Лекция 6 (сағат) Тәжірибелік (семинар) сабақтары 30 (сағат)

№4 сабақ

6. Студенттерді кәсіптік әдебиеттермен жұмыс ітеуге және интернеттен жаңа ақпараттарды табуға ынталандыру.

1. Белоктар, атқаратын қызметтері, жалпы қасиеттері

2. Белоктардың жіктелуі.

3.Жай белоктардың өкілдері (альбуминдер, глобулиныдер, протаминдер, гистондар,

коллагендер, эластиндер, кератиндер), қасиеттері, құрылысы, маңызы.

4.Күрделі белоктардың өкілдері (фосфо,- глико,- хромо,- метало,- липо- және

нуклеопротеиндер), құрылымы, қасиеттері, маңызы.

5.Нуклеин қышқылдары, түрлері, бір-бірінен айырмашылықтары, құрылымы, қасиеттері, маңызы.

6. Түсті реакциялардың жіктелуі, принциптері, тәжірибелік маңызы.

7. Түсті реакциялар арқылы ертіндіден құнсыз белоктарды қалай анықтауға болады?

8. Белоктарды тұнбаға түсіру және тұздалу реакцияларының медицинада қолдану принциптері.

9. Қан сарысуындағы белоктардың гидролиздену дәрежесін биурет реакциясы және аммоний сульфатымен тұздалу реакциялары арқылы қалай анықтауға болады?

Аралас-әдіс:

1. 
   Жазбаша сұрау
   
2. 
   Кіші топтармен жұмыс істеу- зертханалық жұмыстарды істеу
   

- Білім – жазбаша сұрақтарға жауап беру арқылы бағаланады.

- Практикалық дағды– зертханада жұмыс істеу сапасына және оларды дұрыс түсіндіре алуына қарай бағаланады.
1. Сабақты ұйымдастыру бөлімі – оқытушы студенттерді сабақтың мақсаты мен міндеттерімен таныстырады. Күрделі сұрақтарды қарастырады.

Үйге тапсырма: Ферменттер

Ферменттердің жалпы қасиеттері және әсер ету механизмдері. Ферменттердің активтілігін реттеу. Ферменттердің жіктелуі мен номенклатурасы. Гидролазалар: жіктелуі, түзілу орны және жеке өкілдерінің каталитикалық әсері.

1. 
   Ферменттер туралы түсінік.
   
2. 
   Бейорганикалық катализаторлар мен ферменттердің әсер ету ұқсастықтары
   
3. 
   Ферменттердің жалпы қасиеттері.
   
4. 
   Ферменттердіңхимиялық табиғаты.
   
5. 
   Ферменттердің құрылымы. Жай (бір компонентті) және күрделі (екікомпонентті) ферменттер.
   
6. 
   Ферменттің активті орталығының құрылымы, оның рөлі.
   
7. 
   Ферменттің аллостерикалық орталығы деген не , оның рөлі.
   
8. 
   Ферменттердің әсер ету механизмі
   
9. 
   Ферменттердің арнайылығы: а) субстратты б) арнайылық әсері.
   
10. 
    Субстраттыарнайылықтың түрлері.
    
11. 
    Ферменттердің әсер ету қуаттылығы.
    

13. Ферменттердің активтіліктеріне әсер етуші факторлар (температура, ортаның рН, фермент және субстрат концентрацияларының эффекторлары).

14. Ферменттердің активтіліктерін ингибирлеушілер:

а. конкурентті (бәсекелес)

б. бәсекелес емес ингибирлеушілердің және активтеушілердің типтері.

15. Ферменттердің жіктелуі және номенклатурасы.

16. Гидролазалар, жалпы сипаттамасы. Негізгі топшалары: эстеразалар, гликозидазалар, пептидгидролазалар

17. Эстеразалардың негізгі топшалары: карбон қышқылдары түзетін күрделі эфирлік байланыстарды үзетін эстеразалар (липазалар, А₁,А₂ фосфолипазалар), фосфоэстеразалар (С, Д фосфолипазалар, АТФ-азалар, глюкозо-6-фосфтатаза) шоғырлануы, каталитикалық әсері.

18. Гликозидазалардың негізгі өкілдері: α-амилаза, γ-амилаза, мальтаза, лактаза, сахараза, шоғырлануы, каталитикалық әсері.

19. Пептидгидролазалар: эндопептидазалар (пепсин, трипсин, химотрипсин, катепсиндер) және экзопепетидазалар (карбоксипептидазалар, аминопептидазалар, дипептидазалар), шоғырлануы, каталитикалық әсері.

Топ 3 топшаға бөлінеді де Практикум бойынша зертханалық жұмыс жасайды.

а) белоктар мен кейбір амин қышқылдарына түсті реакциялар желатин мен 1% жұмыртқа белогымен жасалынады (1,2,3,5,7,8-жұмыстар). Жұмыс істеп біткеннен соң Практикумның 10- бетіндегі кестені толтырады. Белок ерітінділерінің қайсысы құнсыз екендігі туралы қорытынды жасайды.Жұмыстардың клиникалық- диагностикалық маңызын жазады.

б) тұнбаға түсу реакциялары (10,12,13,14 - жұмыс). Тұнбаға түсу реакцияларының практикалық маңызын жазады.

В) күрделі белоктардың кейбір бөліктеріне сапалық реакциялар (18, 19, 20б, 25)

Шағын топ жұмыс істеп болғаннан кейін жұмыстарын жалпы талқыға салады, қорытындылайды.

Негізгі:

2. Сеитов З.С. Биологиялық химия, Алматы, 2007 ж. – 6-66; 405-449 б.

3. Сейтембетов Т.С., Төлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялық химия.-Қарағанды, 2007.

