Лекция: 30сағат Практикалық (семинар) сабақтар: 30 сағат СӨЖ: 60 сағат обсөЖ: 60 сағат Барлық сағат саны 180 сағат
“Отбасы татулығы бағдарламасының” негізгі бағыттары
жүктеу/скачать 2,33 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- СУРЕТ
- Тақырыптардың мазмұны мен бөлімдері
2. “Отбасы татулығы бағдарламасының” негізгі бағыттарыПайдаланылатын әдебиеттер а) негізгі 1. М.В.Коляева Отбасын қолдау орталығы қызметкерлерінің әдістемелік құралы.- Шымкент, 2007 2. М.Боуэн М.Теория семейных сиситем. М., 2005 3. Н.И.Олифович., Т.А.Зинкевич-Куземкин., Т.Ф.Велента. Психология семейных кризисов. – СПб: Речь, 2006. – 360 4. А.А.Осипова. спавочник психлолога по работе в кризисных ситуациях.- Ростов н/Д: Феникс, 2005 5. В.Г.Ромек., В.А.Конторович., Е.И.Крукович. Психологическая помощь в кризисных ситуациях. – СПб.: Речь, 2005 6. А.Фрейд Норма и патология детского развития. М., 1990 7. Л.С.Выготский. «Психология развития ребенка» Москва Эксмо. 2006г. 8. Э.Эриксон., 2000
1. А.В.Черников. Системная семейная терапия: Интегративная модель диагностики. М., 2001. 2. А.Н.Волкова. Социально-психологические факторы супружеской эффективности. Автореферат диссертации кандидата психологических наук. Л., 1979 3. Э.Г.Эйдемиллер., В.В.Юстицкис Психология и психотерапия семьи. Спб., 2000. 4. М.Николс., Р.Шварц. Семейная терапия. Концепции и методы. М., 2004 5. Д.Фримен. Техники семейной психотерапия – Спб.: Питер, 2001. Лекция мәтіні: 1. Бала және отбасының үйлесімділігі дамуын қолдауға бағытталған қызметтер сапасын көрету арқылы, өмір сүру деңгйін бал мен отбасында жақсарту; 2. Отбасы татулығы бойынша қызметтерді дамытуға негіз болу; 3. Жеке отбасы және оеың әрбір мүшелеріне кәсіби тұрғыда жекеленген және дифференциялды ықпалды қаматамсыз ету;
Ата-ана қамтамасыз ететін тәрбие жағдайы және әр балаға жекелік және дифференцияланған ықпал ұстанымы бағдарламаның негізі болып табылады. Ұсынылған бағдарлама отбасының және оның жеке мүшелерінің психологиялық диагностикасы; отбасылық кеңес беру; жас ерекшелік және отбасылық психотерапия; отбасы мүшелерінің тұлғалық ерекшеліктеріне коорекция; отбасындағы өзара қатынасқа психологиялық коорекция; ата-ананың тұлғалық қабілеттерін дамыту және қалыптастыру; балада жалпы және арнайы қабілетті дамыту және қалыптастыру; отбасы мүшелерінің психологиялық сауаттылығы; психологиялық ағарту; отбасын психологиялық қолдау; әлеуметтік-психологялық көмек; мониторинг жұмыстарынан тұрады. Жалпы сағат саны – 240, олардың ішінде ата-анамыен жүргізілетін психологиялық жұмыс үшін – 100 сағат және балалармен жұмысқа – 120 сағат. Жалғасын табатын бірлескен жұмыстар үшін 20 сағат. Бағдарлама екі бағыттан тұрады: 1) Тұрақты қызмет ететін жоба “Баланың жеке басын дамыту мектебі” 2) Тұрақты қызмет ететін жоба “Ата-аналар мектебі” 
 
“БАЛАНЫҢ ЖЕКЕ БАСЫН ДАМЫТУ МЕКТЕБІ” “АТА-АНАЛАР МЕКТЕБІ” “Отбасы татулығы бағдарламасы” бағыттары 5 бөлімнен тұрады 1. Психологиялық диагностика. Топты психологиялық зерттеу, жекелік психодиагностика патогенді және эмоционалды күйлері (ең алдымен қобалжу және қысым), жекелік-психологиялық ерекшеліктерді және бала дамуына белгілі бір қиындықтар тудыратын және психикалық саулық бұзылысының негізгі факторы ретіндегі көріністерді анықтайды. Психологиялық диагностика нәтижесі психологтың алдағы коорекциялық жұмысын “Баланың жеке басын дамыту мектебі” және “Ата-аналар мектебі” тақырыптарында бала және ата-ана, топпен, тұтас отбасымен жұмыс түрлерін ұйымдастыру, кеңес шараларының тиімділігін нақтылауда қажет.
Психологиялық коррекция психологиялық-педагогикалық кешен ретінде бір жағынан бала мен ата-ананың тұлға ішілік және тұлғааралық қақтығыстарды, тұлғалық қасиеттердің ауытқуы және теріс эмоционалды күйлерді жоюға, екінші жағынан психологиялық процестерді жетілдіру ата-ана мен баланың үйлесімді дамуын ықшамдау. Психологиялық коорекция және психотерапия әдістерін қолдану бала мен ата-ана және отбасы жағдайында болатын өзгеріске қалыпты бейімделу ерекшеліктерін қолдайды.
Тұлғалық қалыптасуға бағытталған сабақтарда отбасы мүшелерін психологиялық ағарту, психологиялық білім және дамыта оқыту жұмыстар жүргізіледі. Психологиялық сабақтарды: оқытушы, дамытушы, қалыптастырушы, коорекциялық және терапевтік қызметтер атқарады. Ол бала мен ата-ана ішкі әлеміне үңіле отырып бүтіндік тұлғаға бағдарлануы, өзіндік сана және тиімді копингтік мінез-құлық қалыптасуын белгілі бір уақыт аралығында психологиялық қолдау көрсетуді көздейді. Ата-анада психологиялық сауаттылықты дамыу, баланың жас және жекелік-психологиялық ерекшлеіктерін, психикалық саулығын сақтау туралы білімдер ұсынылады. Ата-анамен жүргізілетін ағарту жұмыстары нәтижесінде отбасы жағдайының сақталуын жауапкершілікті сезіну маңызды.
- балаға жекелік (оның жасына, жынысына, әлеуметтік жағдайына, ақыл-ой даму деңгейіне, үлгерімі т.б. тәуелсіздігіне) ықпал ету; - баланың ең алдымен жас ерекшелігін, қалыптасушы тұлға типін және қасиеттерін есепке алу; - ең алдымен қалыптасып келе жатқан тұлға типтерін, оның жекелік ерекшеліктерін, баланың өмір сүру жағдайында “қиындықты” түсінуі және білім мазмұны, патогенді жағдайдың және тұлғалық белгінің өршуіне негіз болатын көзқарасты ескеру; - баланың жеке абс дамуында зияндық сипат: психлогиялық қорғану механизмі және копингтік мінез-құлық ерекшелігін ескеруді қажет етеді; Алдын алу жұмыстарының түрлері: Тікелей оқыту, бала мен ата-ананың білім мен дағдыны меңгреуі психикалық бұзылыстың алдын алуға негіз болады. Стресс жағдайының пайда болуы, тұрақты және қолайлы хал-ахуал жасау мүмкіндіктерін төмендетеді; “Отбасы татулығы қызметінің” мазмұны осы әдістемелік құралдың 4 тарауында тлық көрсетілген. Отбасы татулығы қызметін құру қажеттігі соңғы жылдары баланың құқықтық сауаттылығына қатысты мәселелер көптеп қарастырылуда. Олардың көпшілігі ата-ананың құқықтық сауаттылығын көтеруге бағытталған ақпартты-ағартушы әрекет түрінде жүргізіледі. Ата-ана мен баланың психологиялық сауаттылығын дамыту мақсаты, қолайсыз отбасының қалыптасуын алдын-алуда маңызды және өзекті жұмыс болып табылады. Отбасы татулығы қызметі осы мәселелерді үш бағытта шешеді: 1. Баланы психологиялық қолдау; 2. Ата-анамен психологиялық ағарту жұмыстары; 3. Отбасы татулығын сақтау жұмыстары; Аталған бағыттар тәжірибелік психология және психотерапия Еуразиялық Институты базасында “Баланың жеке басын дамыту мектебі” және “Ата-аналар мекебі” және Шымкент қаласындағы отбасына қолдау көрсету психологиялық орталықтарының негізгі қызметі болып табылады.
1. М.В.Коляева Отбасын қолдау орталығы қызметкерлерінің әдістемелік құралы.- Шымкент, 2007 2. М.Боуэн М.Теория семейных сиситем. М., 2005 3. Н.И.Олифович., Т.А.Зинкевич-Куземкин., Т.Ф.Велента. Психология семейных кризисов. – СПб: Речь, 2006. – 360 4. А.А.Осипова. спавочник психлолога по работе в кризисных ситуациях.- Ростов н/Д: Феникс, 2005 5. В.Г.Ромек., В.А.Конторович., Е.И.Крукович. Психологическая помощь в кризисных ситуациях. – СПб.: Речь, 2005 6. А.Фрейд Норма и патология детского развития. М., 1990 7. Л.С.Выготский. «Психология развития ребенка» Москва Эксмо. 2006г. 8. Э.Эриксон., 2000
1. А.В.Черников. Системная семейная терапия: Интегративная модель диагностики. М., 2001. 2. А.Н.Волкова. Социально-психологические факторы супружеской эффективности. Автореферат диссертации кандидата психологических наук. Л., 1979
4. М.Николс., Р.Шварц. Семейная терапия. Концепции и методы. М., 2004 5. Д.Фримен. Техники семейной психотерапия – Спб.: Питер, 2001.
