Лекция 30cағат Практикалық сабақ 15 сағат ожсөж- 45 сағат CӨЖ 45 сағат Емтихан 4 семестрде
жүктеу/скачать 1,97 Mb.
|
| М.Өтемисов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті
«Бекітемін» Жаратылыстану және математика факультет деканы Медешова А.Б. ______. ___________ 2011 ж. Педагогикалық институт Биология және экология кафедрасы 050113 «Биология» мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын студенттерге арналған “ Топырақ биологиясы ” (пәннің аты) ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ Курс – 4 Семестр – 8 Кредит саны - 3 Лекция – 30cағат Практикалық сабақ – 15 сағат ОЖСӨЖ– 45 сағат CӨЖ - 45 сағат Емтихан – 4 семестрде
Барлығы – 135 сағатОрал 2011ж Пәннің оқу-әдістемелік кешені «Топырақ биологиясы» бойынша типтік бағдарлама, Алматы, 2006 негізінде құрастырылған.
Биология және экология кафедрасының отырысында бекітілді. “ 13 “ қыркүйек 2010 ж. № 1 хаттама Кафедра меңгерушісі: Қайсағалиева Г.С. _____________________ (аты-жөні) (қолы )
Жаратылыстану-математикалық факультетінің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында бекітілді. “ 15“ қырқүйек 2010 ж. № 1 хаттама Факультеттің оқу-әдістемелік кеңесінің төрағасы С.Б. Темралиева (қолы ) (аты-жөні)
Кадисова Гульмира Набиевна, ауыл шаруашылық ғылымының кандидаты, аға оқытушы Кеңсе: Биология және экология кафедрасы Оқытушының кафедрада болатын уақыты: Әр аптаның дүйсенбі, сейсенбі, сәрсенбә, бейсенбі, сенбі күндері. Толық адресі: Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті, Жаратылыстану бөлімі, Достық даңғылы 121 Телефон: 50-35-49 E-mail: 2.2 Пәннің мазмұны Сабақ кестесі: Семестр 15 оқу аптадан және 2 сынақ аптасынан тұрады. Аптасына 3 кредит-сағат жоспарланады, оның әрбір кредит-сағат екі байланыс сағатынан (дәріс) және оқытушының басқаруымен жүретін студенттердің өзіндік жұмысынан (ОЖСӨЖ) тұрады.
Кредит саны-3 Өту орны: Жаратылыстану факультеті Оқу жоспарынан көшірме:
2.3. Кіріспе Курстың қысқаша сипаттамасы: Топырақ биологиясы- жан-жақты ғылыми, топырақ түзілудің биологиялық құбылысын қарастырады. және топырақ биологиясы топырақ зоологиясын, микробиологияны және биохимиясын біріктіреді. Қазіргі топырақтану ғылымын топырақта тіршілік ететін ағзаларсыз, олардың топырақтың қатты, сұйық, газ бөліктерімен қарым-қатынасынсыз елестету мүмкін емес. Топырақ биологиясы топырақтану, микробиология, биологияның бөлімдері – ботаника, зоология, микология ғылымдары негізінде ХХ ғ. алғашқы жартысында қалыптасып дами бастады. . Курс мақсаты- студенттерді– топырақ биотасымен, олардың морфологиясымен, тіршілік циклімен, топырақ түзу процесіндегі алатын орнымен таныстыру Топырақ түзілудің генетикалық процесстерін және құбылыстарын зерттеу, топырақ тірі заттарының қарым-қатынастық механизмдерін ашу және оның барлық құсамды бөліктерінен І қатты, сұйық, газдәрісді І, оның биохимиялық айналымы және биологиялық айналуы, топырақ түзілу процессінің негізін құрайтын. Курстың міндеті: Топырақ биологиясы курсының міндеті – биология мамандығында оқитын студенттердің осы сала бойынша теориялық және практикалық дағдыларын қалыптастыру. Курстың мазмұны: 1.Кіріспе.Топырақ биологиясы ғылым ретінде. 2. Топырақ биотасы. 3. Жоғары сатыдағы өсімдіктер . Топырақ балдырлары 4.Қарапайымдылар. Топырақтағы қарапайымдылардың негізгі формалары. 5. Топырақ жәндіктері. Топырақ жәндіктеріне жалпы сипаттама. 