде көрінеді; үшінші қабат топ ұйттқысы деп аталады, ол барлық топ мүшелерінің топтық іс - әрекет мақсатын біріктіріп қабылдау негізіндегі қарым – қатынаспен дамиды.

Қазіргі таңда авторлар топ құрылымының деңгейін кері қарастырғанды қалайды, яғни ядролық қарым – қатынас мінездемесінен бастайды.

Топ құрылымының орталығы топ әрекетін тудырады, ол әлеуметтік – жағымды әрекет болуы керек. Оның даму деңгейін үш критерий арқылы дәлелдеуге болады:

1. 
   Топтың негізгі қоғамдық функцияларды орындауын бағалау;
   

3. Әрбір топ мүшелерінің жеке тұлғалық дамуын қамтамасыз етуін бағалау.

Топ құрылымының екінші қабаты топ мүшелерінің топтық іс - әрекетке, оның мақсаты мен тапсырмаларына қатынас фиксациясын көрсетеді.Бұл қабат қазіргі кезде құндылықтар сәйкестілігімен ғана емес, сонымен қатар іс - әрекеттің бірлестігіне жанасатын, топ мүшелерінің белгілі мотивацияларының дамуымен, топтың эмоционалды идентификациясымен бейнеленеді.

Үшінші қабат тұлға аралық қатынасты көрсетеді.

Төртінші қабат топ мүшелері арасындағы байланысты көрсетеді. Бұл сол тұлға аралық қарым – қатынас, бірақ оның эмоционалды қатынас арқылы құралған бөлігі, бұл бөлік ұжымдық іс - әрекет мақсаты да, ұжымдық құндылықтардың бағдары – негізгі фактор болып саналмайтын бөлігі.

Ұжымды құруды нақты мақсат қою арқылы бастау керек.Ол мақсаттар күшті біріктіретін құрал болып табылады. Жетістік сенімділіктің, келісушіліктің және түсінушіліктің көзі, ал ол жетістіктің кілті болып табылады.Шешімді бірігіп табу, топ мүшелерінің бір – бірлерінен кеңес алуы ұжымның дамуына әсерін тигізеді. Адамдардың шығармашылығы ұжым потенциалын жаңаша ашуға мүмкіндік береді.

Бейресми ұжымның ресми ұжымнан айырмашылығы белгілі бір тұлға құрмай, ол ұжым кездейсоқ құрылады.Батыс мамандары осы үрдістің бес сатыларын атап көрсетті.

Бірінші сатыда тұлғалар белгілі бір әрекетке жауап қайтара санасыз түрде бірігеді, мысалы, белгілі бір қауіпті жағдайда.

Екінші сатының негізінде белгілі бір саналы эмоциялар біріктіреді, мысалы белгілі бір тұрғалардың бір – бірлеріне деген қызғанышы, ұнатпаушылығы немесе керісінше. Үшінші сатыда бейресми ұжым белгілі бір төнген қауіпке қарсы бірігіп күреседі. Төртінші сатыда адамдарды біріктірген фактор жағымсыз болуы мүмкін, айтарлық, ұзақ уақытқа созылған конкуреттік күрес. Бірақ, сонда да бейресми бірігу уақытша болып қала береді. Олар тек бесінші, соңғы сатыда ғана үнемі болады, яғни белгілі бір тұлғалар бірігусіз еш жүзеге аспайтын ұзақ уақытқа созылатын үлкен мақсаттарға қол жеткізу. Осылай өз мінездеріне тән ресми ұжымға жақындаған немесе солай деп саналатын мамандырылған бірлестіктер, саяси партиялар құрылады.

Әр ұжымда былай айтқанда «мәртебе шкаласы» болады, мұнда қызметкерлер өз әріптестерінің қолдауымен белгілі бір орынға не болғанда жүзеге асады. Сонымен қатар, бұл ең беделді жеке тұлға ретінде орталықта ролді атқарады. Олар былай болуы мүмкін:

1. Көшбасшы – ұйымдастырушы оның негізгі ерекшелегі ол ұжымның қажеттіліктерін өз мойнына алып белсенді түрде іске кіріседі. Бұл көшбасшы оптимист және ол өз күшіне сенеді, яғни барлық мәселелердің шешімдері болады деп ойлайды. Оның ізімен басқалар жүріп отырады. Ол басқаларды көндіре алады, кешіре алады, ал егер өзінің келіспеушілігін білдірер болса ол басқаның орын таптамайды, аяққа баспайды, нәтижесінде мүшелері жақсы жұмыс атқаруға тырысады. Дәл осындай адамдар неформалды ұжымда бірден көзге түседі.

