Табиғат пайдалану деп қоршаған табиғи ортаның адам үшін пайдалы қасиеттерін—экологиялық, экономикалық, мәдени, сауықтыру қасиеттерін пайдалану түсініледі.
Табиғат пайдаланудың құқықтық қатынастарының мазмұны тиісті құқықтық қатынастар субъектілерінің құқықтары мен міндеттерінің жиынтығымен айқындалады. Табиғат пайдалану құқығының маңызды элементі жерді, жер қойнауын, суды, орманды, жануарлар дүниесі объектілерін иелену болып табылады. Меңгеруі пайдаланудың қажетті алғышарттарын құрайды. Адамның табиғи ресурстарды өз мұқтаждары үшін пайдалануы едәуір дәрежеде құқықтармен реттеледі.
Табиғи байлықтарды пайдалану бойынша қатынастарды реттейтін нормалар жүйесі табиғат пайдалану құқығы деп аталады.
М. М. Бринчуктың классификациясына сәйкес табиғат пайдалану құқығының негізгі принциптеріне мыналар жатады: табиғатты ұтымды пайдалану; табиғат пайдалануды реттеуге экожүйелік көзқарас; табиғи ресурстарды пайдаланудың мақсатты сипаты; табиғи ресурстарды пайдалану құқығының тұрақтылығы; арнайы табиғат пайдаланудың ақылы болуы.
Табиғатты ұтымды пайдалану кейде экологиялық негізделген табиғат пайдалану деп аталады, онда бір мезгілде адамның экологиялық, экономикалық, әлеуметтік және өзге де мүдделері ескеріледі. Табиғатты ұтымды пайдалану қағидаты құқықтық нормалардың, сондай-ақ өзге де құралдардың (мысалы, экологиялық мақсатқа сай технологиялардың) көмегімен қамтамасыз етіледі. Табиғатты ұтымды пайдалану талаптары негізінен белгілі бір табиғи ресурсқа тән. Мысалы, жер заңнамасында жерді ұтымды пайдалану жерді қорғау жөніндегі іс-шаралар жүйесін жүргізумен, Жерге орналастыруды жүргізуді ескере отырып, заңнаманың сақталуын қамтамасыз етумен байланысты (ҚР БҚ 139, 149-баптары). Су заңнамасында суды ұтымды пайдалану суды кешенді пайдаланумен, су алуды қысқартуға және судың зиянды әсерін азайтуға мүмкіндік беретін қазіргі заманғы технологияларды игерумен байланысты (ҚР ШҚ 9-бабы). Жер қойнауы туралы заңнама жер қойнауын ұтымды пайдалануды қамтамасыз етуді, ең алдымен, оны жер қойнауын пайдаланудың барлық кезеңдерінде кешенді пайдаланумен байланыстырады ("жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы"Жарлықтың 49-бабы).
Тиісті табиғи ресурсты ұтымды пайдаланудың құқықтық өлшемдері орнықты дамуды бір мезгілде қамтамасыз ету кезінде оның төзімсіздігі мен табиғи байлықтарды пайдаланудың экологиялық негізділігін қамтамасыз ету жөніндегі талаптарды сақтау болып табылады. Мәселен, орман ресурстарын, балық қорларын пайдалану ғылыми бағалауға негізделуі тиіс және қалпына келтіру қарқынынан аспауы тиіс. Егер пайдалану коэффициенті оларды қалпына келтіру және табиғи өсу мүмкіндіктерінен аспайтын болса, ормандар мен балық қорлары таусылмайды.