4.Шарманов Т.Ш., Плешкова С.М. “Метаболические основы питания с курсом общей биохимии”, Алматы, 1998г., с. 35 - 66; 161 - 192

5. Биохимия кафедрасының оқытушылары: «Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы», Алматы, 2009ж, 1-бөлім, 13-87б.

6. Биохимия кафедрасының оқытушылары: Биохимия пәнінен әдістемелік нұсқаулар, Алматы,2003, 3-47б.

Қосымша:

1. Тапбергенов С.О. Медициналық биохимия.-Павлодар.-2008.

2. Биохимия сұрақтары мен жауаптары. ҚР ҰҒА корр., проф. С.М. Адекеновтің ред. басшылығымен.-Астана, 2003 ж.

3. Плешкова С.М., т.б. Биохимия пәнінен студенттердің жеке дайындығына арналған тесттік сұрақтар. – Алматы, 2007 ж.

4. Плешкова С.М. және басқалары «Биологиялық химиядан практикум», Алматы, 2004ж.

Орыс тілінде:

1.Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф.“Биологическая химия”,Москва,2004,с.78– 88; 90 - 111

2. Северин Е.С. «Биохимия», 2007 стр.10-17, стр.19-27, стр.44,50,59-65, стр.141-149

3. Николаев А.Я. “Биологическая химия”, Москва, 2004г., с. 37; 101 - 117
7. Бақылау

Бұл сабақтағы құзырлылыны бағалау:

1. 
   Белоктардың атқаратын қызметтері, атап шығу, мысалдар келтіру
   
2. 
   Белоктардың элементік құрамы, молекулалық массасы, молекулаларының мөлшері және пішіні.
   

1. 
   Глобулярлы және фибриллярлы белоктар, олардың пішіндері және атқаратын қызметтері.
   

3. 
   Белок молекулаларындағы байланыс түрлері, олардың белок құрылымдарын түзудегі рөлдері.
   

2. 
   Гидролиз, түрлері. Белок гидролизінің соңғы өнімдері.
   
3. 
   Белоктардың амфотерлігі. Белоктардың заряды, изоэлектрлік жағдайы және изоэлектрлік нүктесі-ИЭН туралы түсініктер.
   

1. 
   Тақырыбы: Ферменттер. Ферменттердің жалпы қасиеттері. Ферменттердің әсер ету механизмі. Ферменттердің активтілігіне әсер етуші факторлар. Ферменттердің жіктелуі мен номенклатурасы.
   
2. 
   Мақсаты:
   

1. 
   Ферменттердің табиғаты мен әсер ету механизмі, ферменттің активтілігіне әсер етуші факторлар, ферменттердің жіктелуінің тәртібі, гидролазалардың өкілдері туралы білім қалыптастыру.
   
2. 
   Жаңа терминдер мен түсініктерді енгізу.
   
3. 
   Кәсіби әдебиетпен жұмыс істегенде дағдылар мен аналитикалық қабілеттерді қалыптастыру.
   

3. 
   Оқытудың міндеттері:
   

1. 
   Ферменттердің жалпы қасиеттерін қарастыру.
   
2. 
   Студенттерді кәсіби әдебиетті зерттеуге (оқуға) және ғаламторда ақпарат (мәліметтер) іздеуге ынталандыру.
   
3. 
   Жаңа терминдер енгізу және фермент, ферменттің әсет етудің оптимумы, конкурентті(бәсекелес) ингибитор, конкурентті емес (бәсекелес емес) ингибитор, активті орталық, субстрат, субстратты аймақ, катализдік аймақ, кофермент, апофермент, холофермент, аллостерикалық орталық, ферменттің активтілігін аллостерикалық реттелуі, катал, ферменттің әсер ету арнайлығы түсініктерге анықтама беру:.
   
4. 
   Ферменттердің химиялық табиғатын оқып білу.
   
5. 
   Ферменттердің әсер ету механизмін оқу.
   
6. 
   Ферменттердің активтілігіне әсер етуші факторларын оқып білу.
   
7. 
   Ферменттердің жіктелуін және катализдейтін реакцияларын оқу.
   

3. 
   Тақырыптың негізгі сұрақтары:
   

1. 
   Ферменттер, түсінік.
   
2. 
   Ферменттердің жалпы қасиеттері.
   
3. 
   Ферменттердің құрылысы. Жай (бір компонентті) және күрделі (екі компонентті) ферменттер. Ферментативті реакцияларындағы апофермент пен коферменттің ролі.
   
4. 
   Ферменттің активті орталығының құрылысы, оның ролі.
   
5. 
   Ферменттердіңәсер ету механизмі.
   
6. 
   Ферменттердің активтілігіне әсер етуші факторлар:
   
7. 
   Ферменттердің әсер етуінің реттелуі. Активаторлар мен ингибиторлар. Арнайлығы бар және арнайлығы жоқ эффекторлар.
   
8. 
   Ферменттердің жіктелуі.
   

5. 
   Білім берудің және оқытудың әдістері:
   

1. 
   Ұйымдастыру бөлімі – студенттерді тексеріп, сабаққа келмеген студенттердің себебін білу, үйге тапсырма беріледі: «Ферменттер. Лиазалар. трансферазалар».
   

1. 
   Трансферазалар – жіктелуі, жалпы сипаттама.
   
2. 
   Аминотрансферазалар, метилтрансферазалар, фосфотрансферазалар ацетилтрансфераза-лар – құрылысы, катализдік әсері.
   
3. 
   Лиазалар – құрылысы, жалпы сипаттама.
   
4. 
   Кетоқышқылдарының және амин қышқылдарының декарбоксилазалары –құрылысы, катализдік әсері.
   
5. 
   Карбангидразалар – құрылысы және катализдік әсері.
   

1 – фермент дегеніміз не?

2 – ферменттің активті орталығы дегеніміз не?