6. Топырақ жануарларына жалпы сипаттама. Топырақ түзу процесіндегі олардың қызметі. 7.Саңырауқұлақтар мен олардың жалпы сипаттамасы. Таксономиялық сипаттамасы. 8. Қыналар. Жалпы сипаттамасы. Топырақ түзу процесіндегі олардың қызметі. 9.Прокариоттар. Топырақ прокариоттарының құрамы 10. Вирустар және фагтар 11. Топырақ микроорганизімінің биосферадағы зат және энергия алмасу процесіне қатысуы 12. Топырақтың түзілуіндегі биологиялық процестер. Топырақ микрофлорасы. Табиғи экожүйедегі бактериялардың орны 13. Оттегінің айналымы. 14. Молекулярлық сутегінің қышқылдануы және ыдырауы. 15.Топырақтағы фосфордың пайда болуы. 16.Калийдің айналымы . 17.. Топырақтағы темірдің, марганецтің және алюминийдің айналымын сипаттау. Микроптық метаболизмнің сипаттамасы 18. Көміртегі айналымы. Фотосинтез және хемосинтез Күрделі көміртекті қосылыстардың ыдырауы 19. Күрделі азотсыз заттардың ыдырауы Азот айналымы. Аммонификация және азот иммобилизациясының болуы. Топырақ үшін олардың маңызы. 20.Топырақ биологиясының экологиялық және қолданбалы аспектілері. 21.Топырақ тіршілік ортасы есебінде. 22. Топырақтың қатты бөлігі субстрат есебінде. 23. Топырақтың сұйық бөлігі.Су активтілігінің топырақ құрамындағы микроорганизмдер тіршілігіне маңызы. 24. Топырақ ауасы,құрамы,көлемі. 25 Топырақтағы биологиялық құрамдастар. 26. Топырақ биотасы биогеоценоздағы биотикалық бірлестіктердің құрамдас бөлігі ретінде. 27. Топырақтың биодиагностикасы және биологиялық активтігі. 28. Топырақ биотасын зерттеу әдістері. 29. Топырақ микроорганизмдерінің экологиялық функциясын зерттеу әдістері. 30.Топырақ биотасын зерттеуде экологиялық әдістер және биотикалық қарым-қатынасты зерттеу әдістері. Оқыту әдістемесі: -Оқыту дәріс,лабораториялық сабақ,ОЖСӨЖ,түрінде өтьеді. Сабақты бақылау-коллоквиум түрінде,жаба жұмыстары,өзіндік жұмыстарды тексеру түрінде өтеді. Практикалық сабақтарда: -сұрау -пікірталас -көрнекі құралдармен жұмыс жасау(микроскоппен жұмыс, дайын микропрепараттарды құрастыру, микропрепараттарды дайындау.) Пререквизиттер. Аталған пәнді игеруге тиісті студенттерде белгілі мөлшерде дайындық болуы керек, әсіресе биологиялық ғылым саласы цитология, физиология, биохимия, генетика. Постреквизиттер. Студенттер топырақ биологиясы бойынша теориялық және практикалық білімдерін әркез қолдана білуі тиіс. 5. Бағалау саясаты - баға шкаласы (өлшемі), білімді бағалау қағидалары, тапсырманы орындау талаптары, бағалау кестесі. Топырақ биологиясы курсы бойынша бағалау- семестр бойы жүргізіледі. Студенттен әрбір сабаққа жүйелі әзірлену және белсенділік талап етіледі. Жалпы баға (100 балл) төмендегідей компоненттен құралады: Баға шкаласы. Курс бойынша қорытынды баға 1-ші кестеде көрсетілген бағалау компоненттері негізінде жүзеге асады. Қорытынды бағаны алуға сәйкесті жұмыс төмендегідей қағидаларды сақтау негізінде орындалады: Жеке презинтация алға қойылған проблемамен студенттердің өзіндік көзқарасын аңғартады. Ол баспа түрде орындалады. Баяндаманың максимальді көлемі-3 бет. Баяндаманы әзірлеу барысында студенттер ең кем дегенде 3 әдебиетті пайдалануы тиіс. Сабақ барысында оқытушы тарапынан жүргізілетін жазбаша тест игерілетін тақырып бойынша студенттердің білім сапасын бақылау мақсатында жүргізіледі. Генетикалық кроссворд- семестр бойыша орындалады. Ол өз құрамына 50 терминді қамтуы тиіс. Тақырып бойынша орындалған мақалалар конспектісі оқытушылардың студенттермен жүргізілетін жұмыс жоспарына сәйкесті қамтылады. Жұмыстың осы түрінің орындалуы барысында ерекше мән беріледі: тақырып өзектілігінің негізделуі, мәселенің ағымдағы жағдайы, оны шешудің жолдары, мәселе бойынша студенттердің жеке көзқарасы. 