2.Көшбасшы өндіруші. Ол өзіне ұжым мүшелерін тарта алады, ешқандай жауабы жоқ, тіпті қауіпті мәселелерді шеше алады. Ешкімге бұйырмайды, тек әңгіме таратады. Белгілі бір тапсырмаларды қызықты етіп көрсетіп жауабын алады.

3. Күрескер - көшбасшы. Еркіндікке ұмтылған, өз күшіне сенетін тұлға қауіпке, қиыншылыққа бірінші басын тігетін, күреске еш ойланбай шығатын адам. Бірақ бұндай адамға өз істеріне әрекеттеріне талдау жасауға уақыты жетпейді.

4. Көшбасшы дипломат. Ол мықты білімге , жағдаяттарға және оның жасырын детальдер сүйенеді, барлық сыбыстар оның құлағынан өтеді, сондықтан қандай адамға қалай әсер ету керектігін өте жақсы білетін тұлға. Бірлескен адамдармен сенімді кездесулерді қалайды және өзіне қатысты жоспарлар бойынша ашық сөйлесуге тырысады. Әрине, бундай басқаруды компенсирует.

5.Жұбатушы көшбасшы. Бул тулғаға адамдардың баруының себебі, бул тулға қиын сәттерде қолдай алады. Басқаларды сыйлап, оларға адал болады. Сыпайы, көмектесуге қолынан келгенін істейді, басқалардың мұндарын, қайғыларып түсінуге тырысады.

Көшбасшысыз ешқандай топ болмайды. Көптеген адамдар былай ойлайды, егер менеджер өз әрекетіне көшбасшы мен басқарушы функциясын қосса сонда көптеген мәселелердің шешімдері табылады. Бірақ бұндай функциялар тәжірибе жүзінде келіспейді және бір – бірлеріне қайшы келеді. Басқарушы көшбасшы функциясының біразын ғана өзіне ала алады. Егер көшбасшы үшін адамгершілік критерийлері бірінші орында тұрса, ал басқарушы өзінің негізгі әрекеті бақылау және орналастыру функциясымен жұмыс атқарады.

«Басқару» сөзі «жетектеп жүру» мағынасын береді. «Жоғарыдан қараушы» деген мағына да кездеседі. Әр бір ұйымға барлық бөлімдерге жауап беретін адам қанет. Осы жауапкершіліктің түрі – барлығына қарау басқарушының негізгі қызметі болып табылады.

$$$002-001-001$3.2.1.2 Сұрақ атауы 2 Психологиялық хал-ахуал түсінігі

Ұжымның әлеуметтік – психологиялық хал-ахуалы әрқашан ұжым мүшелерінің біріккен әрекеті үшін қажет, сонымен бірге оның әрбір қатысушының ,индивидтің психикалық және эмоционалды күйінің атмосферасымен сипатталады және әрине, оны қоршаған адамдардың жалпы жағдайына байланысты.

Бүгінде кезінен қолданылатын бұл терминді көтереңкі көңіл – күй, ұжым рухы және рухани ахуал түсініктерімен бір қатарға қою орын алған. Белгілі – мөлшерде жоғарыда аталған түсініктердің жақындасуы үшін белгілі бір негіздемелер бар: ұжымның әлеуметтік – психологиялық хал-ахуал әрқашан да адамдардың біріккен әрекеті үшін тәндік өнің әрбір қатысушысының, индивидтің психикалық және эмоционалдың күйінің хал-ахуалымен сипатталады және әрине, оны қоршаған адамдардың жалпы жағдайына байланысты. Өз кезегінде кез келген қоғам немесе топтық хал-ахуал әрекетті немесе қарау(тамашалау, өмірге ризалық немесе пессимистік, мақсатқа ұмтылу немесе анархистік, мейрамның бейімделуінің сипаты арқылы қөрінеді.)

Психикалық бейімділік немесе қауым көңіл – күйі өзімен оның эмоционалдың тонусының деңгейінде және топ назарын бағыттау сипатында көрінетін қауымның психикалық күйінің динамикалық құрылым эквивалентін береді.

Әлеуметтік – психологиялық хал-ахуал және психикалық бейімділік түсінектерінің жақындағын нұсқай отырып, олардың бірдей еместігіне назар аударған жөн.

Рухани хал-ахуал – бұл белгілі бір адам жиынының біріккен тәртіп стилінде және бір – бірімен араласуынан көрінетін спецификалық психикалық күйі. Ахуал өзі жеткілікті түрде өзгермелі болуы мүмкін және әдетте қозғалғыштықтың жоғары деңгейімен сипатталады.

Хал-ахуал – бұл тұрақсыз үнемі өзгерісте болатын және ұжымдық сананың тіпті байқамайтын жағы. К.Маркс былай жазған: «... біз өмір сүретін ахуал біздің әрқамайсысымызды 20000 фунт салмақпен басса да, сіз оны сезесіз бе? Еуоропа қауымы 1848 жылы революциялық ахуал, оны қоршап, жан – жағынан қысқан ахуалын сезгендей сезесіз»

«Психологиялық хал-ахуал» түсінігінен айырмасы, «әлеуметтік – психологиялық хал-ахуал» түсінігі адамдардың жоғары көңіл – күйіндегі белгілі бір жағдаяттық өзгерісті емес, тек оның тұрақты белгіілерін анықтайды.

Осылайша, әлеуметтік – психологиялық хал-ахуала деп адамдардың бір – біріне және олардың ортақ іске қатысынан көрінетін ұжымның психикалық бейімділігінен немесе басым және салыстырмалы тұрақты рухани атмосфераны түсінуіміз керек.

Тек әлеуметтануда ғана емес, психологияда да әлеуметікті түзететін басты құрылым көңіл – күй болып табылады деген ұғым қалыптасқан. Жекелеп алғанда белгілі кеңес психологы К.К.Платоновтың «әлеуметтік – психологиялық хал-ахуал (топ қасиеті ретінде) топтық ішкі құрылымының бір (маңызды болса да) компоненті болып табылады, мақсатқа жетудегі белсенділік дәрежесі тәуелді, топтың тұрақты көңіл – күйін туғызатын, тұлғааралық қатынастармен анықталады» 1761 деген пікірін мысалға алайық.

Осындай позицияны кейінен А.Н.Лутошкин ұстанды, ал «психалогиялық ұжым хал-ахуалық – бұл ұжымның жалпы эмоционалды бейімділігі, онда адамдардың » көңіл – күйі, олардың рухани толқулары мен қайғылары, бір - біріне, жұмысына, қоршаған оқиғаларға қатынасы бірігеді. Психологиялық хал-ахуал түзетін басты нәрсе ұжымның эмоционалдың көңіл – күйі немесе күйі болып табылады.

Көңіл – күйі бұл адамның сезімінде, қарым – қатынасынан, қайғылуларына көрінетін оның айналысында өтіп жатқан барлық оқиғалардың қорытындысы деп те айтуға болады.

Бірілген аңықтамаларда хал-ахуал ұжымдағы басым көңіл – күй ретінде қарастырылғаның байқау қиынға сақтайды. Ұжымның ихикалық психикалық бейімділігінің және көңіл – күйінің хал-ахуал түсінігінің эквиваленті ретіндегі маңыздылығын мойындау тегін емес. Бұл екі жақты қарастырылатын әлеуметтік – психологиялық құбылыстар құрылымындағы псбейімділін категориясының ұлғайып келе жатқан мағынасын береді. Нақтырақ айтсақ, ұжымның психиқалық күйінің заттың бағылығынан да, сондай – ақ оның сар, яғни эмоционалдық белсенділік, әрекетке қосылу, нейтральді және белсенді түрде көрінетін деңгейінің сипаттамасымен байланысты жағынан қарастырылады.

Ол өз кезегінде жақсы (елігу, энтузиазм, қызығу, қуаныш) және жаман, теріс (агрессивтілік, шамдану, депресия) баялуы болу мүмкін.

Заттың және сарынды аспектілерін (психикалық бейімділіктің) құрылғымен бірдейлестіруге болмайды ал соңғысына қарағанда біршама күрделі.

Осылайша ұжым хал-ахуалды өзімен оның бүкіл тіршілік әрекетіндегі әртүрлі көріну түрлерін табатын, (басым түсетін) ұжымның басым түсетін немесе салыстырмалы тұрақты психикалық бейімділігін береді.