3 - ферменттің активті орталығы қандай аймақтардан тұрады?

4 – ферменттің аллостерикалық орталығы дегеніміз не?

5 – ферменттің активті орталығының субстраттық аймағы неге жауап береді?

6 – ферменттің активті орталығының катализдік аймағы неге жауап береді?

7 –кофермент дегеніміз не?

8 –апофермент дегеніміз не?

9 –холофермент дегеніміз не?

10 – профермент дегеніміз не?

3. 
   Жазбаша бақылау (билеттер берілген).
   
4. 
   Ауызша сұраудәстүрлі әдістеме арқылы немесе ЖИГСО әдісі бойынша жүргізіледі.
   

1. 
   Фермент дегеніміз не, бейорганикалық катализатормен ұқсатығы;
   
2. 
   Фермент пен бейорганикалық катализаторлардың айырмашылықтары;
   
3. 
   Ферменттің құрылысының күрделі болуы – бір компонентті және екі компонентті ферменттердің активті орталықтарының құрылысы;
   
4. 
   Изоферменттер туралы түсінік, мысалдар келтіру;
   
5. 
   Ферменттің әсер етуінің қуат күштілігі, өлшем бірлігі, мысалдар;
   
6. 
   Ферменттің әсер ету арнайлығы, пируватдегидрогеназды комплекстің мысалында мультиферментті комплекс туралы түсінік;
   
7. 
   Субстратты арнайлық, түсінік, түрлері, мысалдар;
   
8. 
   Фермент активтілігіне температураның әсері;
   
9. 
   Фермент активтілігіне рн-тың әсері;
   
10. 
    Фермент активтілігіне фермент пен субстраттың концентрацияларының әсері;
    
11. 
    Бәсекелес (конкурентті) ингибирлену, мысал келтіру;
    
12. 
    Бәсекелес емес (конкурентті емес) ингибирлену, мысал келтіру.
    
13. 
    Ферменттердің жіктелуі.
    

ЖИГСО әдісі бойынша жұмыс жасағанда топ 3-4 адамнан үш топшаға (шағын топшаларға) бөлінеді, әр топшаның әр студентіне тақырыптың сұрақтары беріледі. Әр студентке бір сұрақты дайындау үшін 2 минут уақыт беріледі, кейін топшаның ішінде тапсырмаларды талдау үшін тағы уақыт беріледі (15 минут). Содан соң оқытушы негізгі сұрақтар бойынша әр топшадан студенті шақырып, оған сұрақ қояды, бірақ оған алдын ала берген сұрақ емес, сол топшадағы басқа студентке қойылған сұрақты қояды. Яғни, топшаішілік дисскусия уақытында әр студент, педагог ролін атқара отырып, шағын топшалардың басқа мүшелеріне өзінің сұрағын түсіндіреді.

Негізгі:

1. 
   Плешкова С.М. және т.б. «Белоктар. Ферменттер. Энергия алмасуы. Витаминдер.» - Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы. 1 бөлім – Алматы, 2009 ж, 90-111бет.
   
2. 
   У. Сайпіл, Абитаева С.А. « Ферменттер, энергия алмасуы, витаминдер»., Алматы 2000ж., б. 4-48, 73-92.
   
3. 
   Сейтембетов Т.С., Төлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялық химия.-Қарағанды, 2007.
   
4. 
   Сеитов З.С. Биологиялық химия, Алматы, 2007 ж..
   

1. 
   Тапбергенов С.О. Медициналық биохимия.-Павлодар.-2008.
   
2. 
   Сейтембетова А.Ж.., Лиходий С.С., Биологиялық химия, 1994.
   
3. 
   Биохимия сұрақтары мен жауаптары. ҚР ҰҒА корр., проф. С.М. Адекеновтің ред. басшылығымен.-Астана, 2003 ж.
   

4. 
   Плешкова С.М., т.б. Биохимия пәнінен студенттердің жеке дайындығына арналған тесттік сұрақтар. – Алматы, 2007 ж.
   
5. 
   Строев Е.А. “Биологическая химия”, Москва,1986г.
   
6. 
   Николаев А.Я. “Биологическая химия”, Москва, 2004г.
   
7. 
   Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. “Биологическая химия”, Москва ,2004.
   

1. Химиялық табиғаты жағынан ферменттер:

1. 
   көмірсулар
   
2. 
   ерекше қызметі бар белоктар
   

3. 
   ерекше қызметі жоқ белоктар
   
4. 
   бейорганикалық катализаторлар
   
5. 
   аминқышқылдары
   

1. 
   активтену энергиясын бірден төмендетеді
   
2. 
   реакцияның бағытын өзгертпейді
   
3. 
   ферменттер жоғары арнайылылыққа ие
   
4. 
   қайтымды реакцияның тепе-теңдікке жету уақытын тездетеді
   
5. 
   реакция барысында жұмсалмайды
   

3. 
   Профермент-бұл:
   

1. 
   IV құрылымы бар ферменттер
   
2. 
   аллостериялық орталығы жоқ ферменттер
   
3. 
   бірнеше активті орталығы бар ферменттер
   
4. 
   ферменттің активсіз түрі
   
5. 
   ферменттердің молекулалық формасының бірі
   

1. 
   амин қышқылдарының функционалды топтарынан
   
2. 
   витаминдерден
   
3. 
   нуклеин қышқылдарынан
   
4. 
   әртүрлі металдардан
   
5. 
   моносахаридтерден
   

5. 
   Ферменттің активті орталығының субстраттық аймағы қамтамасыз етеді:
   