Бала және отбасының үйлесімді дамуын қолдауға бағытталған қызметтер сапасын көтеру арқылы, бала және отбасы өмір сүру деңгейін жақсарту; Отбасында психологиялық сауаттылық мақсаты ақпараттық-ағарту ұйыммен азаматтық қоғам құрылымдары арасында серіктестік қарым-қатынас орнату; Биологиялық отбасында баланы психологиялық қолдау арқылы тиімді дамуына жағдай жасау; Баланың биологиялық отбасында нәтижелі дамуын қамтамасыз ету және психологиялық жол көрсетілу негізі ата-анамен әріптестік деңгейде қарастырылады; 2. Отбасы жұмысына негізделген ұстанымдар нақты “Отбасын қолдау орталығы қызметкерлерінің әдістемелік құралы” еңбегінде қарастырылған. Отбасы жұмысында қажетті жаңалықтар: Отбасы-бала дамуы мен қалыпты өмір сүруіне тиімді жалғыз мүмкіндік орын; Бала үшін туған отбасы, діңгек болып табылады, сондықтан отбасындағы негізгі жұмыс сәтсіздікті жоюға, алдын алуға бағытталады; Әрбір жағдайдың бірегейлігі кез-келген ойдан хабар береді, соындықтан көмек беруге икемділік қажет; Серіктестік - өзара әрекеттестіктің барлық жағының негізгәі ұстанымы; Қызметтің мобильділігі – отбасымен жұмы жасаудың бірінші нәтижесі; “Баланың жеке басын дамыту мектебі” және “Ата-аналар мектебінде” психологтың негізгі этиклық қалыптарына келесілер кіреді: - құзырлылық – психолог маман иесі отбасында, әдіс тәсілдерді қолдану арқылы көмектеседі. Стандарта бала және ересекті қорғау үшін қарастырылған сналы пікір мен іс-шараларды мұқият қолдану; - нақтылық және кәсіби жауапкершілік. өз іс-әрекетінде психолог әділ, құштарлы және жауапты маман болып табылады. Кез-келген адамға құрметпен қарайды. Атқаратын әлеуметтік ролдерін нақты ажыратып, соған сәйкес қызмет атқарады. - адам құқығы және абыройын құрметтеуі. Психолог индивидтің жеке құқығын, өзіндік анықтауын және автономиясын құрметтейді. Диагностикалық және коорекциялық шараларды жүргізер алдында, ол бала мен ата-ананың нақты келісімдерін алады. Психолог клиенттердің мәдени, жекелік және ролдік ерекшеліктеріне түсіністікпен қарайды және осы факторлармен байланысты түсініспеушліктерді жедел анықтап отырады. - айналаның қолайлы сипатына қамқоршы. Өз іс-әрекетімен психолог әрекетке түсетін бала мен ересек өміріне қолайлылық енгізуге ұмтылады. Туындаған қақтығысты жауапты түрде шешеді. Шынайы түрде басқа адамның ерекшелігіне мұқият қарайды. - әлеуметтік жауапкершілік. Адамның қолайлы өмір сүруіне өз үлесін қосуда, маман психологиялық білімді көтеруді жариялайды. Аталған ұстанымдары ескерілуі “Баланың жеке басын ждамыту” және “Ата-аналар мектептерінде” жұмысты тиімді ұйымдастыру, сонымен қатар отбасы татулығына бағытталған маңызды психологиялық жағдайлардың бірі болып табылады.
1. М.В.Коляева Отбасын қолдау орталығы қызметкерлерінің әдістемелік құралы.- Шымкент, 2007 2. М.Боуэн М.Теория семейных сиситем. М., 2005 3. Н.И.Олифович., Т.А.Зинкевич-Куземкин., Т.Ф.Велента. Психология семейных кризисов. – СПб: Речь, 2006. – 360 4. А.А.Осипова. спавочник психлолога по работе в кризисных ситуациях.- Ростов н/Д: Феникс, 2005 5. В.Г.Ромек., В.А.Конторович., Е.И.Крукович. Психологическая помощь в кризисных ситуациях. – СПб.: Речь, 2005 6. А.Фрейд Норма и патология детского развития. М., 1990 7. Л.С.Выготский. «Психология развития ребенка» Москва Эксмо. 2006г. 8. Э.Эриксон., 2000
1. А.В.Черников. Системная семейная терапия: Интегративная модель диагностики. М., 2001. 2. А.Н.Волкова. Социально-психологические факторы супружеской эффективности. Автореферат диссертации кандидата психологических наук. Л., 1979 3. Э.Г.Эйдемиллер., В.В.Юстицкис Психология и психотерапия семьи. Спб., 2000. 4. М.Николс., Р.Шварц. Семейная терапия. Концепции и методы. М., 2004 5. Д.Фримен. Техники семейной психотерапия – Спб.: Питер, 2001. Лекция мәтіні: 1. “Баланың жеке басын дамыту мектебі” 2003 жылы ОҚФ РҚБ “Қазақстан Психологтарының Ұлттық Ассоциациясының ” қызметкрлері (2007ж-ОҚФ ҚБ “Қазақстан психологар ассоциациясына” ауыстырылғаннан кейін) “Баланың жеке басын дамыту мектебі” ұйымдастырылған. Бұл жобаның негізгі мақсаты-тәрбиелеу жағдайында баланың жеке бас даму ерекшеліктерін, қабілеттерінің тиімді қалыптасуы мен дамуын қамтамасыз ететін, 18 жасқа дейінгі балаларға кәсіби психологиялық көмек көрсету. Практикалық психология және психотерапия Еуразиялық Институты психологтары 2007 жылы Қазақ психологтары ассогциациясы мамандарымен бірлесе отырып “Баланың жеке басын дамыту мектебі” жұмысының тәржірибелерін жүйелеп жалпылады, сонымен қатар баламен психологиялық және психотерапевтік жұмыстар нәтижесінде отбасылық қарым-қатынас саласында бірқатар зерттеулер жүргізілді. Сабақтар келесі тәсілдер көмегімен жүргізіледі: арт-терапия, нейро-лингвистикалық бағдарлама, психодрама, би-қозғалыс психотерапиясы, денелік-жанасу психотерапиясы, эриксондық гипноз, гештальт-терапия және т.б.
Негізгі міндеттер: бала мен ата-анасына қатынасына психодиагностика және психокоррекция; тұлға жекелік ерекшелік мәселесіне психологиялық коррекция жүргізу (агрессивті іс-әрекет, мазасыздық, сенімсіз іс-әрекет, қорқыныш және т.б.); тиімді қарым-қатынас дағдысын қалыптастыру және дамыту; жас ерекшелік дағдарыс психотерапиясы; жас ерекшелік дағдарыстың алдын алу; соққыдан кейінгі стресстік бұзылыс психотерапиясы; денелік зорлық психотерапиясы; шешендік өнер дағдыларын қалыптастыру; әдептілік іс-әрекетінің қалыптасуы; қақтығыстық оқиғаларды болдырмау дағдыларын дамыту; көсемдік қабілетімен сенімділікті дамыту; мектепте оқуға психологиялық даярлық; оқу іс-әрекет мотивациясы және танымдық белсенділікті дамыту; таным процестерді дамыту (есте сақтау, зейін, қиял, ойлаудың барлық түрлері); арнайы және шығармашылық қабілетін дамыту; қызығушылық пен қабілеттің негізінде, кәсіби деңгейде өзін-өзі анықтау; баланың қабілеті мен жекелік мүмкіндіктерін ескере отырып, табысқа жету үлгісін қалыптастыру; 3. “Баланың жеке басын дамыту мектебінде” түрлі тренингтік бағдарламалар жүргізіледі: 1. “Жоғары деңгей” – бағдарлама 10-13 жастағы жеткіншектерге арналған. Оның бағыттары төмендегідей: Баланың жеке бас ерекшелігіне психологиялық диагностика және коорекция; Бала мен ата-ана қатынасына психологиялық диагностика және коорекция; Жас кезеңдік дағдарыстың алдын-алу; Қажетті тұлғалық және іскерлік сапаларды дамыту; Қақтығыстық жағдайдағы рационалды мінез-құлықты, іс-әрекет үлгісі ме тиімді қарым-қатынас дағдыларын дамыту; Танымдық қабілеті дамыту (ес, зейін, ойлау, қиял); Психо-эмоционалдық қысымды түсіру және алдын-алу; 2. “Менің” “Мен” әлемінде – бағдарлама 14-16 жастағы жеткіншектер мен жасөспірімдерге арналған. Оның бағыты төмендегідей: Жеке бас даму ерекшелігіне психологиялық диагностика мен корррекция; Бала мен ата-ана қатынасына психологиялық диагностика мен коррекция; Жас ерекшелік дағдарыстың алдын-алу; Көшбасшылық қасиеттерін дамыту; Құрдастары, ата-ана, қарама-қарсы жыныс өкілімен тиімді қарым-қатынас дағдыларын дамыту; Кәсіби тұрғыда өзін-өзі анықтауға көмек көрсету; 3. “Менің болашағым” – бағдарлама 17-20 жас – ұлдар және қыз балаларға арналған. Оның бағыты төмендегідей: Өзінің өмірлік жағдайын, адамгершілік қатынастарын анықтау, өзін-өзі тану; Қақтығыстарды болдырмау дағдылары мен коммуникативті іскерлікті жетілдіру; Жас ерекшелік дағдарысының алдын-алу; Өмірде өз орнын табу, тұлғалық жетілу; Тұлға ерекшеліктеріне психологиялық диагностика және коррекция; Бала ата-ана қатынасына пихологиялық диагностика және коррекция; Болашаққа мақсат қою және оған жету жолдары; 4. “Дамудағы үйлесімділік” – 7-9 жастағы балаларға арналған. Бағжарламаның негізгі мазмұны: Тұлға ерекшеліктерін психологиялық диагностика және коррекция; Бала мен ата-ана қатынасына психологиялық диагностика және коорекция; Жас ерекшелік дағдарысының алдын-алу; Бейімделу қабілетін дамыту (ашықтық, ұжымда, құрбы-құрдастарымен жұмыс істей алу іскерлігі); Жекелік ерекшеліктерге коррекция жүргізу (қорқыныш, мазасыздық, агрессивтілік, өз-өзіне деген сенімсіздік); Табысты оқу үшін қажетті қасиеттерді дамыту; Таным процестерін қалыптастыру және дамыту (ес, зейін, ойлау) 5. 