Лекция мақсаты: Басқару ғылымының теориялық және әдістемелік негіздері, басқарудың шетелдік тәжірибесін зерттеу қажеттілігі
жүктеу/скачать 3,98 Mb.
|
менеджмент
Ќызметтіњ негізгі баѓыттары
Стратегиялыќ жоспар ж‰йесін функционалдау нєтижесі стратегиялыќ шешім бір-бірімен байланысты жоспарлау ќ±жаттар жиынтыѓы, оларда стратегияныњ шешім мен ќорларды ‰лестіру кµрсетілген. ¦йым болашаќтаѓы µзгерістерді аянбай к‰тіп алу ‰шін ењ мањыздысы маќсатты стратегияны, баѓдарламаны аныќтау, ќорларды ‰лестіру болып табылады. Ал б±л µзгерістер стратегиялыќ жоспардыњ мањызды нєтижесі ретінде ќызмет етеді жєне ѓылыми-зерттеу жоспары ж±мысы (ЃЗЖ) болып кірісуі м‰мкін. ¤німніњ диверсификациясы, жања µнімді бекіту жєне пайдасыз µндірісті жою мєселесі. Ќазіргі заманѓы ±йымда 4 бір-бірімен байланысты жоспар ењделуі керек. Ќызметтіњ негізгі баѓыттарды ењ мањызды болып 10-15 жылѓы, кейде одан да кеп жылдыќ стратегия болып табылады. ¦йымныњ даму жоспары 1 жылдан 5 жылѓа дейінгі уаќыт аралыѓында. Стратегиялыќ жоспарлардыњ мањыздысы µнімді толыќ жетілдіру, жєне жања технологиямен жања енім шыѓаруѓа ауысу. Тактикалыќ жоспардыњ ±йым аѓымыныњ ќызметін белгілеу. Маќсаттыќ мінез ±стайтын, баѓдарлама, жоба-жоспарлар: жања µнім, µндіру жєне технология, µндірістегі шыѓынды азайту, экология ќорларын ‰немдеу, жања нарыќќа кіру жєне т.б. Бірінші екі топ стратегиялыќ жоспардыњ негізгі єнімі болып табылады. Б±л жоспарлар тактикалыќ жєне жоба-жоспарларѓа ќарай µзгеруі керек, себебі 1-ші екі топ осылар арќылы іске асады. Тактикалыќ жоспар жєне жобалар жарым-жартылай стратегиялыќ жоспарлау ж‰йесіне кіреді. Ќызметтіњ негізгі баѓыты. Б±л жоспар да стратегиялыќ деп аталады. Ол барлыќ жоспарлардыњ шыњы деп аталады, себебі ол ±йымныњ маќсаты мен стратегиясын белгілейді. Б±л жоспар басќа жоспарларѓа жен табуѓа кµмектеседі. Бір уаќытта ол ќызмет баѓыттарында жєне нарыќты шешім ќабылдаѓанда шек ќояды. ¦йымныњ даму жоспары. Ол жања енім шыѓару мен ќызмет кµрсетуде ќандай шара ќолдану керек екенін аныќтайды жєне жања позицияѓа шыѓудыњ наќты жолдарын кµрсетеді. Даму жоспары мына с±раќтарѓа жауап береді. Тауарѓа деген ±йымда ќандай шарт жєне ќызмет кµрсету к‰тіледі? Жања µнім т‰рлерін шыѓаруда жењілдету мен олардыњ нарыќта µтімділігін табу ‰шін ±йымда ќандай климат орнату шарт? Ќолда бар ќорлар жања µнім т‰рлерін шыѓару ‰шін жєне ќызмет кµрсету ‰шін ќандай дєрежеде? Даму жоспары µњдеу ‰шін жµн табуѓа ќызмет етеді: а) диверсификация жоспары, шыѓарып жатќан µнімді толыќтыру жєне алмастыру ‰шін жања µнім т‰рін кµрсетеді; б) жою жоспары, б±нда ±йым ќай элементтен ќ±тылу керегін кµрсетеді. Тактикалыќ жоспар. Б±л жоспарды сонымен ќатар «аѓымдаѓы ќызмет жоспары» жєне «табыс жоспары» деп те атайды. Олар шыѓарып жатќан тауар мен ќызмет µндірістік жања нарыќќа кіру шарттарына баѓытталѓан. Аѓымдаѓы ќызмет жоспары єр функционалдыќ зонаныњ жоспарымен к‰шейеді: ќаржы, µндіріс, сатып алушылар жєне т.