1. 
   субстратты тану және онымен байланысу
   
2. 
   ферменттің реакция өнімдерімен әрекеттесуін
   
3. 
   аллостерикалық орталығының түзілуін
   
4. 
   ферменттің әсер ету арнайылығын
   
5. 
   фермент-субстратты комплекс түзілуін
   

1. 
   ферменттің әсер ету арнайылығын
   
2. 
   катализдейтін реакцияның түрін
   
3. 
   ферменттің реакция өнімдерімен әрекеттесуін
   
4. 
   аллостериялық орталықтың түзілуін
   
5. 
   фермент-субстрат комплексінің түзілуін
   

1. 
   әр түрлі байланыстары бар субстраттардың тобына әсер етсе
   
2. 
   тек бір субстратқа ғана әсер етсе
   
3. 
   байланыс түрі бірдей бір топ субстраттарға әсер етсе
   
4. 
   төртіншілік структурасы болса
   
5. 
   изоферменттері жоқ болса
   

1. 
   әр түрлі байланыстары бар субстраттардың тобына әсер етсе
   
2. 
   тек бір ғана субстратқа әсер етсе
   
3. 
   байланыс түрі бірдей бір топ субстраттарға әсер етсе
   
4. 
   төртіншілік структурасы болса
   
5. 
   изоферменттері жоқ болса
   

9. 
   Оптималды температура дегеніміз не?
   

1. 
   Осы температурада қайтымсыз инактивация байқалады
   
2. 
   Осы температурада фермент ең жоғары белсенділік көрсетеді
   
3. 
   Осы температурада фермент өте төмен белсенділік көрсетеді
   
4. 
   Осы температурада қайтымды инактивация байқалады
   
5. 
   Осы температурада фермент белсенді емес болады
   

1. 
   0С
   
2. 
   -50С
   
3. 
   -40С
   
4. 
   40С
   
5. 
   100С
   

11. 
    Бәсекелес ингибирлену байқалады, егер субстрат пен ингибитор:
    

1. 
   ферменттің аллостерикалық орталығымен ұқсас келсе
   
2. 
   құрылыс жағынан бір-біріне ұқсас келсе және ингибитор ферменттің активті орталығымен байланысса
   
3. 
   активті орталықпен ұқсас болмаса
   
4. 
   ферменттің құрылысымен ұқсас болса
   
5. 
   ферменттің аллостерикалық орталығымен ұқсас болмаса
   

11. 
    Бәсекелес емес ингибирлену кезінде келесі комплекс түзіледі:
    

1. 
   фермент-субстрат
   
2. 
   фермент-ингибитор
   
3. 
   субстрат-ингибитор
   
4. 
   фермент-субстрат-ингибитор
   
5. 
   фермент-реакция өнімі
   

11. 
    Берілген қосылыстардың қайсысы СДГ-ның бәсекелес ингибиторы болып табылады?
    

1. 
   СООН-СН₂-СООН
   
2. 
   СООН-СН₂-СН₂-СООН
   
3. 
   СООН-СО-СН3
   
4. 
   СООН-СН₂-СН₂ОН
   
5. 
   СООН-СН₂-СН₃
   

1. ферменттің құрылысына

2. ферменттің белсенділігіне

3. катализдейтін реакция түрінде

4. субстраттың құрылысына

5. ағзалық ерекшелігіне

15. Ас-қорытуға қатысатын ферменттер берілген ферменттердің қай класына жатады?

1. трансферазалар

2. оксидоредуктазалар

3. лиазалар

4. гидролазалар

5. изомеразалар

1.Транферазалар, лиазалардың жіктелуі, құрылысы және каталитикалық әсері туралы білімдерді қалыптастыру.

2. Трансферазалар, лиазалар құрамына кіретін витаминдердің коферментік рөлі туралы білімді қалыптастыру

3. Жаңа терминдер мен ұғымдарды енгізу

4. Кәсіби әдебиетпен жұмыс істеудегі дағдыларын қалыптастыру.

3. Оқыту міндеттері:

1. Трансферазалардың жіктелуін, құрылыс ерекшеліктерін, каталитикалық әсерін қарастыру.

2. Лиазалардың жіктелуін, құрылыс ерекшеліктерін, каталитикалық әсерін қарастыру.

3. Трансферазалар мен лиазалардың кофермент құрамына кіретін витаминдердің рөлін қарастыру.

1. 
   Трансферазалар. Жалпы сипаттамасы, негізгі топтары және топтары катализдейтін реакция түрлері.
   
2. 
   Аминтрансферазалар. Құрылысы кофермент құрамына кіретін витаминнің құрылысы)
   
3. 
   Қанда аминтрансферазалар ды анықтауының маңызы (АЛТ және АСТ мысалында)
   
4. 
   Метилтрансферазалар. және витаминдерінің құрылысы туралы түсінік,ролі. Катализдейтін реакциялары (мысал келтіру)
   
5. 
   Ацилтрансферазалар. A (Витаминт. )-құрылысы, ролі. Катализдйтін реакциялар.
   
6. 
   Фосфотрансферазалар. Құрылысы, катализдейтін реакциялар.
   
7. 
   Лиазалар. Жалпы сипаттама, негізі топтары, катализдейтін реакциялар түрлері.
   
8. 
   Кетоқышқылдарының декарбоксилазалары. Мультиферменнтік комплекстіін құрамы, әрбір ферменнттіің каталитикалық әері, косферменттер(вит. )
   
9. 
   Амин қышқылдарының декабоксилазалары. Витаминдерінің құрылысы және коферменттік функциясы. Катализдейтін реакциялары, биогенді аминдер туралы түсінік.
   
10. 
    Карбагидраза. Құрылысы, катализдейтін реакция, -і тасымалдауғы ролі.
    