Бұдан шығытан қорытынды, бейімділіктің өзін әрекетпен қатар қоюға немесе бөлектеуге болмайды, хал-ахуалды оның көріністерімен, жекелеп алғанда, ұжымдағы адамның нақты әрекетімен, кейде оның нәтилежесімен қатар қоюға болмайтына сияқты.

Әрине, ұжым хал-ахуалына тек тұлғааралық қарым – қатынастар ғана емес, бірқатар басқа факторлар да әсер етеді, соның ішінде әуен де, өндірістік шу да болуы мүмкін. Бірақ адамның психикалық әрекетінің көрінісі жоғарғы дәрежедегі әлеуметтік – психологиялық болып табылатының дәлелдеп жату қажет емес .

Бұдан басқа, зерттелетін құбылыстың мәнін, мағынасын, түсінігін түзетін нәрсе мен оған әсер ететін факторларды не сипатталатының ажырата білу керек, бұл, әрине, хал-ахуал феноменін осы факторлардың ешқайсысымен салыстуруға негіз бермейді. Сонымен қатар, хал-ахуал түсінігіне келудің көп түрлілігінің артында оның көп жақтылығы мен күрделі құрылымы тұрғаны да анық.

Бір - біріне

А В
Ескерту: А – іске деген қатындас;

Б – тұлғаның жағдайы (өзіңе - өзіңің қатынасы).

В - өзге адамдарға қатынас.

- Тұлға мен ұжымның іс - әрекетіндегі әлеметтік – психологиялық хал-ахуалдың ролі.

- Әлеуметтік – психологиялық хал-ахуалдың табиғаты мен факторлары.

- Ұжымның хал-ахуалы мен ғылыми техникалық прогресс.

- Әлеуметтік – психологиялық хал-ахуалы мен араласу әдебі (мәдиниеті).

- Әлеуметтік – психологиялық хал – ахуалдың факторы ретінде ұжымды басқару.

- Әлеуметтік – психологиялық хал – ахуалдың түзілуі мен реттелу жолдары.

- Зерттеу бағдарламасы.

- Критерийлерді іздеу.

- Негізгі көрсеткіштердің анықтамасы.

- Потенциалдар қасиеттерінен құрылымдық модельге дейін.

- Болжамжар.

- Концепциядан анкетаға дейін.

- Алғашқы ақпараттардың жинау әдістері.

- Алынған эмпирикалық берілгендерінің бағасы мен анализ әдістері.

- түзелген модельдері мен климатометр.

- 4. Зерттеулер қарытындасы.

- Тилождан жалаылай сұрауға дейін.

- Әлеуметтік – психологиялық хал – ахуалдың жағдайының жалпы бағасы.

- Жұмысшы ұжымдарының әлеуметтік – психологиялық хал – ахуалы.

- Ғылыми – техникалық ұжымдарының әлеуметтік – психологиялық хал – ахуалы.

- Әлеуметтік – психологиялық хал – ахуалдың құрылымындағы психикалық ауырлық (қиындық).

- Ұжымда өзара қарым – қатынас факторы ретіндегі басқарманың позициясы.

- Ұжымдағы хал-ахуалы мен қатыспайтын қатынастар.

- Ұжым хал-ахуалы мен тұлғаның ерекшеленуі.
&&&

$$$002-001-100$Дәріс №1.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1. Психологиялық хал-ахуал деген не?

&&&

1.Топ туралы түсінік және оның негізгі сипаттамасы.

2.Үлкен және кіші әлеуметтік топтардың құрылысы.
&&&

$$$002-002-001$3.2.2.1 Сұрақ атауы 1 Топ туралы түсінік және оның негізгі сипаттамасы.

Әрбір адам белгілі бір қоғамға немесе үлкен топқа енеді. Адамдарды жалпы екі топқа бөлуге болады, бұл олардың спецификалық – психологиясының ерекшеліктеріне байланысты, екі топқа бөлінудің негізі топ ішіндегі мінез байланысында. Бірінші жағдайда бұл объективті берілген әлеумметтік байланысына байланысты.