7-9 жастағы балалардың қабілеттерін дамытуға арналған бағдарлама. Мектепке бейімделу; Бала мен ата-ана қатынасына психологиялық диагностика және коррекция; Жас ерекшелік дағдарысының алдын-алу; Тұлғалық аймаққа психологиялық диагностика мен коррекция; Танымдық қабілеттерді дамыту; 6. “Өмір атты мемлекетке саяхат” – 3,5 – 4,5 жастағы балаларға арналған. Бағдарлама негізі: Қарым-қатынас дағдыларының қалыптасуы және дамуы; Тұлға ерекшлеіктерін психологиялық диагностика және коррекция; Бала мен ата-ана қатынасына психологиялық диагностика және коорекция; Жас ерекшелік дағдарысының алдын-алу; Еркін іс-әрекеттің қалыптасуы, шығармашылық қиялды дамыту; Адамгершілік түсінігінің қалыптасуы; Баланың қоршаған орта туралы білімін кеңейту; Мінез-құлықтың жағымсыз жақтарына коррекция; Психо-эмоцйионалдық қысым мен агрессивтілікті түсіру; 7. “Балалар әлеміне үңілу” – 5- 11 жастағы балалардың ата-аналарына арналған тренинг. Психологиялық тренингтегі ата-ана ме баланың өзара іс-әрекеті, әдеттегі тиімсіз механизмдерді өзгертуге көмектеседі; Отбасы және жас ерекшелік дағдарысына психологиялық профилактика мен психотерапия жүргізу; Түсініспеушілік, өкпелегіштік, агрессивтілік, еркелік. Балалардың бірбеткейлігі, шапшаңдылығы; Біріккен сабақтар бала мен ата-анаға бірін-бірі жақсырақ түсінуді қамтамасыз етеді; 19 лекция “Ата-аналар мектебі” (1 сағат) Жоспары: 1. “Ата-аналар мектебінің мақсаттары мен міндеттері” 2. “Ата-аналар мектебі” іс-әрекетінің мазмұны мен бағыттары Пайдаланылатын әдебиеттер а) негізгі 1. М.В.Коляева Отбасын қолдау орталығы қызметкерлерінің әдістемелік құралы.- Шымкент, 2007 2. М.Боуэн М.Теория семейных сиситем. М., 2005 3. Н.И.Олифович., Т.А.Зинкевич-Куземкин., Т.Ф.Велента. Психология семейных кризисов. – СПб: Речь, 2006. – 360 4. А.А.Осипова. спавочник психлолога по работе в кризисных ситуациях.- Ростов н/Д: Феникс, 2005 5. В.Г.Ромек., В.А.Конторович., Е.И.Крукович. Психологическая помощь в кризисных ситуациях. – СПб.: Речь, 2005 6. А.Фрейд Норма и патология детского развития. М., 1990 7. Л.С.Выготский. «Психология развития ребенка» Москва Эксмо. 2006г. 8. Э.Эриксон., 2000
1. А.В.Черников. Системная семейная терапия: Интегративная модель диагностики. М., 2001. 2. А.Н.Волкова. Социально-психологические факторы супружеской эффективности. Автореферат диссертации кандидата психологических наук. Л., 1979 3. Э.Г.Эйдемиллер., В.В.Юстицкис Психология и психотерапия семьи. Спб., 2000. 4. М.Николс., Р.Шварц. Семейная терапия. Концепции и методы. М., 2004 5. Д.Фримен. Техники семейной психотерапия – Спб.: Питер, 2001. Лекция мәтіні: 1. 2005 жылы Қазақстан психологтарының Ұлттық Ассоциясы қызметкерлері, ОҚО білім беру департаменті мен әкімшілігінің, Балалар фондының БҰҰ ЮНИСЕФ қолдауымен “О:Қ:О балаларын” күту балама түрлерін дамыту және қызметті бағалау” жобасы жүзеге асырылады және “О.Қ облысында отбасыларын қолдау орталығы құрылды”. 2006 жылы аталған жобаларды жүзеге асыру нәтижесінде О.Қ облсында отбасын қолдау орталығының негізгі мазмұны мен тұжырымдамалары құрастырылды. Осы қызметтің көлемінде асырап алушы ата-аналармен жұмыс жасау бағдарламасы өңделді. 2007 жылы Тәжірибелік Психология және психотерапия Еуразиялық Институтінің және Қазақ Психологтар қауымдастығының мамандарымен біріге отырып, жұмыс тәжірибесін қортындылады. Бұл тәжірибе ата-аналармен жұмыс жасау барысында асырап алушы отбасы туған отбасында кеңейтіліп, қолданысқа енді. “Ата-аналар мектебі” құрылды, оның негізгі мақсаты – отбасы мүшелерінің бір-бірімен өзара тиімді әрекеттесуін қаматамсыз ететін ата-аналық және ерлі-зайыптылық қабілеттерін дамыту болып табылады. Ата-аналар және ерлі-зайыптылар қатынасының нәтижелігіне тренингтер жүргізілуде. Сондай-ақ, балалармен біріккен жеке сабақтар ұйымдастыру, ол отбасында бала мен ата-ана өзара қарым-қатынас тиімділігін арттырады. Бағдарлама: арт-терапия, нейролингвистикалық бағдарлама, психодрамма, қимыл-қозғалыс психотерапиясы, денеге жанасу психотерапиясы, эриксондық гипноз, гештальт терапияның тәсілдерін қолдануға негізделген. “Ата-аналар мектебі” өз отбасында бақытты, жақын адамдармен мәнді өмір сүргісі келгендер, ата-ана мен бала қатынасын және ерлі-зайыптылар қатынасын жетілдіру, қоршаған орта тітіркендіргіштеріне байсалды жауап беруді меңгергісі келгендер мен отбасы өзара қарым-қатынасына арналады. Бағдарлама қатысушыларға (ата-ана баласын, жұбайын) өзін жұрыс түсінуді меңгертеді. Ата-ана баласын ашулану себебін, жұбайының ренішін түсіне бастайды. Негізгі міндеттер: Бала мен ата-ана қатынасына психологиялық диагностика мен коррекция; Тұлға ерекшеліктері мәселелеріне психологиялық коррекция (агрессивті, мінез-құлық, мазасыздық, сенімсіз іс-әрекет, қорқыныш және т.б.); Ата-аналар қабіллеттерін дамыту; Ерлі-зайыптылардың қабілеттерін дамыту; Тұлғаның жекелік мүмкіндіктері мен қабілеттерін ескере отырып табысты ата-ана моделін қалыптастыру; Отбасылық дағдарыс психотерапиясы; Отбасылық дағдарыстың алдын-алу; Жас ерекшелік дағдарыс психотерапиясы; Жас ерекшелік дағдарыстың алдын-алу; Тиімді қарым-қатынас дағдыларын дамыту; Қақтығыс жағдайында тиімді іс-әрекет дағдыларын дамыту; Тиімді қарым-қатынас дағдыларын дамыту, сеніміділік пен көшбасшылық қабілеттерін дамыту; Үлгідегі іс-әрекет мазмұны; Қақтығыс жағдайының алдын-алу дағдыларын дамыту; 2. Бағдарламада төмендегідей мәтіндік бөлімдер болуы қажет. 1. Ата-аналармен тиімділік тренингі Мен қандай ата-анамын? Ата-ана қабілетін өзіндік тану; Үлгілі ата-ана бейнесін түзу; Ата-ана мәнділігін арттыру; 2 . Әртүрлі балалар Балалармен өзара тиімді қарым-қатынас; Мазасыз балалармен өзара әрекеттесу дағдылары; Аса белсенді және агрессивті балалармен өзара әрекеттесу дағдылары; Ауытқуы бар бала мен өзара әрекеттесу; 3. Отбасылық қарым-қатынас тренингі. Ата-аналық “Менің ата-аналық стилім” “жартушы” болу қиын; “Бірге ойнаймыз” “Менің отбасымның отбасы” 4. Ерлі – зайыптыларға арналған тренинг Ерлі-зайыптылар қатынасының тиімділік дағдысын дамыту; “Отбасы тарихы” Отбасы дағдарысына түсінік Отбасы дағдарысына психотерапия; 5. Бала мен ата-ана қарым-қатынасы тренингі Бала мен ата-ана қатынасына психологиялық диагностика және коррекция, Баланың базалық қажеттіліктері; Бала мен ата-ана қатынасына психотерапия; 6. Отбасы тарихымен жұмыс Отбасы тарихына диагностика; Отбасы тарихына психокоррекция, “Кіршіксіз отбасы” үлгісін құру; Сабақ тұрақты сипатқа ие. Кездесу топтары аптасына 2 рет кешкі уақытта жүргізіледі. 20 лекция Отбасы жүйесі – баланың жеке бас дамуы мен қалыптасуының негізі ретінде (1 сағат) Жоспары: 1. Отбасы құрылымы, қызметі; Отбасы дамуы; Пайдаланылатын әдебиеттер а) негізгі 1. М.В.Коляева Отбасын қолдау орталығы қызметкерлерінің әдістемелік құралы.- Шымкент, 2007 2. М.Боуэн М.Теория семейных сиситем. М., 2005 3. Н.И.Олифович., Т.А.Зинкевич-Куземкин., Т.Ф.Велента. Психология семейных кризисов. – СПб: Речь, 2006. – 360 4. А.А.Осипова. спавочник психлолога по работе в кризисных ситуациях.- Ростов н/Д: Феникс, 2005 5. В.Г.Ромек., В.А.Конторович., Е.И.Крукович. Психологическая помощь в кризисных ситуациях. – СПб.: Речь, 2005 6. А.Фрейд Норма и патология детского развития. М., 1990 7. Л.С.Выготский. «Психология развития ребенка» Москва Эксмо. 2006г. 8. Э.Эриксон., 2000
1. А.В.Черников. Системная семейная терапия: Интегративная модель диагностики. М., 2001. 2. А.Н.Волкова. Социально-психологические факторы супружеской эффективности. Автореферат диссертации кандидата психологических наук. Л., 1979 3. Э.Г.Эйдемиллер., В.В.Юстицкис Психология и психотерапия семьи. Спб., 2000. 4. М.Николс., Р.Шварц. Семейная терапия. Концепции и методы. М., 2004 5. Д.Фримен. Техники семейной психотерапия – Спб.: Питер, 2001. Лекция мәтіні: Құрылымы. Отбасы жүйесін – бірыңғай білім беру деңгейі ретінде қарастыруға болады, белгілі құрылымдық ерекшелікті меңгерген, қызметі және дамуы болады. Отбасындағы құрылымдық қатынас кез-келген нуклеарлы (жек адамдар: күйеуі, әйелі және олардың балалары) топта негізгі төрт жүйе бөліктерінен тұрады. Алғашқы топ жеке адамдар-отбасы мүшелерінен тұрады; екінші топ диада – ері-әйелінен құралады; үшінші топ – сиблингті, төртінші топ – ата-ана диадасы – баладан құралады. Әр топ бөліктерінде өз алдына белгілі шекара, қажеттілік және үміт етулері болады. Отбасы жүйесі дұрыс теңдестірілсе, онда жүйе бөліктерінің қажеттіліктері топтармен; достарымен, көршілерімен, әлеуметтік орта өкілімен, өзара әрекетте болуы шарт. Отбасының түрлі жүйеде және сыртқы ортада өзара әрекет көрсеткіштері: СУРЕТҚызметтер. Отбасы қызметі – құрылымдық ұйымдастыру және дамумен тығыз байланысты. Отбасына тәртіп ережесі сыртқы орта және отбасы мүшелеренің өзара қарым-қатынас сипатына да әсер етеді. Отбасы қызметінің негізі екі тұрғыда қарастырылады: 1. Әлеуметтік ортада қосымша өкілеттік алған отбасы мүшелері қызметіндегі өзекті міндеттер. 