6. Курстың саясаты мен жүру барысы (процедурасы) курсты оқып үйрену үдірісіндегі студенттерге қойылатын әкімшілік талаптарды белгілейді (кешігу, сабақ жіберу, сабақта отыру тәртібі, студенттердің тапсырманы кеш тапсыруы, емтиханға қатыспау). Оқытушылардың студенттермен жүргізетін жұмысында фронтальді сұрау салу жүргізу жоспарланады, сондықтан студенттер өз беттік жұмыстар аясында қарастырылатын лекцияларда, сабақтарда кешігу болмауы тиіс. Аралық және қорытынды емтихандар белгілеген уақытта тапсырылуы тиіс. Студенттердің міндеті - сабақ жібермеу және талапқа сай оқу. Студенттердің сабақ жібермеуі қорытынды баға шығару кезінде есепке алынады. 2.4. Курстың сабақ жоспары: Курстың аты, номері және кредит саны: «Топырақ биологиясы», 3 -кредит 1 апта 1 кредит сағат №1 дәріс Тақырып: Кіріспе. Топырақ биологиясы ғылым ретінде . Дәріс мазмұны: Топырақ биологиясының пайда болуы.С.Н.Виноградский,М.Бейерник,С.Ваксман,В.Л.Омелянский,Н.А.Красильников еңбектері. Топырақ биологиясының қазіргі кездегі өндірістік қоршаған ортаны қорғауда және осы системаның тұрақтылығындағы ролі. Әдебиеттер:1. Бабьева И.П., Зенова Г.М. Биология почв. М. Изд. МГУ. 1989. – 336 с. 2. Виноградский С.А. Микробиология почвы. М. 1953. 3. Даменова Н.С. Топырақ биологиясының практикумы 4.Добровольский Г.В., Гришина Л.А. Охрана почв. –М. МГУ. 1985. 5. Красильников Н.А. Микроорганиз мы почвы и высшие растения. М. 1958. 6.Разумовская З.Г., Чижеик Г.Я. Лабораторные заниятия по почвенной микробиологии. Изд. МГУ. 1960. ОЖСӨЖ: Топырақ биологиясы ілімінің пайда болуы. СОӨЖ мазмұны: Алғашқыда екі патшалық –жануарлар және өсімдіктер. Оларды қоректену тәсілі, автотрофты және гетеротрофты қозғалысы, клетчаткаларының болуына байланысты бөлінді. Бірақ әрқашанда анық суреттелмеді. Үшінші патшалыққа Геккель балдырларды, қарапайымдыларды, саңырауқұлақтарды жатқызды. .СӨЖ : 1.Тірі табиғат-туралы қазіргі кездегі көзқарастар..
2. Топырақтану ғылымының дамуына зор үлес қосқан В.В. Докучаевтың еңбегі? 3. «Топырақтану» журналы қай жылдан бастап шыға бастады? 4. Қай жылы топырақ зерттеу комиссиясы «Топырақтану ғылыми-зерттеу институты» болып қайта құрылды? 5. Құнарлы қара топырақтағы бактериялар саны?
А) Негізгі 5,7,10,11,12,13,14,15 Б) Қосымша1,2
№ 2 дәріс Тақырып: . Топырақ биотасы. .Дәріс мазмұны:Тірі табиғат патшалығы жайлы қазіргі кездегі көзқарастар. . Топырақ биотасының экологиялық топтары.Продуценттер,консументтер,ыдыратқыш редуценттер. .Әдебиеттер: 1. Бабьева И.П., Зенова Г.М. Биология почв. М. Изд. МГУ. 1989. – 336 с. 2. Виноградский С.А. Микробиология почвы. М. 1953. 3. Даменова Н.С. Топырақ биологиясының практикумы 4.Добровольский Г.В., Гришина Л.А. Охрана почв. –М. МГУ. 1985. ОЖСӨЖ: Топырақ микроорганизімінің топырақта түзілудегі және оның ауыл шаруашылығындағы ролі. СОӨЖ мазмұны: Топырақ — жердің жақсы қопсытылған, өлі табиғат пен тірі организмдердің межесінде жатқан құнарлы қабаты. Академик В. И. Вернадскийдін, айтуынша, топырақәрі тірі, әрі өлі денеден құралады (биокостное телоастыңғы қабаттарын зерттейтін ғылым. Топырақтану деген ғылымның. бар екенін оның немен шұғылданатынын біле бермейтіндер әлі де баршылык. СӨЖ: XX ғасырдың: топырақ биологиясы ғылымының