5. 
   Оқыту әдістері мен құралдары:
   

1. 
   Комбинирленген сұрау(ауызша, блиц-сұрақ, жазбаша бақылау)
   
2. 
   Блиц-сұрақ немесе шағын топтарда жұмыс істеу
   
3. 
   Үй жұмысын тексеру
   

Келесі сабаққа өз бетінше дайындалуға арналған сұрақтар:

1. 
   Оксидоректузалар. Жіктелеуі
   
2. 
   Дегидрогеназалар, өкілдері
   
3. 
   НАД және НАДФ, құрылысы және биологиялық роліндегі ерекшеліктері
   
4. 
   ФМН және ФАД, құрылыс ы және биологиялық роліндегі ерекшеліктері
   
5. 
   Убихинон, химиялық табиғаты, биологиялық тотығудағы ролі
   
6. 
   Цитохромдар. Жалпы сипаттама, жіктелуі
   
7. 
   Цитохромдар-В, өкілдері, гемніің құрылысы тотығу-тотықсыздану реакцияларына қатысуы
   
8. 
   С цитохромдары, өкілдері, гемнің құрылысы, ТТР-на қатысуы
   
9. 
   А цитохромдары, өкілдері, гемніің құрылысы, тотығу-тотықсыздану реакцияларына қатысуы
   
10. 
    Оксигеназалар, каталаза, пероксилаза- құрылысы, ролі.
    

1. 
   Ауызша сұрау төмендегі сұрақтар бойынша жүргізіледі:
   

1. 
   Трансферазалар-жіктелуі, жалпы сипаттама
   
2. 
   Аминотрансферазалар- құрылысы, ролі
   
3. 
   Ацилтрансферазалар- құрылысы, ролі
   
4. 
   Метилтрансферазалар- құрылысы, ролі
   
5. 
   Киназалар (фосфотрансферазалар)- құрылысы, ролі
   
6. 
   Лиазалар-жіктелуі, жалпы сипаттама
   
7. 
   Амин қышқылдарының декабоксилазалары- құрылысы, ролі
   
8. 
   Кетоқышқылдарының декарбоксилазалары- құрылысы, ролі
   
9. 
   Карбангидразалар- құрылысы ролі
   

1. У. Сайпіл және т.б. « Ферменттер, энергия алмасуы, витаминдер», Алматы 2000ж. – 3-50 б.

2. Сеитов. Биохимия, Алматы,2007ж, 103-154 бет.

3. Шарманов Т.Ш., Плешкова С.М. “Метаболические основы питания с курсом общей биохимии”, Алматы, 1998г, с 117-141.

Қосымша:

1. Плешкова С.М. және басқалары «Емдеу, бала емдеу, медико- профилактикалық, стоматология, фармация факультеттерінің студенттеріне арналған биологиялық химиядан оқу әдістемелік нұсқаулар» I бөлім, Алматы 2006ж., 40-56 бет.

2. Плешкова С.М. және т.б. «Биологиялық химиядан практикум», Алматы,2004ж., 22-33бет.

3. Плешкова С.М., Абитаева С.А., Асанбаева Р.Д. «Ферменты – как биокатализаторы. Энергетический обмен», Алматы , 1992

4. Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. “Биологическая химия”, Москва ,2004, 50-68

5. Плешкова С.М. и соавтр. “Методические указания для самостоятельной работы студентов ” (упражнения и ситуационные задачи), Алматы, 2003г, с 16-20.

6. Аблаев Н.Р. “Биохимия в схемах и рисунках”, Алматы , 2005г, с 67-102.
7.Бақылау

Бағаналанатын құзырлылықтар:

«Білім» құзырлылығы жазбаша бақылаудың сұрақтарына блиц-сұраққа, тақырыпты ауызша сұрау кезінде студентті тақтада жауап бергеніне қарай бағаланады.

Шағын топтарда жұмыс істеу: студенттерді 3 адамнан шағын топтарға бөліп, берілген карточкалардан бір топқа трансферазалар, катализдейтін реакцияларды, ал 2-ші топқа лиазалар, катализдейтін реакцияларды таңдап алу.

1. 
   Мына реакцияны қандай фермент тездетеді? Қай класқа жатады?
   

2. 
   Мына реакцияны атаңыздар, қандай фермент қатысады, қай зат реакцияға түседі?
   

3. 
   Креатин + АТФ АДФ + креатинфосфат
   

4. 
   COOH- (CH₂)₂- CHNH₂COOH COOH- (CH₂)₂- CHNH₂+ СО₂
   

5. 
   ПЖҚ-ң тотығудан декарбоксилдену реакциясын жазыңыз. Реакцияға қатысатын негізгі ферменттерді атаңыз.
   
6. 
   В₆ витамині қандай ферменттің құрамына кіреді? Осы ферменттердің қатысуымен өтетін реакцияларды жазыңыз.
   
7. 
   Пируватдегидрогеназа деген не? Қандай реакцияға қатысады?
   

1. Пробиркаларда a-аланин мен a-кетоглутар қышқылының қоспасы бар: бірінші пробиркаға - бауыр гомогенаты, екіншісінде – алдын ала қайнатылған бауыр гомогенатын қосты. Пробиркаларды оптимальды температуралық жағдайда 30-минут уақытқа қойды. Қай пробиркада қандай реакция өтеді? Қандай өнім түзіледі? Реакция теңдеуін жазыңыз. Неліктен басқа пробиркада реакция жүрмейді? Түсіндіріңіз.

2. ПЖҚ-ң декарбоксилденуі кезінде бір жағдайда сірке альдегиді, ал екінші жағдайда – ацетил-КоА түзіледі. Декарбоксилдену реакцияларының айырмашылығы неде?

3. Амилаза ерітіндісінің үш pH мәні әртүлі буферлі ерітінділерге құйылады: бірінші пробиркада – 1,5; екіншісінде – 6,8; үшіншісінде – 8,0. Содан кейін барлық пробиркаларға крахмал ерітіндісі қосылды, бөлме температурасында қалдырады. Люголь түсті реакция өткізді. 1-ші және 3- ші пробиркада қою – көк түс пайда болады, 2-ші пробиркада қызыл – қоңыр. Бұл нені көрсетеді.