2. Отбасында көрініс алатын мінез – құлық феномені және процестері. Әлеуметтік ортада қосымша өкілеттік алған отбасы мүшелерінің басты қызметтері; сыртқы зиян келтіретін факторлардан отбасын қорғау, отбасы мүшелерінің бір-біріне көмек көрсетуі, сау қалуын қамтамасыз етуі, балаларды тәрбиелеу, отбасы мүшелерінің экономикалық, әлеуметтік, эмоциналдық және дене жағынан жекелік дамуы үшін алғы шарттарын құру, бір-бірімен тығыз эмоционалды байланыста болуына қолдау жасау, сондай-ақ өзара мінез-құлыққа әлеуметтік бақылау жасау. Біздің қоғамда отбасы қызметі соңғы 100 жылдықта қатты өзгереді. Бір кездері экономикалық қызмет ең негізгі болып қаралып, отбасы мүшелерінің дене жағынан дамуы, сау қалу жақтары қарастырылады. Өндірістік төңкерістің арқасында, технология дамып және экономикалық қызметте әлеуметтік қорғау жүйесі өз маңыздылығын жоя бастады, ал уақыт талабына сай әлеуметтік – психологиялық қызмет өз ролін айтарлықтай көтерді. Қазіәргі уақытта көптеген отбасылар экономикалық тұрғыда күн көрісіне қарағанда, бір-біріне психологиялық қолдау көрсетуді өзджерінің негізгі міндеттері деп санайды. Баланың ата-ана және құрбыларымен қарым – қатынаста болуы әлеуметпен кездесуге дайындық болып табылады. Осылайша, отбасы оларға белгілі бір әлеуметтік мінез-құлық үлгісін құрап, әлеуметтік өзара қимыл тәсілдеріне үйретеді. Қазіргі кезде баланың әлеуметтенуі оның құрбы-құрдастарымен қарым-қатынасы және мектеп, қоршаған орта туралы түсінігі басты ролге ие екендігі мойындалып отыр. Қалай десек те, қоршаған ортада болып жатқан жағдайларды бала бағалай отырып, бәрінен бұрын өзінің ең жақын туыстарының тәжірибесіне сүйенеді. Осылайша, баланың отбасында маңызды мөлшерде меңгерген іс-әрекет үлгілері, оның келесі бір әлеуметтік тәжірибесін айқындайды.
1. М.В.Коляева Отбасын қолдау орталығы қызметкерлерінің әдістемелік құралы.- Шымкент, 2007 2. М.Боуэн М.Теория семейных сиситем. М., 2005 3. Н.И.Олифович., Т.А.Зинкевич-Куземкин., Т.Ф.Велента. Психология семейных кризисов. – СПб: Речь, 2006. – 360 4. А.А.Осипова. спавочник психлолога по работе в кризисных ситуациях.- Ростов н/Д: Феникс, 2005 5. В.Г.Ромек., В.А.Конторович., Е.И.Крукович. Психологическая помощь в кризисных ситуациях. – СПб.: Речь, 2005 6. А.Фрейд Норма и патология детского развития. М., 1990 7. Л.С.Выготский. «Психология развития ребенка» Москва Эксмо. 2006г. 8. Э.Эриксон., 2000
1. А.В.Черников. Системная семейная терапия: Интегративная модель диагностики. М., 2001. 2. А.Н.Волкова. Социально-психологические факторы супружеской эффективности. Автореферат диссертации кандидата психологических наук. Л., 1979 3. Э.Г.Эйдемиллер., В.В.Юстицкис Психология и психотерапия семьи. Спб., 2000. 4. М.Николс., Р.Шварц. Семейная терапия. Концепции и методы. М., 2004 5. Д.Фримен. Техники семейной психотерапия – Спб.: Питер, 2001. Лекция мәтіні: 1. Отбасы дамуы процесс барысында бірыңғай жүйе ретінде бірнеше кезеңдерден өтеді. Отбасы даму некелік одақтың құрылуынан басталады да, бірінші баланың туылуы, келесі баламен жалғасуы, осылайша жаңа деңгейлерге өте береді. Алғашқы жылдарда отбасының өмір сүруі кішкентай балаларды күтіп-бағумен тығыз байланысты. Баланың мектепке баруы, ата-анамен бала арасындағы қашықтықты орнатады және ол тез арада ұлғаяды. Бала өз өміріне ата-ана тарапынан тәуелсіздік алу процесінде, оның мәні мен міндеттерін қайта қарастыруға мәжбүр болады. Отбасы ұясынан балалары ұшып кеткенде, ерлі-зайыптылар жеке қалып, бағып-қағу ауыртпашылығынан құтылады. Мүдделі болғанда бұл процесс жаймен жүруі тиіс, яғни баланың өсіп-жетілуіне орай ата-ананың жаңа қажеттіліктер мен күтулері және оған жеке дайындалу мүмкіндігі болады. Ал тәжірибе жүзіне келсек көптеген ата-аналар осыған дайын болмайды, өйткені бірге өмір сүрген алғашқы 15 жыл ішінде өздерінің өмірін баланы бағып-қағуға арнап, көбіне басқа қажеттілік пен ролдерге өзінің қатысы жоқтай сезінеді. Отбасы дағдарысы алдағы екі деңгейде дамиды. 1. Кері құрылымдық, бұл отбасы қатынасының бұзылуы және оның қалыптасуына кедергі келтіретін әрекет. 2. Құрылымдық, отбасының жаңа деңгей қызметіне көтерілуіне мүмкіндік жасайды. Отбасы қалыпты дағдарыстары Отбасы психологиясында - өмірде кездесетін дағдарыстың кез-келген түрі қалыпты деп есептеледі. Алғашқы некеге тұрудың өзі – дағдарыс болып табылады. Әсіресе, тойға дейін жастар бірін-бірі ашық түсті көзілдірікте көреді, ал неке - өмір сүру салтының өзгеруіне, әлеуметтік беделге ие болуға әкеледі. әйел заты үшін ата-тегін өзгерту, Эриксон пікірінше “Ұқсастық дағдарысына” соқтыруы мүмкін, тұрмыс сипаты өзгереді, үйренеді қажет ететін жаңа тұстары пайда болады. Бұл ерлі-зайыптылардың бір-біріне бейімделу кезеңі – алғашқы жылда жыл бойына созылады. Бірлескен өмірде алғашқы жыл соңына қарай некенің бір жылдық дағдарысы пайда болады. Осы уақыт ішінде дағдарысқа ерлі-зайыптылар үйренісіп бірінің алдында бірі жауапкершілік танытып, түсіністікпен қарайды немесе айырылысу тілегі пайда болып некелік одақ сәтсіз болып саналады. Ажырасудың алғашқы шарықтау шегі – бір жыл бірге өткізген өмірден кейін болады. Екінші дағдарыс отбасында бірінші баланың туылуынан кейін пайда болуы мүмкін, тіпті ол бала қалаулы болып, махаббаттан пайда болса да қалыптасады. Тағы да өмір сүру сипаты өзгереді, отбасындағы жүктемелер ауысады. Егер жас ана беріліп, баланы күтіп бағумен айналысып кетсе, онда көптеген адамдар мұны өздеріне назар аударудың жоғалуы деп қабылдайды. Кейбір әкелер бала кұтіміне қызғанышпен қарайды, балсы әйеленің сүйіспеншілігі мен күтімін тартып алғандай қабылдайды. Келесі дағдарыс отбасында екінші баланың дүниеге келуімен байланысты болады, әсіресе балалар арасында 5-7 жастан жоғары болған жағдайда қатты көрінеді. Балалар арасында бәсекелестік пайда болады, ол ата-ананың мейіріміне, махаббатына ие болу ниетінен туындайды. Жасы үлкен балада кішісіне деген қызғаныш байқалады, бұл арнайы жасалған балалық қылықтардан байқалады, бала кішкентай кезінде еліктеп сақауланып сөйлей бастайды, өйткені ол өзіне кішкентайға қарағандай қарап, еркелетсе деген иеттен туындйды. Балада осы кезеңде болып жатқан нәрсені түсіну үшін күшті төзімділік талап етіледі. Қарым-қатынастағы дағдарыс бала мектепке дейінгі мекемеге немесе мектепке барғаннан кейін де пайда болуы мүмкін. Бұл уақытта ананың жаялық жууы екінші орынға кетіп, балаға көбіне әкелік қызмет қажет болады, ал көптеген ер адамдар бұл жағдайға дайын емес некеге өзінің қызметі тек қана қаржылай қамтамасыз етумен байланысты деп тәрбиелеу ісіен шеттеле бастайды. Келесі ол уақытқа байланысты екі дағдарыстың қатар келуі: жеткіншек жас дағдарысы және ата-ананың 40 жастық дағдарысы болып табылады. Бұл кезеңде ата-аналар өз құндылықтарын қайта қарайды, ал балалар билікке ұмтылып шу шығарады. Көп жағдайда осы кезде баланың қызығушылығы ата-ана әр тұрлі ескереді және көптеген келеңсіздіктер дәл осы кезде пайда болады. Отбасы дамуының келесі кезеңі дағдарыстың кезеңі бұл – ерлі-зайыптылардың бір-бірінің зейнеткерлікке шығуы. Бұл кезеңде көсемдікке бейімделіп, өзін кәсіби іс-әрекетте белсенділікте ұста, дағдыланып қалған адамдарға қиын болып келеді. Егер олар өздеріне басқа бір жұмыс көзін тауып, айалыспаса, онда өмірге деген қанағаттанбаушылық және жеке басының іске жарамсыздығын сезінеді. Кейбір ер азаматтар бұл кезде осы шақтың қызығын жіберіп алмайын деп, өзін жаңа әлеуметтік және жыныстық қарым-қатынаста көрсетуге, әліде болса күш жігері бар екендігін дәлелдеуге ұмтылады. Қатар келген екі дағдарысты теңестіру қиынға соғып, отбасыда іштей бөлінуге, қарама-қайшылықты әкеліп соғады. Ажырасудың екінші шарықтау кезеңі 40-45 жас аралығы. Бұл өмір сүрген 10-15 жыл аралығы сәйкес келеді. Осы отбасылық өмірдің екінші өтпелі дағдарыстық кезеңі болып табылады. Одан әрі өсіп қалған балалардың кәсіп таңдауымен байланысты – дағдарыстық кезеңге жетеді. Қазіргі экономика шартында ата-ана бала болашағының қамын ойлап, оған үлкен ауқымды түрде қаржылай және моральдық тұрғыдан үлесін қосып, оның келешектегі жемісті мамандықпен қаматамасыз етуге ұмтылдырады.