даму тарихы. СӨЖ мазмұны: Себебі топырақтану ғылымы—жас ғылым. Топырақ туралы түсінік тек XIX ғасырдың 80-жылдары орыстын дарынды оқымыстысы В. В. Докучаевтің жемісті енбектерінің арқасында қалыптасып дамыды. Сондықтан да топырақтану ғылымын «орыс ғылымы» деп дұрыс айтады. Бүған оның «Орыс қара топырағы» деген еңбегі зор үлес қосты . Бүл туралы В. В. Докучаевтін талантты оқушыларының бірі академик В. И. Вернадский: «Органикалык химиянын дамуына — бензол, физиологияның дамуында бақа қандай міндет атқарса, топырақтану ғылымынын, дамуына В. В. Докучаевтің «Орыс қара топырағы» деген еңбегі де сондай міндет атқарды» деп жазды. Сұрақтар 1. Микробиолог Н.А. Красильниковтың есебі бойынша құнарлы топырақтың 1 гектарындағы тірі бактериялар салмақ мөлшері? 2. «Сәулелі саңырауқұлақтарға» жататындар? 3. 1 грамм топырақта кездесетін қарапайым жәндіктер саны? 4. Тек оттегі бар жерде өмір сүретін бактериялар 5. Тек оттегі жоқ жерде өмір сүретін бактериялар
А) Негізгі 5,7,10,11,12,13,14,15 Б) Қосымша 1,2
1: Лабораториялық ыдыстар мен орталарды зарарсыздандыру әдістері. Практикалық сабақ тақырыбы: Практикалық сабақ мазмұны: Топырақ биотасының негізгі топтарымен таныстыру. Қолданылатын әдебиет: 1,2,3, ОЖСӨЖ: Бірінші болып топырақ биологиясы жайында ой толғаған ғалымдар. СОӨЖ мазмұны: Докучаевтің жетекшілігімен 1888 жылы ұйымдастырылған Ресейдегі топырақ зерттеу комиссиясы — бүкіл дүние жүзіндегі бұл саладағы бірінші топырақтану ғылымының ұясы еді. Бұл ғылымнын дамуына Докучаевтің замандасы, орыстың ірі оқымыстысы П. А. Костычев, окушылары Н. М. Сибирцев, К. Д. Глинка көп үлес қосты.Докучаевтің қажырлы еңбегінін арқасында 1899 жылы ұйымдастырылып шыға бастаған топырақтану саласындағы ғылыми-теориялык «Топырақтану» (Почвоведение) журналы күні бүгінге дейін Ресей Ғылым академиясының топырақтану жөніндегі негізгі журналы болып келеді. СӨЖ:. Топырақ биологисының қазіргі кездегі даму дәуірлерінің ерекшеліктері. СӨЖ мазмұны: А) Өсімдіктер – фотосинтездеуші эукариотты организмдерді біріктіреді (бір клеткалы балдырлардан денесінің ұлпалы құрылысы бар түтікті өсімдіктерге дейін). Органикалық заттардың біріншілік продуценттері. Б) Жануарлар – бір клеткалы жай эукариотты организмдерден денесінің құрылысы ұлпалы және арнайы мүшелері бар күрделі организмдерге дейін біріктіреді. Органикалық заттарды тұтынушылар. В) Саңырауқұлақтар – жалған ұлпа түзетін бір клеткалы және мицелиальды эукариоттық организмдер. Органикалық заттарды басты ыдыратушылар. Г) Прокариоттар – бір клеткалы және мицелиальды, ядролық микроскоптық организмдер міндет атқарды» деп жазды.
2. Шар тәрізді бактериялар? 3. Таяқша тәрізді бактериялар? 4. Иілген бактериялар? 5. Күшті иілген бактериялар? 6. Қоректену тәсіліне қарай бактериялар қалай бөлінеді? Э.А.Штины еңбектері. Қолданылатын әдебиет: А) Негізгі 5,7,10,11,12,13,14,15 Б) Қосымша 1,2 2 апта: 4 кредит сағат №3 дәріс Тақырып: Жоғары сатыдағы өсімдіктер . Топырақ балдырлары Дәріс мазмұны: Жоғары сатыдағы өсімдіктер топырақтағы органикалық заттардың көзі.Өсімдік тамырларының топырақ қасиеттеріне әсері,топырақ профиліне микроорганиздердің бөлінуі.Тамырдан бөлінетін заттар. Әдебиеттер: 1. Бабьева И.П., Зенова Г.М. Биология почв. М. Изд. МГУ. 1989. – 336 с. 2. Виноградский С.А. Микробиология почвы. М. 1953. 3. Даменова Н.С. Топырақ биологиясының практикумы 4.Добровольский Г.В., Гришина Л.А. Охрана почв. –М. МГУ. 1985.