1.Трансферазалар тасымалдайтын тобына сәйкес бөлінеді.

1 аминотрансферазалар

2 метилтрансферазалар

3 фосфотрансферазалар

4 аминоацилтрансферазалар

5 ацилтрансферазалар

4 дұрыс жауап таңдап алыныз

2.Трансаминазалар келесі классқа жатады.

1.гидролазаларға

2 трансферазаларға

3 оксидоредуктазаларға

4. 
   лиазаларға
   
5. 
   изомеразаларға және лигазаларға
   

1 бір компонентті

2. 
   екі компонентті, коферментті НАД
   

4. екі компонентті, кофермент А

5.екі компонентті, тиамин дифосфат

4.Аминтрансферазалар келесі реакцияға қатысады

1 карбоксилдену

2 тотыға фосфорлану

3 трансаминдеу

4. 
   дезаминдеу
   

5.Аминтрансферазлар тасымалдайды:

1 көмірқышқыл қалдықтарын

2 фосфор қышқылының қалдықтарын

3 амин топтарын

4. 
   сірке қышқылының қалдықтарын
   

6.α- кетоглутар қышқылы мен аланин арасындағы қайта аминдеу реакциясын келесі фермент тездетеді

1 СДГ

2 МДГ

4. 
   каталаза
   

5АСТ

1 тотықсыздана аминдену

2 декарбоксилдену

3 трансаминдеу

4 дезаминдеу

5. 
   гидролиз
   

1 ТГФҚ

3 гем

5. 
   ФАД
   

1. -СН₂ОН

Н

2. -С=О

4. =СН₂

5. - СН=СН₂

10.Ацилтрансферазалар тасымалдайды:

1 микроэлементтерді

2 карбон қышқылдарының қалдықтарын

3 көмірқышқыл газын тіндерден өкпеге

4 оттекті өкпеден тіндерге

5. 
   билирубинді
   

1изоферменттермен

2 апоферменттермен

3 мультиферменттік комплекспен

4 арнайлығы жоқ ингибиторлармен

5. 
   коферментпен
   

1 тиамин

3 ретинол

4 викасол

5аскорбин қышқылы

13.Ацилтрансферазалардың коферменті:

1. тиаминдифосфат

2. фосфопиридоксаль

3. ФМН

5.цианкобаламин

№ 7 Сабақ

1.Тақырыбы: Ферменттер. Оксидоредуктазалар: дегидрогеназалар, цитохромдар, каталаза, пероксидазалар, оксигеназалар. Оксидоредуктазалардың құрамына кіретін витаминдер.

2. 
   Мақсаты:
   

3. 
   Оқыту міндеттері:
   

1. 
   Оксидоредуктазалар класының жіктелуін, әр топтың ферменттерінің құрылыс ерекшеліктерін және катализдік әсерін оқу.
   
2. 
   Дегидрогеназалар мен цитохромдардың тотыққан және тотықсызданған түрлері туралы түсінік беру.
   
3. 
   РР және В₂ витаминдердің коферменттік қызметін қарастыру.
   
4. 
   Студенттерді кәсіптік әдебиетті және интернеттен ақпаратты іздеуге ынталандыру.
   

1. Оксидоредуктазалар. Жіктелуі.

2. Дегидрогенезалар өкілдері.

3. Пиридин ферменттерінің коферменттерін атау.

4. НАД, НАДФ-түрлері. Кұрылысы және биологиялық маңызы жағынан айырмашлығы.

5. Флавиферменттердің коферменттерін атау.

6.ФМН,ФАД-түрлері. . Кұрылысы және биологиялық маңызы жағынан айырмашлығы.

7.Дегидрогеназалардің коферменттеріне кіретін витаминдер.

8.Убихинон, химиялық табиғаты, биологиялық тотығуда ролі.

9.Цитохромдар. Жалпы сипаттама. Жіктелуі.

10.Цитохром В,өкілдері, гемнің құрылысы, тотығу-тотықсыздану реакцияларына қатысуы.

11.Цитохром С, өкілдері, гемнің құрылысы, тотығу-тотықсыздану реакцияларына қатысуы.

12.Цитохром А, өкілдері, гемнің құрылысы, тотығу-тотықсыздану реакцияларына қатысуы.
5. Оқыту тәсілі және құралдары:

Тәсілі-комбинирленген:

1. 
   Комбинирленген сұрау.
   
2. 
   Шағын топтарда жұмыс істеу
   
3. 
   Үй тапсырмасын тексеру.
   

1. У. Сайпіл және т.б. « Ферменттер, энергия алмасуы, витаминдер», Алматы 2000ж. – 3-50 б.

2. Сеитов. Биохимия, Алматы,2007ж, 103-154 бет.

Орыс тілінде:

1. 
   Николаев А.Я. “Биологическая химия”, Москва, 2004г, с 61-99.
   
2. 
   Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. “Биологическая химия”, Москва ,2004, 50-68
   
3. 
   Северин Е.С. “Биологическая химия”, Москва, 2008г, с 643, 674-708.
   
4. 
   Тапбергенов С.О,Тапбергенова Т.С. Медицинская и клиническая биохимия-Павлодар,2004
   
5. 
   Марри Р.,ГреннерД, МейесП., РодуэлВ. Биохимия человека-2003г
   
6. 
   Кольман Я., РемК-ГНаглядная биохимия-М.Мир,2004
   
7. 
   Биохимия тесты и задачи:учебное пособие для студентов медвузов, под ред. Чл кор. РАН, проф Е.С. Северина-М,2005.
   
8. 
   Биохимия в вопросах и ответах под ред .чл. корр. НАН РК, д.х.н. проф. Адекенова С.М..,Астана,2003
   
9. 
   Аблаев Н.Р. “Биохимия в схемах и рисунках”, Алматы , 2005г, с 67-102.
   