Балалар ажырасу процесіне үш түрлі типте жауап қайтарады: жеңімпаздар, жеңілтектер, аман қалғандар. Жеңімпаздар ата-анасының ажырасуынан белгілі бір пайдаға қол жеткізеді: жексенбі күндері әкелері еркелетсе, басқа күндері анасын әкеммен бірге тұруға кетіп қаламын деп қорқытады, ажырасу оларға жақын адамдар тарапынан назар аударуды күшейтеді. Жеңілгендер. Бұл жағдайға байланысты қайғыруы жеңілген балалар. Отбасында қалған адамның оған деген қатынасы бірден нашарлайды. Егер бала отбасының кеткен мүшесіне қатты ұқсайтын болса, онда жағдай тіптен нашарлайды. Аман қалғандар бұл барлық ауыртпалықты белсенді түрде басынан өткен, оған қоса өз жақындарына, басқа адамдарға деген қатынаста зейінді, сезімтал бола білген балалар. Осындай соққылы тәжірибеден бала жақын эмоционалдық қатынастың қажеттілігін түсінеді. 2. Отбасылық қалыптан тыс дағдарыс – отбасы өмірлік циклінің кез-келген кезеңінде кезедсетін дағдарыс, оны өмірдегі жағымсыз жағдайда қобалжу дағдарысы ретінде Р.Хилл үш факторды (отбасы шығатын дағдарысты) бөліп қарастырады: 1. Сыртқы қиындық (жеке тұрғын үй, жұмыстың болмауы); 2. Күтпеген жағдай, стресстер (отбасы немесе бір мүшесінде жол апаты, зорлануы т.б.) 3. Ішкі отбасы жағдайын тепе-теңдікте бағалай және жеңе алмауы қақатығысты немесе стрестік сапалардың қарастырылуы (күрделі ауру, өлім, ерлі-зайыптылардың опасыздығы, ажырасуы) Отбасында қалыптан тыс дағдарыс жағдайының белгі көрсеткіштері: 1. Дағдарыс жағдайы; 2. Отбасы мүшелерінің болып жатқан жағдайды түсінуі және қабылдауы; 3. Отбасы мүшелерінің болған жағдайға көзқарасы, қабылдауы; 4. Отбасы мүшелерінің өзгеруі; 5. Жекелік және отбасылық жағдайды дағдарыстан шығару мүмкіндігі; 22 лекция Отбасында баланың жас және психологиялық даму ерекшеліктері (1 сағат) Жоспары: 1. Отбасындағы бала дамуының кезеңдері Пайдаланылатын әдебиеттер а) негізгі 1. М.В.Коляева Отбасын қолдау орталығы қызметкерлерінің әдістемелік құралы.- Шымкент, 2007 2. М.Боуэн М.Теория семейных сиситем. М., 2005 3. Н.И.Олифович., Т.А.Зинкевич-Куземкин., Т.Ф.Велента. Психология семейных кризисов. – СПб: Речь, 2006. – 360 4. А.А.Осипова. спавочник психлолога по работе в кризисных ситуациях.- Ростов н/Д: Феникс, 2005 5. В.Г.Ромек., В.А.Конторович., Е.И.Крукович. Психологическая помощь в кризисных ситуациях. – СПб.: Речь, 2005 6. А.Фрейд Норма и патология детского развития. М., 1990 7. Л.С.Выготский. «Психология развития ребенка» Москва Эксмо. 2006г. 8. Э.Эриксон., 2000
1. А.В.Черников. Системная семейная терапия: Интегративная модель диагностики. М., 2001. 2. А.Н.Волкова. Социально-психологические факторы супружеской эффективности. Автореферат диссертации кандидата психологических наук. Л., 1979 3. Э.Г.Эйдемиллер., В.В.Юстицкис Психология и психотерапия семьи. Спб., 2000. 4. М.Николс., Р.Шварц. Семейная терапия. Концепции и методы. М., 2004 5. Д.Фримен. Техники семейной психотерапия – Спб.: Питер, 2001. Лекция мәтіні: 1. Отбасында баланың даму ерекшелігін зерттеуде соңғы кезде авторлар, жас ерекшелік кезеңдерін, даму заңдылығын ескеру арқылы, өз кезеңдік көзқарасында қосуда. Алғаш психоанализде жас еркшелік кезеңдеріне әсіресе балалық шаққа көп көңіл бөлген З.Фрейд болды. Фрейдтің пікірі бойынша жыныстық құмарту – адам дамуының басты белігісі болып табылады. Бір жасқа дейін эрогенді аймақта жағымды түйсінуге жету бөлігіне ауыз қуысы мен тіл сілекейі жатты. Осы негізге сүйене нәрсетелік - оральды кезең деп аталды. Бір жас пен үш жас аралығында эрогенді аймақ болып ішектің сілекей қабаты қаралады. Бұл аналды кезең деп аталды. Бала бұл жаста сүйкімді және жекелік тазалық, қыңырлық, тұйықтық агрессиялық ерекшеліктерді, меңгере бастайды. Келесі фаллистикалық кезең (3-5жас) деп аталады, балада жыныстық құмарту жоғарғы деңгейде көрінеді. Фрейдтің жолын құушы Э.Эриксонда өзінің кезеңдік бөлу негізіне басқа да белгілер енгізді. Бала дамуы өмір сүрген ортасының мәдениеті мен экономикалық деңгейіне байланысты. “Әрбір келесі кезеңге сәйкес дағдарыстың берілуі қоғамдағы негізгі элементке жатады, оның қарапайым себебі адам институты мен өмірлік даму циклы бірге эволюцияланған болып табылады. 1. Бірінші кезең (туылғаннан бір жасқа дейін) негізгі сенім сенімсіздікке қарама-қарсы деген атқа ие болды. Бұл кезеңде ана мен бала арасындағы жағымды қатынастың қалыптасуы төтенше маңызға ие. Егер ана баласына қажеттіліктерін қанағаттандыруда өз қамқорлығын, сүйіспеншілік пен мейірімділік танытса бала өз жағдайының жақсы екенін, іс-әрекетінің басқаның күтуіне сәйкес келетінін сезеді. Нәресте қоршаған әлемге сеніммен қаруға үйренеді, ал бұл болмасы бірқатар бұзылыспен аураға әкеп соғады. 2. Екінші кезең, бір жастан – үш жасқа дейінгі жас кезеңіне сәйкес келеді, “ұятқа қарама –қарсы автономия” деген атқа ие болып, оның аяқталуы “Мен өзім” дағдарысын туындатады. Бала дамуының қарқыныдылығы оны дербес етеді. Ата-ананың бақылау жасау, шектеу, тыйым салуы жиілей бастайды. Тұрақты түртпектеу баланың өз қажетсіздігін сезінуге негіз болады. “Шектен шығара ұялту” жасанды мінез-құлыққа әкеледі, егер бұл ұялу сезімін жоймаса, онда жасырын шешім шығаруда бала қалайда жағдайдан шығуға талпынады. Бала осы жастың өзінде секем алу және ұялу сезіміне ие болып, қоғамға балалық қарғыс және ауыр сөздер арқылы үндеу тастайды. Сондықтан да ата-ана міндеті – бала жеке басын сыйлау және мөлшерден тыс басынбау болып табылады. Осы жағдайда ғана балада әділеттілік қалыптасып, “кінәлілік сезіміне қарсы белсенділік” деген жас ерекшелік даму кезеңіне қоғамның толыққанды мүшесі болып енеді. 3. Үшінші кезең “Бастамашылдық немесе кінәлілік сезімі” 4-5 жаста балада айналасын зерттеу белсенділігі артады. Олар әлемнің құрылымын және оған қалай әсер етуге болатынын біле бастайды. Олар үшін әлем шынайы және қиялындағы адам мен заттан тұрады. Жалпы зертеушілік іс-әрекеті нәтижелі жүзеге асқанда, олар айналасындағы адам мен затпен конструктивті тәсілде қатынас жасауға үйренеді және бастамашыл бола бастайды. Алайда оларды қатаң сынап және жазалайтын болса, олар көптеген іс-әрекетінде өзін кінәлі сезінуге әдеттенеді. 4. Төртінші “Еңбексүйгіштік немесе бүтінсіздік сезімі”. 6-11 жаста мектепке, үйде және өз құрбылары ортасында бірқатар дағды мен іскерлігін дамытады. Эриксон теориясына сәйкес, түрлі бағытта бала құзыреттілігінің артуы “Мен” сезімін едәуір толықтырады. өзін құрбыларымен салыстыру үлкен мәнге ие бола бастайды. Әсіресе осы кезеңде басқалармен салыстырғанда өзін жағымсыз бағалау зор зиянын келтіреді. 