2. Минералды қосылыстар тотыққан кезде түзілетін энергияны пайдаланатын бактериялар? 3. Фотосинтездеуші бактериялардың түсі? 4. Бактериялар фотосинтез кезінде оттегіні сыртқы ортаға .... 5. Beggiatoa туысы қандай бактериялар?
№4 дәріс Тақырып: Қарапайымдылар. Топырақтағы қарапайымдылардың негізгі формалары. .Дәріс мазмұны: Топырақ балдырлары. Топырақ балдырларына жалпы сипаттама,олардың таралуы,саны,биомассаның топырақиағы ролі. Балдырлардың негізгі таксономиялық топтары.Топырақтағы өкілдері. Топырақ қарапайымдыларына сипаттама,олардың таралуы, 1. Бабьева И.П., Зенова Г.М. Биология почв. М. Изд. МГУ. 1989. – 336 с. 2. Виноградский С.А. Микробиология почвы. М. 1953. 3. Даменова Н.С. Топырақ биологиясының практикумы 4.Добровольский Г.В., Гришина Л.А. Охрана почв. –М. МГУ. 1985.
Қосымша:3,4,5 6 кредит сағат Практикалық сабақтардың жоспары. Микроорганизмдерді көбейтудегі әртүрлі қоректік орталар жасап үйрену. Практикалық сабақ тақырыбы: Практикалық сабақ мазмұны: Қолданылатын әдебиет:1,2,8 ОЖСӨЖ :Табиғатта заттардың пайда болуына микроорганиздердің қатынасы. СОӨЖ мазмұны: СӨЖ: Топырақтағы микроорганизмдердің табиғаттағы ролі.Сұрақтарға дайындалу. Тақырып бойынша глоссарий жазу. Қолданылатын әдебиет: А) Негізгі 5,7,10,11,12,13,14,15 Б) Қосымша 1,2
№ 5 дәріс Тақырып:. Топырақ жәндіктері. Топырақ жәндіктеріне жалпы сипаттама. Дәріс мазмұны: Топырақ жәндіктерін экологиялық,трафикалық және көлемді топтарға бөлу.Олардың топырақ түзілуі процесіндегі активтілігі, топырақ жәндіктерінің негізгі топтарынга сипаттама.Жұмыр және сақиналы құрттарға,жауын құрттарының топырақ түзілудегі ролі. Әдебиеттер: ОЖСӨЖ:Осмостық қысымның микроорганизм тіршілігіне әсері. . СОӨЖ мазмұны: Азотсыз байланыстардың микроорганизмдермен ыдырауы қалай аяқталады Санитарлық көрсеткіш қай микроорганизмдерге жатады Көрсетілгендердің қайсысы дұрыс емес Қандай микроорганизмдер өзен суында кездеседі Топырақ микроорганизмдеріне жатпайтынын тап? Қандай су микробтармен аз ластанады Қандай көрсеткіштер құбыр суларының гигиеналық талаптарына сай келмейді Қандай инфекциялық аурулар су арқылы жұғады
2. Виноградский С.А. Микробиология почвы. М. 1953. 3. Даменова Н.С. Топырақ биологиясының практикумы 4.Добровольский Г.В., Гришина Л.А. Охрана почв. –М. МГУ. 1985. 5. Красильников Н.А. Микроорганиз мы почвы и высшие растения. М. 1958. 6.Разумовская З.Г., Чижеик Г.Я. Лабораторные заниятия по почвенной микробиологии. Изд. МГУ. 1960. 8 кредит сағат № 6 дәріс Тақырып: Топырақ жануарларына жалпы сипаттама. Топырақ түзу процесіндегі олардың қызметі Дәрісті мазмұны:Моллюскалар:шырыштық,құлықтық,кенелердің,көпаяқтылардың,насекомдардың ролі.Омыртқалы жануарлар,олардың топырақ түзілідегі ролі.Омыртқалы жануарлар, олардың топырақ түзілідегі ролі.,Насекомқоректілер,қоянтәрізділер. Әдебиеттер: 1. Бабьева И.П., Зенова Г.М. Биология почв. М. Изд. МГУ. 1989. – 336 с. 2. Виноградский С.А. Микробиология почвы. М. 1953. 3. Даменова Н.С. Топырақ биологиясының практикумы 4.Добровольский Г.В., Гришина Л.А. Охрана почв. –М. МГУ. 1985. 5. Красильников Н.А. Микроорганиз мы почвы и высшие растения. М. 1958. 6.Разумовская З.Г., Чижеик Г.Я. Лабораторные заниятия по почвенной микробиологии. Изд. МГУ. 1960.
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|