Бұл сұраққа құзырлылықты бағалау әдісі

Білім құзырлығын бағалау; ауызша сұрақтарға жауап беру арқылы үйге берген жаттығулар, ситуациялық есептер, тест тапсырмаларын тексеру арқылы жүргізіледі.

Ауызша талдау кезінде студенттер №1кестені «Оксидоредуктазалар» толтырады.

1. 
   Оксидоредуктазалар деген не
   
2. 
   Оксидоредуктазалардың жіктелуі.
   
3. 
   Пиридинферменттердің коферменттерін атаңыз.
   
4. 
   Флавинферменттердің құрылысы
   
5. 
   Убихинон құрылысы
   
6. 
   Цитохромдардың құрылысы
   
7. 
   Цитохромдардың жіктелуі.
   
8. 
   Цитохром в-нің құрылысы.
   
9. 
   Цитохром с с1 құрылысы.
   
10. 
    Цитохром а, а3құрылысы.
    
11. 
    Оксидоредуктазалардың коферментерінің құрамына кіретін витаминдер.
    

1. 
   Пиридин ферменттерінің коферменттерінің формулаларын жазыңыз.
   
2. 
   Флавин ферменттерінің коферменттерінің формулаларын жазыңыз.
   
3. 
   Қандай цитохромда гемоглобиннің геміне ұқсас гем бар? Гемнің формуласын жазыңыз, рационалды атын атаңыз.
   
4. 
   А тобы цитохромдарының бір-бірінен айырмашылығы неде?
   
5. 
   А тобының цитохромдарының С тобының цитохромдарынан айырмашылығы неде?
   
6. 
   КоQН₂ тотыққанда не болады?
   
7. 
   Цитохром с₁гемінің формуласын жазыңыз.
   
8. 
   Цитохром с-ден цитохром а₃-ке дейін электрондарды тасымалдауда цитохром а-ның биологиялық рөлі. Неліктен кері бағытта электрондардың тасымалдануы жүрмейді?
   

1. 
   Жарақатталған жерге сутек асқын тотығын жаққанда газдар бөлінбеді. Бұл құбылыс қандай ауруда байқалады?
   
2. 
   Ферроцитохром С₁–ді қандай фермент тотықтырады?
   

1. Дегидрогеназалар субстратты келесі жолмен тотықтырады:

1. 
   оттекті қосу арқылы
   
2. 
   электрондарды бөлу арқылы
   
3. 
   сутегін бөлу арқылы
   
4. 
   суды қосу арқылы
   
5. 
   электронды қосу арқылы
   

1. 
   цитохромдар, лигазалар
   
2. 
   пиридин ферменттері, флавин ферменттері
   
3. 
   гидроксилазалар, оксигеназалар
   
4. 
   лиазалар, трансферазалар
   
5. 
   каталаза, пероксидазалар
   

1. 
   екі компонентті
   
2. 
   тотығу-тотықсыздану реакцияларына қатысады
   
3. 
   электронды цитохром жүйесіне тасымалдайды
   
4. 
   апофермент пен кофермент арасындағы байланыс әлсіз болады
   
5. 
   сутегін тікелей органикалық қышқылдардан бөліп алады
   

1. 
   бір компонентті
   
2. 
   екі компонентті, коферменті КоА
   
3. 
   екі компонентті, коферменті ФМН және ФАД
   
4. 
   екі компонентті, коферменті НАД және НАДФ
   
5. 
   екі компонентті, коферменті-гем
   

1. 
   екі компонентті
   
2. 
   тотығу-тотықсыздану реакцияларына қатысады
   
3. 
   электрондарды цитохром жүйесіне тасымалдайды
   
4. 
   НАДН₂-і тотықтырады
   
5. 
   сутегін тікелей органикалық қышқылдардан бөліп алады
   

1. 
   бір компонентті
   
2. 
   екі компонентті, коферменті КоА
   
3. 
   екі компонентті, коферменті ФМН және ФАД
   
4. 
   екі компонентті, коферменті НАД және НАДФ
   
5. 
   екі компонентті, коферменті-гем
   

1. 
   НАД
   
2. 
   ТДФ
   
3. 
   ФМН
   
4. 
   Пиридоксальфосфат
   
5. 
   НАДФ
   

1. 
   декарбоксилдену
   
2. 
   метилдену
   
3. 
   оттекті тасымалдау
   
4. 
   электрондарды тасмалдау
   
5. 
   суттекті тасымалдау
   

1. 
   2Н+ бөлу
   
2. 
   2Н+ қосу
   
3. 
   О₂ қосу
   
4. 
   О₂ бөлу
   
5. 
   Электрондарды тасымалдау
   

1. 
   КоQН₂ тотыққанда
   
2. 
   КоQ тотықсызданғанда
   
3. 
   Ферроцитохром С тотыққанда
   
4. 
   Тотықсызданған флавин ферменті тотыққанда
   
5. 
   Цитохром а тотықсызданғанда
   

№ 8 Сабақ

1.Студентердің энергия алмасуы,оның негізгі сатылары және олардың арасындағы байланыс туралы білімдерін қалыптастыру;

2. Тотығу түрлері туралы білімдерін қалыптастыру.

3. Жаңа терминдер мен түсініктерді енгізу.

4.Кәсіби әдебиетпен жұмыс жасау барысында дағдылары мен талдай білу қабілеттерін қалыптастыру.

3. Оқыту міндеттері:

1. Студенттерді көмірсулардың, белоктардың және липидтердің ортақ ыдырау жолдарын түсінуге үйрету.

2.Студенттерді Кребс циклі, биологиялық тотығу, тотығудан фосфорлану және олардың энергияны түзудегі маңызын түсінуге үйрету.