5. Бесінші жеткіншектік кезең – 11-16 жас. Осы кезең үш жастағы “Мен өзім” дағдарысына еске түсіреді, бірақ бұл әлеуметтік мәнде жүзеге асады. Аталған дағдарыс белгілі бір өткірлігімен сипатталады. Дағдарыс белгілері: 1. Баланың жалпы оқу үлгерімі төмендейді; 2. Негативизм. Үш жас дағдарысымен салыстырғанда, оны екінші негативизм фазасы деп те атайды. Бала ортасынан алшақтайды, өштескен ұрыстарға, тәртіп бұзуға бейім, ішкі мазасыздықты сезінеді, өзіне көңілі толмайды, жалғыздыққа ұмтылады. Ұл балаларды қыздарға қарағанда негітивизм кеш (14-16 жас) басталағнымен айқын әрі жиі байқалады. Дағдарыс кезінде жеткіншек іс-әрекеті жағымсыз сипатта болуы мүмкін емес. Выготский іс-әрекеттің үш нұсқасын келтіреді. Бірінші нұсқа – негативизм жеткіншек өмірінің барлық саласында айқын байқалады. Мұндай реакция жеткіншектердің 20 % - де көрініс табады. Екінші типте – бала потенциалды негативист. Негативизм қоршаған ортаның теріс ықпалына реакция ретінде кейбір жағдайда ғана байқалады: отбасылық қақтығыстар, еңсені басатын іс-әрекеттер, ересетердің қысым көрсетуі. Мұндай бала шамамен 60% - ті құрайды. Үшінші жағдай жағымсыз құбылыстар мүлдем болмайды. Ол балалардың 20%-де кездеседі. Жеткіншектік кезеңде баланың түрлі психикалық жарақат, қақтығыс, келеңсіздіктерге сезімталдығы күрт артады. Созылмалы сипаттағы екі топ факторы мәні ерекше: дұрыс тәрбие бермеу және қақтығыстық жағдайлар. Екінші топқа келесі эманципиялы қақтығыс, құрбы-құрдастарымен топ құру негізінде туындайтын жанжалды (байланысқа түсе алмау,қолынан келмейтін басшылыққа ұмтылу, өзін кем сезіну, өзіне деген жоғары талаптардың орындалмау негіздері) күштеп тоқтатуға болады. Дәл осы жас кезеңінде алғашқы суйцид әрекет белсенділік көрініс беріп, психологиялық дағдарысты сезіну мен байланысты жағымсыз тәуелділік қауіпі пайда болады. Психологиялық дағдарыс салдарына сезімтал болып келетін жеткіншектер категориясы: зорлық көргендер, түрлі тұрмыс жағдайындағы, отбасында қатыгездіктің құрбаны болғандар, ата-анасының қазасына байланысты психологиялық соққы алғандар, жақын адамдарын жоғалтқандар, ата-ананың ажырасу жағдайын басынан кешіргендер, ұяң, ұялшақ жеткіншектер, аборт немесе басқа да медициналық әрекеттерді салыстырғанда үлкен жетістіктерге жетіп үлгерген дарынды балалар. Бұл кезеңде өз тәніне көңілі толмаушылық, гармондардың қайта құрылуына байланысты туындаған тітіркендіргіштік күрт көтеріліп, қоршаған ортаға – деген қатынасы өзгеріп, тәуелсіздікке деген қажеттілік туындайды, дөрекілік, сыншылдық пайда болады. Зерттеушілердің бір қатары 17-19 жаста жасөспірімдік дағдарыс кезеңін бөліп көрсетіп және жеңіл шығудың жалпы 3 тәсілін ерекшелейді. Бірінші бұл- ішкі ресурстар мен конструктивті копингтік бағдарламаларды қолданудың мәнін түсінудің арқасында дағдарыс жағдайлары тиімді шешу болып табылады. Екінші тәсіл бұл-жекелік эмоционалдық тұрғыдағы уайымдауына қатты мән бергендіктен, мағыналы нәрсені көре алмай тиімсіз шешім пайда болады. Үшінші – дағдарыс жағдайды шешуде туындаған жағымсыз уайымдардан қашу, жағдайды шешудегі жауапкершілікті басқа адамдарға артумен байланысты болып табылады. Қыз баланың ерекшелігі ол дағдарыс жағдайын терең эмоционалдық уайымдаумен қабылдап, одан мән-мағынаны көре алу іскерлігі болады. Дағдарысқа ұшыраған қыз бала оны түсіну мен басынан өткере терең қабылдайды, нәтижесінде олар өмірдің қиын кезеңдерінде мағыналы жол таба білуге машықтанады. Бозбала бұл шақтағы ерекшелік ол дағдарыс жағдайын эмоционалдық мәнділігін төмендетеді, оны жеңіл қабылдауға ұмтылады. Дағдарысқа ұшыраған ұл балалар сасқалақтап, жағымсыз уайымдауға беріліп нәтижесінде өзінің мәселесін түсінуден алшақтай түседі. Отбасын әлеуметтік психологиялық зерттеудің әдістемелік негіздері. Психологтың отбасымен жұмыс жүргізудегі басты бағыты оның қазіргі жағдайын анықтай алуы. Біздің ұсынып отырған әдістемелер жұйесі отбасы мен жұмыс жасайтын маманға диагностикалық құралдардың көп түрлілігіне көңіл бөле отырып, алдына қойған мақсат-міндеттерге сай тепе-теңдік деңгейлерде қарастыруға таңдау жасап, жүргізуіне ұсынамыз. Берілген диагностикалық шаралар клиникалық және тәжірибелік зерттеулер жүргізуге отбасы құрылымын, ерлі-зайыптылардың жүйе бөлігі жағдайына, отбасы ахуалына әсер ететін жағымды және жағымсыз факторлар, ата-ана мен бала қатынасындағы ерекшеліктерді анықтауға мүмкіндік береді. Э.Г. Эйдемиллер “отбасы диагнозы” деген терминді ұсынған (10) Отбасы диагнозы – отбасы өміріндегі бұзылыс деп, қиындықтың енуі мен сақталуы отбасы мүшесінің бірінің немесе бірнешеуінің жек қызметінің бұзылуына әкеледі.Отбасы диагнозы –отбасы жоспары мен мүшесінің бұзылысынанықтай отырып отбасы татулығын сақтау жұмысына стратегиялық бағытын береді. Отбасы қатынасын анықтауға қолданылатын әлеуметтік- психологиялық диагностикалық әдістер: сұрақ- жауап, бақылау, эксперимент, социометриялық әдіс, сандық- сапалық құжаттық әдіс, тест 23 лекция Отбасы татулығы бағдарламасының әдістері (1 сағат) Жоспары: 1. Отбасы психотерапиясы; 2. Отбасы психотерапиясы мектептері және бағыттары; Пайдаланылатын әдебиеттер а) негізгі 1. М.В.Коляева Отбасын қолдау орталығы қызметкерлерінің әдістемелік құралы.- Шымкент, 2007 2. М.Боуэн М.Теория семейных сиситем. М., 2005 3. Н.И.Олифович., Т.А.Зинкевич-Куземкин., Т.Ф.Велента. Психология семейных кризисов. – СПб: Речь, 2006. – 360 4. А.А.Осипова. спавочник психлолога по работе в кризисных ситуациях.- Ростов н/Д: Феникс, 2005 5. В.Г.Ромек., В.А.Конторович., Е.И.Крукович. Психологическая помощь в кризисных ситуациях. – СПб.: Речь, 2005 6. А.Фрейд Норма и патология детского развития. М., 1990 7. Л.С.Выготский. «Психология развития ребенка» Москва Эксмо. 2006г. 8. Э.Эриксон., 2000
1. А.В.Черников. Системная семейная терапия: Интегративная модель диагностики. М., 2001. 2. А.Н.Волкова. Социально-психологические факторы супружеской эффективности. Автореферат диссертации кандидата психологических наук. Л., 1979 3. Э.Г.Эйдемиллер., В.В.Юстицкис Психология и психотерапия семьи. Спб., 2000. 4. М.Николс., Р.Шварц. Семейная терапия. Концепции и методы. М., 2004 5. Д.Фримен. Техники семейной психотерапия – Спб.: Питер, 2001. Лекция мәтіні: 1. Отбасылық психотерапия – тұлғааралық қатынасты түзетуге бағытталған және отбасының ауру мүшелерінде айрықша көрінетін эмоционалды қайғыруды жою мақсатына жүргізілетін психотерапияның ерекше түрі болап табылады. Отбасылық терапия бірнеше кезеңдерге бөлінеді. Оның ұзақтығы психикалық қайғырудың күрделілігіне „ауру белгісін көтерушіге”, отбасында тұлғааралық қақтығыстың сипатына, мотивациясына да байланысты болып келеді. Алғашында отбасылық терапия жиілігі аптасына 1-2 кездесу болып жалғасын табады. Отбасылық терапияны жиі төрт кезеңнен қарастырады. 1) Отбасылық анықтау (диагноз), диагностикалық кезеңі; 2) Отбасылық қақтығысты жою кезеңі: 3) Қайта құру кезеңі; 4) Қолдау көрсету кезеңі;
Отбасы психотерапиясында жиі қолданылатын тәсілдер: 1) Үнсіздікті мәнді пайдалану; 2) Тыңдай білу қабілеті; 3) Сұрақтар көмегімен меңгерту; 4) Қайталау; 5) Жинақтау және түйіндеу; 6) Аффект бейнесін нақтылау (ашып түсіндіру); 7) Конфрантация ерлі-зайыптыларда саналы меңгерілмеген белгілер, қатынас және мінез-құлық таптуарындарын қайта өңдеу мен саналы меңгеруге мақсатталған; 8) Ролдерде ойнау; 9) „Жанды скульптура” жасау; 10) Видеотүсіруді талдау; 2.1. Пало Алто мектебі. Пало Алто мектебінің өкілі Джей Хейли, „мәселені шешу терапиясы” әдісінің авторы. Ол М.Эриксон бірнеше тәсілдерді бірге қарастырды. Хейли айтуынша отбасы қатынасына ерлі-зайыптылардың отбасы мүшелерінң арасын бақылау деңгейіндегі күрес болып табылады. Нышаны – қоршаған орта мінез-құлқын бақылау тәсілі. Джей Хейлидің пікірінше психотерапия міндеті әсер етудің басқа тәсілін қолдануына адамдарға мүмкіндік беру. 2. Психоаналитикалық от басы терапия. Психоаналитикалық отбасы терапиясының мақсаты – қастысушылардың өткен қатынастағы саналы түсінбнеуі емес, бүгінгі шындық негізінде бүтін сау тұлға деңгейінде өзара әрекетке түсу жағдайы, жеке басының өзгеруі болып табылады. Психоаналитикалық бағыттағы терапевттер басқаларға қарағанда олар да директивке жақын.
