Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰу хабаршысы

32
№ 4(137)/2021
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы. 
Филология
 сериясы 
ISSN: 2616-678Х, eISSN: 2663-1288
Кіріспе
Түркі лексикографиясының тарихында са
-
лыстырмалы ұстанымды басшылыққа алған 
ең алғашқы сөздік ХІ ғасырдағы Махмұд 
Қашқаридың «Diwan lugat at-turk» («Диуани 
лұғат ат-түрік») сөздігі болды. Бұл бірегей 
сөздік түркі тілдерінің сөз қазынасын салы
-
стырмалы-тарихи тұрғыдан зерттеудің басы 
ғана емес, сондай-ақ лингвистикалық түр
-
кітану саласындағы ғылыми зерттеулерге осы 
күнге дейін дереккөз қызметін атқарып келе 
жатқанымен құнды екені баршаға белгілі.
Махмұд Қашқаридің «Диуани лұғат-ат-
түрікпен» басталған түркі тілдерінің лекси
-
кографиялық ізденістер одан кейінгі араб, 
парсы және әлем аудиториясына бағытталған 
Қ.Қ. Таймуллина*
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Қазақстан, Нұр-Сұлтан қ.
*Байланыс үшін автор:
kusni-82@mail.ru
ХҒТАР 16.01
Түркі лексикографиясының тарамдана дамуы: 
түрік сөздіктерінің сипаты
Аңдатпа.
 Әлемдік тіл білімінде теориялық лексикография ғылым ретінде ХХ ғасыр
-
дың екінші жартысында қалыптасты. Ал түркі лексикографиясы өзінің тарихи баста
-
уын ХІ ғасырдағы классикалық араб тіл білімімен сабақтаса дамыған орта ғасыр түркі 
тіл біліміндегі сөздік түзу ісінен алады. Тарихы мың жылға жуықтаған түркі лексико
-
графиясы ХІ ғасырдағы Махмуд Қашқари дайындаған «Диуани лұғат ат-түрік» атты 
әйгілі сөздіктен басталды. Бұл бірегей сөздік түркі тілдерінің сөз қазынасын салысты
-
рмалы-тарихи тұрғыдан зерттеудің басы ғана емес, лингвистикалық түркітану сала
-
сындағы ғылыми зерттеулерге осы күнге дейін дереккөз қызметін атқарып келе жатқа
-
нымен құнды екені белгілі.
Мақалада түркі лексикографиясы, оның ішінде түрік лексикографиясының дамуы қа
-
растырылады. Түркі лексикографиясында пайда болған алғашқы сөздіктер мен түрік 
сөздіктерінің түзілу тарихы жайлы сөз етіледі. Түрік сөздікшілерінің жасаған жұмы
-
стары мен өнегелі еңбектері туралы айтылады. 
Түйін сөздер:
түркі лексикографиясы, түрік лексикографиясы, лексикография та
-
рихы, түрік сөздіктері, сөздіктің түрлері.