3.Энергия алмасуы сатыларының өзара байланысын анықтау.

4.Тотығу түрлерін талдау.

5. Студенттердің энергия алмасуы туралы алған білімдерін, келесі тақырыптарды түсінуге пайдалану.

6. Студенттердің осы тақырыпта алған білімдерін жағдайлық есептерді шешуде пайдалану.

7. Студенттерді кәсіптік әдебиеттерді оқып білуге және интернеттен ақпаратты іздеуге студенттерді ынталандыру.

8. Жаңа терминдер мен түсініктерді енгізу: ҮКЦ, БТ, ТФ, тыныс алуды бақылау, Р/О коэффициенті, ИДГ, МДГ, СДГ, альфа-КГДГ комплексі

4.Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Энергия алмасуы,түсінік.

2. Энергия алмасуының сатылары.

3. 1сатысы- көмірсулардың, липидтердің, белоктардың арнайы катаболизм жолдары арқылы актівті сірке қышқылына дейін ыдырау.

4. Үш карбон қышқылдарының циклі (ҮКЦ), мәні, маңызы, реакциялардың сатылары.

5. Биологиялық тотығу (БТ), түсінік, маңызы. БТ сатылары, сүтегі мен электрондарды тасымалдауға қатысатын ферменттер.

6. Тотығу-тотықсыздану потенциалы (ТТП) дегеніміз не? Ол неге тәуелді?

7.БТ кезінде энергияның бөлінуі. БТ тізбегіндегі ферменттердің белгілі бір ретпен орналасуы немен байланысты?

17. Ферментті және ферментті емес антиоксиданттар

Аралас әдіс:

Аралас сұрау (ауызша сұрау, блиц- сұрақ немесе тесттік тапсырмаларға жауап, жазбаша бақылау)

Оқыту құралдары: кафедраның оқу-әдістемелік құралдары, тест тапсырмалары, дәрістің электронды нұсқасы.

1. Сабақты ұйымдастыру –үй тапсырмасы: Ферменттер. Энергия алмасуы. Тотығу түрлері. « Практикум кітабынан….» № 27-30,32,38,40-жұмыстарды конспектілеу.

Келесі сабаққа өз бетінше дайындалуға арналған сұрақтар:

1. Ферменттер дегеніміз не?

2.Фермент пен бейорганикалық катализаторлардың ұқсастықтары.

3.Ферменттердің жалпы қасиеттері.

4. Ферменттердің химиялық табиғаты.

5. Ферменттердің құрылыс. Жай ( бір компонентті ) және күрделі (екі компонентті) ферменттер.

6. Ферменттің активті орталығының құрылысы, ролі.

7. Ферменттің аллостериялық орталығы дегеніміз не? Ролі.

8. Ферменттердің әсер ету механизмі.

9. Ферменттердің арнайлығы: а) субстраттық, б) әсер ету арнайлығы.

10. Субстраттық арнайылықтың түрлері.

11. Ферменттердің әсер ету қуаттылығы

12.Изоферменттер, олардың диагностикалық маңызы

13. Мультиферменттік комплекстің түрлері,маңызы.

14. Фермент активтілігіне әсер ететін факторлар.

15.Фермент активтілігіне температураның әсері. Қайтымды және қайтымсыз инактивация.

16. Фермент активтілігіне орта рН-ң әсері.

17. Фермент активтілігіне субстрат концентрациясының әсері.

18. Фермент активтілігіне эффекторлардың әсері. Арнайылығы бар және арнайылығы жоқ эффекторлар.

19.Фермент активтілігінің тежелу түрлері:

а) бәсекелес;

б) бәсекелес емес.

20.Ферменттердің аллостериялық активтенуі мен ингибирленуі. 21.Ферменттердің номенклатурасы мен жіктелуі.

22.Гидролазалар. Жалпы сипаттама. Негізгі топтары: эстеразалар, гликозидазалар, пептидгидролазалар.

23.Эстеразалардың негізгі топшалары: карбон қышқылдарынан түзілген күрделі эфирлік байланысты үзетін эстеразалар (липазалар, фосфолипазалар А1, А2), фосфоэстеразалар (фосфолипаза С және Д, глюкозо-6-фосфатаза), кездесетін орны, катализдік әсері.

24.Гликозидазалар негізгі өкілдері: α-амилаза, γ-амилаза, мальтаза, лактаза, сахараза, кездесетін орны, катализдік әсері.

25. Пептидгидролазалар эндопептидазалар (пепсин, трипсин, химотрипсин, катепсиндер) және экзопептидазалар (карбоксипептидазалар, аминопептидазалар, дипептидазалар), кездесетін орны, катализдік әсері.

26.Трансферазалар,жалпы сипаттамасы, негізгі топтары және олардың катализдейтін реакцияларының түрлері.

27.Аминотрансферазалар, құрылысы, коферментінің химиялық табиғаты, катализдік әсері.

28.Қан сарысуында аминотрансферазаларды (АЛТ, АСТ ) анықтаудың маңыздылығы. 29. Метилтрансферазалар, В_с және В₁₂ витаминдерінің құрылысы туралы түсінік, олардың ролі. Катализдейтін реакциялары (мысал келтіру)

30 Ацетилтрансферазалар. НSKoA-ның құрылысы ( В₃ вит.) және ролі. Катализдейтін реакциялары.

31. Фосфотрансферазалар, құрылысы, катализдік әсері.

32.Лиазалар, жалпы сипаттамасы, негізгі топтары және олардың катализдейтін реакцияларының түрлері.

33.Кетоқышқылдарының декарбоксилазалары, Мультиферменттік комплекстің құрамы, коферменттердің (В_1, В₅, В₃ витаминдерінің ), ферменттің каталитикалық әсері.

63. Ферментті және ферментті емес антиоксиданттар