Бұл бағыттың көрнекті қайраткерлері – Мара Сельвини-Палацциоли, Клу Маданес, Сальвадор Минухин және басқалар болды. Қазіргі таңда жүйелі деген бағыт кең қолданыста келешегі, экономикалық мақсаттылығы және отбасы тераписындағы мәнді терпевттік бағыт. Жалпы теориялық деңгейде бағыттың дамуына көп еңбегі сіңген Ильи Пригожин болды. 4. Стратегиялық отбасы психотерапиясы. Отбасы терапиясында бұл бағытты „мәселені шешуші”, „қысқа” негізі мәселе шешу әдістері деп аталады. Бұл бағыттағы танымал тұлғалар – Джей Хейли,Карл Уитекер, Клу Маданес. Психотерапевтер кездесу кезінде отбасы мүшелерінің жеке бас даму ерекшеліктеріне көңіл бөлмейді. 5. Мінез-құлықтық психотерапиясы. Мінез-құлықтық отбасы терапиясы басты ұстанымы мінез-құлық деп қарастырып, одан кез-келген жағдайға байланысты мінез-құлықтағы қарсыластық, оны тек жағымды жағдайдан қараудың қажеті жоқ деп түсіндіреді. Бұл бағытөкілдерін әрекеттің жүйелілігін талдау қызықтырады. 6. Комуникативтік отбасы терапиясы. Коммуникативтік отбасы терапиясы – ол Пало Алто бағытынан бөлініп шыққан. Оның көрнекі қайраткерлері П.Вацлавик, Д.Джексон және бсқалар болды. Коммуникативті отбасы тераписының мақсаты коммникация жағдайын өзгерту немесе „саналы қимылда нашар қызмет бейнесіндегі интеракцияны өзгерту” мақсаты болып табылады. 7. Ерлі–зайыптылар психотерапиясы. Ерлі-зайыптылар психотерапиясы – отбасы жұбына бағыттала арналған, отбасы қақтығысын және дағдарыс жағдайды жеңуге көмектеседі, қажеттілігін қанағттандыруды өзара қаматамасыз ету, өзара қатынаста үйлесімге жетуді көздейді. 8. Отбасылық кеңес беру. Отбасылық кеңес беру – отбасы терапиясының көп түрінің бірі, онда терапевттік қатысу шекарасы мен оны ажырататын белгілері бар. Отбасылық кеңес беру отбасы терапиясын өзара толықтыра отырып бірге дамиды. Отбасылық кеңес беруде мақсат, отбасы мүшлеренің мәселелерін зерттеу, өзара әрекеттерінің өзгеруіне және жеке тұлғалық жетілуге мүмкіндік туғызу болып табылады. 24 лекция Отбасы қатынасына психотерапевтік корекция (1 сағат) Жоспары: 1. Отбасымен жұмыс; 2. Мақсат пен міндеттер қою; Пайдаланылатын әдебиеттер а) негізгі 1. М.В.Коляева Отбасын қолдау орталығы қызметкерлерінің әдістемелік құралы.- Шымкент, 2007 2. М.Боуэн М.Теория семейных сиситем. М., 2005 3. Н.И.Олифович., Т.А.Зинкевич-Куземкин., Т.Ф.Велента. Психология семейных кризисов. – СПб: Речь, 2006. – 360 4. А.А.Осипова. спавочник психлолога по работе в кризисных ситуациях.- Ростов н/Д: Феникс, 2005 5. В.Г.Ромек., В.А.Конторович., Е.И.Крукович. Психологическая помощь в кризисных ситуациях. – СПб.: Речь, 2005 6. А.Фрейд Норма и патология детского развития. М., 1990 7. Л.С.Выготский. «Психология развития ребенка» Москва Эксмо. 2006г. 8. Э.Эриксон., 2000
1. А.В.Черников. Системная семейная терапия: Интегративная модель диагностики. М., 2001. 2. А.Н.Волкова. Социально-психологические факторы супружеской эффективности. Автореферат диссертации кандидата психологических наук. Л., 1979 3. Э.Г.Эйдемиллер., В.В.Юстицкис Психология и психотерапия семьи. Спб., 2000. 4. М.Николс., Р.Шварц. Семейная терапия. Концепции и методы. М., 2004 5. Д.Фримен. Техники семейной психотерапия – Спб.: Питер, 2001. Лекция мәтіні: 1. Отбасы психотерапиясы психотерапевттің отбасын зерттеп, ондағы бұзылысты анықтап, отбасы мүшелерінің қажет еткен өмірлеріне өзгеріс орнатуда жеке әсер ету жолдарын ұйымдастырудан бастайды. Осы кезде мәселе мен міндеттер туындайды, оны шартты үш топқа бөле қарастырамыз: 1. Отбасы терапиясына деген дұрыс көзқарасты отбасында қалыптастыру; 2. Терапия өткізудің жалпы сұрақтары; 3. Отбасы психотерапиясының әдістемелері; Отбасы психотерапия процесіне жағымды қатынасты қалыптастыруда, отбасы мүшлеріне оның қатысушыларын ұйымдастыру, эмоционалды және интеллектуалды себептерін анықтау. Сондықтан психотерапевт күшті және тұрақты мотивацияны психотерапияға қастысушыларында қалыптастыру. ...
1. М.В.Коляева Отбасын қолдау орталығы қызметкерлерінің әдістемелік құралы.- Шымкент, 2007 2. М.Боуэн М.Теория семейных сиситем. М., 2005 3. Н.И.Олифович., Т.А.Зинкевич-Куземкин., Т.Ф.Велента. Психология семейных кризисов. – СПб: Речь, 2006. – 360 4. А.А.Осипова. спавочник психлолога по работе в кризисных ситуациях.- Ростов н/Д: Феникс, 2005 5. В.Г.Ромек., В.А.Конторович., Е.И.Крукович. Психологическая помощь в кризисных ситуациях. – СПб.: Речь, 2005 6. А.Фрейд Норма и патология детского развития. М., 1990 7. Л.С.Выготский. «Психология развития ребенка» Москва Эксмо. 2006г. 8. Э.Эриксон., 2000
1. А.В.Черников. Системная семейная терапия: Интегративная модель диагностики. М., 2001. 2. А.Н.Волкова. Социально-психологические факторы супружеской эффективности. Автореферат диссертации кандидата психологических наук. Л., 1979 3. Э.Г.Эйдемиллер., В.В.Юстицкис Психология и психотерапия семьи. Спб., 2000. 4. М.Николс., Р.Шварц. Семейная терапия. Концепции и методы. М., 2004 5. Д.Фримен. Техники семейной психотерапия – Спб.: Питер, 2001. Лекция мәтіні: 1. Көптеген пікірлер бойынша отбасында жүргізілетін түзету және психотерапия процесі алғашқы сұхбаттасу процесінен басталады. Шын мәнінде ол маманның қандай да бір отбасы мүшесімен алғашқы кездесуінен-ақ басталып кетеді. Олардың біреуі, яғни отбасы мүшесі мектеп психологі, дәрігер, достары немесе қандай да бір таныстарының сілтеулері бойынша көмекке жүгінеді. Отбасы мүшесінде көмек алуға келместен, қандай түрдегі көмек алғысы келетіні туралы белгілі бір түсініктері қалыптасқан. Көп жағдайларда көмек сұраушы отбасылық мәселенің шешілуі үшін өзіне көп жауапкершілік алатын адам болып табылады. Отбасының қай мүшесін бірінші сессияға шақыруды анықтау, өте үлкен маңызға ие. Мұны психолог көмек сұрауға келген отбасы мүшесінің берген мәліметтері негізінде анықтайды. Бірінші әңігмелесу барысында, психолог отбасы құрамы туралы сұрастырып, қай мүшесін мәселе көбірек толғандыратынын анықтауға кіріседі. Жалпы, бірінші кездесуді белгілеу және жұмысты бастау қажеттігін шешуден бұрын, ең алдымен маман негізгі мәліметтерді алуы қажет: 1. Отбасы құрамы (отбасы мүшелерінің немесе олармен бірге тұратын бақа да адамдардың жасы, жынысы). 2. Осыған дейін отбасы мүшелерімен қандай да бір психологиялық (түзету, жеке кеңес алу) жұмыс түрлері жүргізіледі ме, жүргізілсе қандай түрде және қашан? 3. Осы немесе басқа мәселеге қатысты отбасының қай мүшесінің мазасыздануы жоғары және қайсысында оның байқалуы басым? 4. Тағы кімнің осы мәселеге қатысы бар? 5. Бұл мәселе қай уақыттан басталды? 