Адамдардың осы топтарға мүше болуы олардың еріктеріне тәуелді емес. Ол объективті түрде белгіленген. Белгілі бір мақсаты – бағыты бар адамдар бір топқа бірігуге әкеледі, бұны жекеленген топ деп қарауға болады. Бұл бірігулер негізі психологиялық көріністерден құрылады.

Үлкен әлеумметтік топтарды басқа да қасиеттеріне қарап кластауға болады.

Ұзақ мерзімде өмір сүруіне байланысты класстар, нациялар және белгілі бір уақыттағы митингтер, көпшіліктер, т.е топтар.

Топтың ұйымдастыруына қарай стихиялы түрде ұйымдасқан топ және арнайы ұйымдастырылған топтар болып бөлінеді.

Үлкен әлеуметтік топтар ашық және жабық болуы мүмкін. Әлеуметтік топтар дамуына байланысты бірнеше этаптан өтеді.

Г.Г. Дилигенскийдің классификациялануына байланысты үш нұсқамен қарастырайық.

Бірінші нұсқа - типологиялық .Ол мынамен мінезделеді, бұл топтың мүшелері объективті түрде бір-бірінің қасиетіне тән. Бұл қасиеттер жеке дара әрекетке белгілі бір мәні болуы мүмкін.Мысалы кәсіпкердің бірінші деңгейде әлеуметтік топ құруын қарауға болады.Олардың әр қайсысы өз ісімен белгілі бір әрекетпен байланысады.

Екінші нұсқа әлеуметтік топ мүшелері өздерін осы топқа қажет екенінде,және сол топқа мүше екенің сезінуінде.Бұл идептификациялық деңгей.

Мысалы:Кәсіпкер өздерін белгілі бір қоғамға мүше екенінде сезінуі.

Үшінші нұсқа Топ мүшелері ұжым мақсатына өз іс-әрекеттерін жұмсау.Дилигенский бойынша салдарлы деңгей.Оны интегрировалық деңгей деуге де болады.Мысалы:Кәсіпкер ассоцияларға, корпарацияларға бірігіп басқа да серіктестіктермен жұмыс істеуі белгілі бір бағдарлама,стратегиясын жасауын қарауға болады.

Психологиялық көріністер үлкен әлеуметтік топта психикалық сферада дараланады-кооперативті қажетті –мативациялы, аффектілі,регулетивті жігерлі.

Когнетивті сфераға жататындар ұжымдық көзқарастар, әлеуметтік ойлар, қоғамдық пікірлер т.б.

Когнетивті процесстер мазмұны тарихи-қоғамдық дамумен анықталуы. тарихи-процессте жаңа замандағы орыс қоғамындағы әлеуметтік-эканомикалық саяси өзгерістер қарауға болады.

Қажетті мотивациялы сферада толық топтың мативациямен мінезделеді, топтың қажеттілік,көз-қарастар, мақсаттар, байлықтар, идеялар.

Әлеуметтік психологияда қажетттілік адам өміріндегі іс-әрекеттерінде пайда болады.

&&&

$$$002-002-001$3.2.2.2 Сұрақ атауы 2 Үлкен және кіші әлеуметтік топтардың құрылысы.

Тұлғаның әлеуметтік психологиясы,оның қоммуникациялық сапаларын талдау,әлеуметтендіру мәселелері, әлеуметтік мақсатты қалыптастыру және ауыстыру.

Осы аталған барлық мәселелер әрекет жасау кезінде жүзеге асырылатыны белгілі.Бұған шығатын қорытынды, әлеуметтік психологияның бірден-бір нысаны-топ ішіндегі, әрекет жасау үшін біріккен нақты әлеуметтік топтардағы барлық әлеуметтік-психологиялық құбылыстар. Олардың маңыздылығы детерминанты болып табылады. Осындай әдістемелік принциптерде құрылған әлеуметтік психология даму бойындағы қасиеттері жетілдіруге себепші болады. Ресейдің әлеуметтік психологиясындағы осындай теориялық және әдістемелік мәселелерді Г.М.Андреева, С.С.Кузьмин, В.Н.Князев, В.К.Липинский, А.В.Петровский, А.В.Филипон секілді салымдар бір жүйеге келтіріліп жүр .

Үлкен топқа біз мемлекетті, бір жынысты ұлтты жатқызамыз. Мысалы,: дүние жүзінде ер адамдар, әйел адамдар, жастар, кәрілер бұлар үлкен топқа жатады.