6. Отбасының қай мүшесі психотерапияға қатысуға дайын? Бірінші сессияға кімді шақыру керектігін анықтауда, бұл деректер маман үшін қажетті ең қарапайым мәлімметтер ретін құрайды. Ереже бойынша, түрлі нұсқаулар мүмкін болса да, жұмыс ата-аналармен және балалармен жүргізіледі. Қазіргі уақытта араласа отбасылар саны өсуде, онда ата-аналарының алғашқы некелерінен, сол сияқты жаңа некелерінен де балалары бар. Ажырасулар санының көбеюі бойынша және норма мен құндылықтар жүйелерінің өзгерулеріне байланысты, психолог жұмысы қандай да бір отбасының қалай ұйымдастырылғанын білемін деп ойлауына болмайды. Алғашқы болып келген отбасы мүшесінен отбасы құрамы туралы сұрауөте маңызды – бұл психологиялық көмекті кімнен бастау қажетттігін түсінуге мүмкіндік береді. Алғашқы әңгіме барысында психолог оған келген отбасы мүшесінің үрейін жеңуге көмектесуі қажет. Егер де маман көмек сұрауға келген отбасы мүшесінің негізгі мәселесіне келіспеушілік білдіретін болса, оның үрейі күшеюі мүмкін. Мәселенің сол көзқарас бойынша анықталуын негізге ала, содан кейін оны түсінудің шекарасын бірнеше кеңейтуге ұмтылған орынды. Мәселе көбінесе отбасының түрлі мүшелері бастарынан кешіріп отырған дистресспен байланысты. Егер де көмекке жүгінген отбасы мүшесінің өзі мәселе қандай да бір мүшесімен байланысты деп есептегеннің өзінде, ол осыдан отбасы мүшесінің барлығының қандай да бір деңгейде тұтастай зардап шегетіндерін түсінеді. Көмекке жүгінген отбасы мүшелерінің мінез-құлық ерекшеліктері, олардың психикалық қысымды жеңуге деген талпыныстарын көрсетеді. Жұмыстың алғашқы кезеңдерінде отбасы және барлық мәселелерін отбасының бір мүшесімен байланыстыру талпыныстары өте жақсы байқалады. Көмекке жүгінген отбасы мүшесі мәселені белгілі бір түрде шешу қажет деп есептеген жағдайда, психолог оның отбасындағы ролін және оның басқа да мүшелерімен өзара қарым-қатынасының қандай екендігін ескеру қажет. Психотерапияның ең басындағы отбасы мүшелерінің мінез-құлықтары, олардың өзара қарым-қатынастарын қаншалықты өзгертуге дайындықтарын білдіреді. Бірнеше алғашқы сессиялар үшін отбасы мүшелерінің өз жеке мәселелерін басқа бір мүшесімен байланыстыру әрекеттері тән. Бұл өзінің бар зейінін қандай да бір нақты мәселеге шоғырландырып, үрейді анықтауға мүмкіндік береді, сонымен қатар өзара қарым-қатынаста тепе-теңдікті ұстануға мүмкіндік береді. Отбасы мүшелерінің өздерінің өзара қарым-қатынас сипатына қатысты мазасыздануларының күштілігі және өздеріне сенімсіздіктің басым болуына орай олардың өз қажеттіліктері мен қызығушылықтарын анықтау күрделірек болады. Психотерапевт отбасы мәселелерін жүйелі тұрғыда бағалуы қажет және сонымен қатар отбасы мүшелеріне олардың тұлғалық өсулерін және дербестіліктерін қолдауға әрқашанда дайын екендігін білдіріп отыруы қажет. Отбасы мүшелері психологқа шағымданып келетін алты негізгі топ мәселелері туралы айтуға болады. Олардың барлығы отбасы жүйесіндегі белгілі бір бұзылыстарды және отбасы өз дамуын қалай тұрақтандыратынын білдіреді. 1. Жеке мәселелер: отбасының ересек мүшесі өз күйімен мазасыздануы мүмкін, яғни үрей, депрессия, бүтін емес өзін сезінуі; 2. Ата-ана мен баланың өзара қарым-қатынастарындағы мәселелер: ата-ананың баласымен (немесе бірнеше балаларымен) өзара қарым-қатынастарына көңілі толмайды; 3. Тікелей баламен байланысты мәселелер: оның құрбыларымен қарым-қатынастарындағы қиындықтар, оқу үлгерімінің төмендігі және т.б. 4. Сиблингтердің өзара қарым-қатынастарындағы мәселелер: сиблингтер әрқашанда қақтығысады және ата-аналар оларға ешқандай ықпал ете алмайды. 5. Кеңейген отбасы мүшелерінің өзара қарым-қатынас мәселелері: кеңейген жанұя мүшесінің қандай да бір науқастануы немесе нуклеарлы отбасы үшін қиындықтар туындатады. 6. Ерлі-зайыптылардың өзара қарым-қатынастарындағы мәселелер; Мәселелер сипаты кімді бірінші сұхбатқа шақыру қажеттігін анықтайды. Егер де көмекке жүгінген отбасы мүшесі мәселенің негізі өзімен байланысты деп есептесе және жеке жұмыс жүргізу ниетін білдірген жағдайда, психолог отбасының барлық мүшесін алғашқы бірнеше сессияларға шақырудан бас тартуына болады. Сонымен қатар, психотерапевтік жұмы барысында отбасы мүшесінің мінез-құлқында болатын өзгерістер кейде оның жақындары тарапынан жағымсыз әсерленулер тудыруы мүмкін. Бұл жағдайда әрі қарайғы психологиялық жұмысқа олардың қатысу қажеттігі пайда болады. Егер де мәселелер бала мен ата-ананың өзара қарым-қатынастарына байланысты болатын болса, бірінші сұхбаттасуға ата-аналардың екеуін де шақыру қажет. Келешекте психолог үшін баланың да қатысуы да қажет болады. Егер балада мектепте немесе құрбыларымен өзара қарым-қатынаста мәселелер туындаса, алғашқы сессияда ата-аналардың қатысуы, ал кейінірек отбасының басқа да мүшелерінің қатысулары қажетті. Практикалық тұрғыда баланың барлық мінез-құлықтық және эмоционалды бұзылыстары әрқашанда оның жақындарымен өзара қарым-қатынастарында көрініс табады. Егер де мәселе отбасы өзара қарым-қатынастарына қатысты болатын болса, психотерапияның алғашқы кезеңінен отбасының барлық мүшесінің қатысуын қамтамасыз ету қажет болады. Жиі жағдайларда сиблингтер арасындағы қақтығыстар белгілі бір түрде ата-аналардың өзара қарым-қатынастарымен байланысты. Мәселе отбасы мүшесінің біреуіне қатысты болса, мақсатты түрде оның басқа да мүшелерін шақру қажет. Белгілі болғандай, мұдай түрдегі мәселелер, жекеше алғанда, отбасының қарт мүшелерінің денсаулық жағдайлары немесе отбасы өміріне шектен тыс араласумен шарттасады, қандай жағдай болмасын, мұның салдары үш ұрпақ өкілдерінде де көрініс табады. Психотерапевтік процесске қатыса отырып, үлкен кісілер өздерін отбасының маңызды ресурсы ретінде көрсетеді және оның мүшелеріне жауапкершілікті бөлісуге көмектеседі. Егер де ата-аналар өз қарым-қатынастарын жақсартуға мүмкіндіктерді қарастыратын болса, психотерапевтік процесске балаларының қатысуы қажет болмайды. Олардың мақсатқа жетуі отбасының басқа да мүшелерінен көрініс табады және отбасы хал-ахуалының өзгеруі бала мінез-құлқының жағымды өзгерістеріне негіз болады (сонымен қатар Фримен пайымдауынша, жұмыстың алғашқы кезеңінде, отбасы мүшелерінің өзара қарым-қатынастары туралы толық түсінік алу үшін, психотерапевтің бір рет болса да барлық отбасы мүшелерімен кездесуі қажет). Мұндай ыңғай, яғни психолог отбасының барлық мүшелерімен қатар жұмыс жасайтынына әдеттенген кейбір отбасы мүшелерін ыңғайсыздандыруы мүмкін. Шын мәнінде, кейде бақа құрамда жұмыс жүргізу мәнді болса да, көп жағдайларда бұл өте маңызды. Жүйелі ыңғай тұрғысынан, бүкіл жүйеге әсер ету арқылы, отбасының жеке мүшелерінің мінез-құлықтарын өзгерту мүмкін болады. Көбінесе отбасылық жүйеде және тұтас алғанда ата-аналар өзгерістер нәтижелерін анықтайтын маңызды жүйешікті құрайды. Егер олар баланы айыптай отырып, қарым-қатынасты тұрақтандыруға ұмтылыстар жасайтын болса, олардың мәселелері балада шынайы көрініс таба бастайды. Егер да ата-аналар жеке қарым-қатынастарында дағдарыс күйінде болса, онда міндетті түрде балада шынайы эмоционалды және мінез-құлықтық бұзылыстар пайда болады. Онда балалардың психологиялық процеске қатысулары қажет бола бастайды, өйткені мұнда психологтың басты міндеті баланы қақтығыстарға қатыстырмай-ақ, ата-аналарды қалайша өзара қарым-қатынас мәселелерін шешуге болатынына оқыту. Егер маман оларды осыған үйретсе, бала мінез-құлқы тұрақты сипатқа ие бола бастайды және оның психологиялық жұмыстарға қатысуы қажет болмайды. Тағы бір ерекшелейтін жағдай, отбасы татулығын сақтау бойынша психологиялық процеске отбасының қандай мүшелерін қатыстыруды анықтауға мүмкіндік беретін, ешқандай да бір қатаң ережелер жоқ. Кейбір мамандардың пікірлерінше, бүкіл отбасы мен жұмыс жасау тиімді; ал кейбіреулерінің пайымдауынша, мәселе кімдермен жұмыс жасауда емес, қандай ыңғайлар мен стратегиялар қолданылуында. Жүйелі ыңғайдың ұстанымының бірі: бүкіл жүйенің өзгеруіне қол жеткізу үшін, оның маңызды жүйешіктеріне ықпал ету қажет. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Сырдария» университеті 
«Гуманитарлық білім» факулътеті «Педагогика және психология» кафедрасы «Жеке адам психологиясы» пәні бойынша 050103 «Педагогика және психология» мамандықтарының студенттері үшін Семинар сабақтары Жетісай – 2008 ж. 10. Семинар сабақтарының жоспары
жүктеу/скачать 2,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|