б. Б±л жоспарлар стратегиялыќ жоспардыњ бµлігі болмаса да, стратегиялыќ жоспарѓа байланѓан. Тактикалыќ жоспар стратегиялыќ жоспардыњ бµлігі болмаса да, стратегиялыќ жоспарѓа байланѓан. Тактикалыќ жоспар стратегиялыќ жоспардыњ іске асуына негізгі ќ±рал ретінде ж±мыс ісейді, жєне ењ соњѓылардан ерекшеліктері бар, оны біз жаттыѓулыќ ж±мыста есепке алуымыз керек. Олар: тактикалыќ жоспарлар толыѓымен стратегиялыќ жоспарлармен µњделеді; тактикалыќ жоспарды µњдегенде мынандай принцип ±станады: «Кім жоспарларды орындайтын болса, сол оны µњдейді». Басќалай айтќанда егер стратегиялыќ жоспарды жєне шешімді ±йымдаѓы жоѓары басќару ќабылдаса, онда тактикалыќ жоспар орта басќару дењгейінде µњделеді; тактикалыќ жоспар, ереже бойынша ќысќа мерзімге жасалынады стратегиялыќќа ќараѓанда, сондыќтан оны ж‰зеге асыру тез жєне шыќќан µзгерістерге байланысты тез шара ќабылданады. Нарыќ экономикасына µту шартында тактикалыќ жоспардыњ ќ±рылымы µзгереді, µњдеу єдісі жєне негізгі бµлімдерді ойлап табу. Сонымен ±йымныњ жылдыќ жоспары ереже бойынша тµрт негізгі бµлімді кірістіреді: маркетинг бойынша жоспар ќаржылыќ жоспар, µндіріс жоспары, сатып алу жоспары. Нарыќтыќ даму ќарым-ќатынасы этапына байланысты жєне фирма ќызметініњ ќалыптасќан ішкі шарты бойынша, жоспар бµлімін табады жєне оныњ мањызы µзгереді. Бірінші орынѓа сату жоспары жєне ќаржылыќ жоспары жєне µндірістік шыѓуы м‰мкін. Єр стратегияныњ жоспары міндетті т‰рде баѓдарлама жинаѓымен жєне жоба-жоспарымен бекітіледі. Мысалы, ±йымныњдаму жоспары ќысќа, орташа жєне ±заќ мерзімді баѓдарламалармен бекітіледі. Баѓдарлама µз кезегінде наќты жоспарлармен бекітіледі. Єр жоба негізгі болып саналмауы, егер оныњ баѓасы болса, µњдеу графигі жєне техника-экономикалыќ параметрі. Жоспардыњ бейімділік негізі. Олар иілгіш жєне к‰тпеген ішкі факторлардыњ µзгерістеріне бейім болуы керек. Сосын стратегиялыќ жоспардыњ бейімділігін, мінезін ќамтамасыз ету ‰шін жоспардыњ барлыќ т‰рлеріне, соныњ ішінде ерекше тактикалыќ жоспар к‰тпеген жаѓдайѓа ќандай іс-єрекет ќолдануы ќарастырылады. Б±л іс-єрекеттер белгілі єдістемелік ќабылдау жаѓдайыныњ жоспарлауы арќылы іске асырылады. Стратегиялыќ жоспарлау µзініњ табиѓатына тєн ±сынысќа, кењеске, болжауѓа с‰йенеді жєне оѓан кейде тєуекел етугµ тура келеді. Сондыќтан ±йым басќарушылары олардыњ байсалдары мен ойлары болмай ќалѓан жаѓдайда не істеу керек екенін білулері керек. Жаѓдайлыќ жоспарлар ќандай дєрежеде ±йымныњ маќсаты мен келетінін аныќтайды. Жаѓдайлыќ жоспар артыќ жоспарлар ж‰йесі болып табылатын ±йымды ішкі ортаныњ µзгеріске д±рыс шешім ќабылдайды, икемделеді. Б±л реакция барлыќ жоспар ж‰йесінде кµрінеді жєне ењ 1-ші Англиядаѓы ќызмет жоспарын осылай стратегиялыќ бейімделу жоспары µз алдына жаѓдай жоспар жиынтыѓын кµрсетеді, ±йымныњ ішкі ортасында пайда болѓан єрќайсысы белгілі бір жаѓдайѓа ќызмет жасайды. Жоспарлар ж‰йесі, баѓдарлама, жобаны басќарудыњ негізгі функциясын орындауымен бірге стратегиялыќ жєне тактикалыќ ќорларды бµлу ќ±ралы болып табылады, жоспар ќорларды баѓыт бойынша бµлуге кµмектеседі, басќарушылардыњ ойынша ол неѓ±рлым нєтижелі жєне алѓа ќойѓан маќсатќа жетуге алып келеді. ¦йымныњ тањдаѓан стратегиясын іске асыру. ¦йым келесі іс-єрекетке деген ‰шін кµрсеткіші аныќтау мен ќорларды бµлудіњ бірнеше ж‰йесі бар. Бірінші жоспарлау этапында эксперттердіњ баѓасы пайдаланады, бюджеттіњ нормативінде с‰йенген єр т‰рлі к‰рделенген єдістер ќолданылады. Формалды жоспарлардыњ кењ тараѓан єдісі болып, бюджетті µњдеу болып табылады, ол єр т‰рлі жоспарлардыњ ќиысуымен ќорлардыњ бµлінуі. Болашаѓы бар жоспарлаудыњ отандыќ жаттыѓуда, ќаржылыќ дамудыњ негізгі кµзі мемлекеттік бюджет болѓанда, олардыњ маќсаттары ‰шін шыѓын сметасы µндірілді. Бюджет артыќшылыѓы тек ќандай жєне ќанша ќорлар керек деген с±раќќа ѓана жауап бермейді, сонымен ќатар олардыњ толыќтыру кµзін кµрсетеді. Бюджеттіњ мєн сызыѓы ќорлардыњ сандыќ баѓасы жєне маќсат болып саналады. Кµп жаѓдайда бюджеттер ќ±ндыќ кµрсеткіште µњделеді жєне баѓаланады, біраќ кейде уаќытша, ењбектік жєне табиѓилар ќолданылады. Бюджеттік сандыќ кµрсеткіштері басќарушыѓа ±йым ж±мысыныњ єр т‰рлі аспектілерін баѓалауѓа, салыстыруѓа м‰мкіндік береді. Бюджетті µњдеу - к‰рделі жєне жауапкершілікті талап ететін ж±мыс, ол стратегиялыќ жоспарландыруда орындалады. Ол ±йым басќарушыларыныњ фирманыњ ортаќ міндеттемелерімен стратегиялыќ шаруашылыќ бµлімшелері (СШБ) мен жеке бµлімшелердіњ маќсаттарын хабарлауымен басталады. Сосын СШБ жєне бµлімшелер алдын ала смета µњдеуге жєне бюджетті оныњ жоспарлыќ кезењге байланысты µњдеуге кіріседі. Б±л ќ±жаттар СШБ жоспарына кіргізіледі жєне керекті жµндеулер мен бюджетті наќтылау бойынша басќару б±йрыќтарын жаќсылап зерттеп содансоњ, басќарушыларѓа беріледі. Негізінен, б±л сатыда СШБ арасында ќорлары бар бµлінушілер болады, сосын олар ќаржыландырылатын жєне жабдыќтандырылатын ќор аныќталады. Соњѓы бюджетті µњдеу сатысында басќарушылардыњ б±йрыѓы бойынша стратегиялыќ ќорлардыњ бµлігін есепке алу жєне оларды алу кµздері ж‰зеге асырылады. Ереже бойынша СШБ мен бµлімшелер, жоспарлар жєне баѓдарламалар арасындаѓы ќорлардыњ бµлу процесі ќортынды бюджетті µњдеумен аяќталмайды. Стратегиялыќ жоспарлардыњ бейімделу мінезі уаќытша маќсатты жєне ±йым стратегиясын жєне олардыњ бµлімшелерін µзгертулерге сай бюджетті жµндеуді ±йѓарады. Сондыќтан єрќашан єсер ететін ќорларды бµлу механизмін жасау µте мањызды. Б±л есеп айтылѓан єдіс бойынша шешілуі м‰мкін. Берілген ж±мысты орындауѓа сетевой график бойынша ќорларды ќайта бµлу єдісі ыњѓайлы ќ±рал болып табылады. Стратегияны жоспарлау- кµп к‰шті уаќытша керек ететін басќарушылыќ ќызмет т‰рі. Стратегиялыќ жоспарлаудыњ функциясын адамдар жасайтын болѓандыќтан, жоѓарыда кµрсетілгендей б±л ‰рдіс ќ±рылу керек жєне оны басќару ќажет. Стратегияны ж‰зеге асырудаѓы басќару, басќарушыларды жєне барлыќ дењгейдегі ж±мысшыларды ынталандыру арќылы жасалуы ќажет. Б±л жерде ±йымдыќ-психологиялыќ климат жасап, соны ±стап т±ру ќажет жєне маќсатќа лайыќты ж±мысшыларѓа єрќашан µзгерістер ±йымныњ аныќ дамуы, сондыќтан м±ндай µзгерістерге олар дайын болулары ќажет. Стратегиялыќ жоспарлаудыњ нєтижесі функционалдыќ ж‰йесініњ негізгі шарты басќарушылардыњ єрќашан кµњіл аударуы жєне олардыњ жоспардыњ керектігін кµрсетуі, сонымен ќатар стратегиялыќ µндіру мен іске асыруѓа кµп ж±мысшыларды ж±мылдыру кењіл аударушылыќ ±йымды жоспарлау ж‰йесін кіргізу сонымен ете мањызды. В.Ю. Кузнецов пен В.И. Подлесных ±йымдаѓы жоспарлауды келесі процеспен кµрсетеді. Жоспарлау - басќару ж‰йесініњ ќ±рам белігі болѓандыќтан ±йымныњ, форманыњ ‰лкен т‰рлерінде кµрсетіледі. Орталыќтандырылѓан басќарушылыќ ±йымында жоспарлау да орталыќтанады. Жоѓары менеджмент жаѓдайында президентке немесе вице президентке баѓынатын орталыќ ќызмет кµрсету жаѓдайы жєне ±йымѓа кіретін бµлімшелермен кєсіпорындар ‰шін болашаѓы бар аѓымдаѓы жоспарлар µндірісі ќызмет етеді олар кєсіпорын мен бµлімшелер жоспарлау ќызметін ќолданбайды. Аз кєсіпорынмен бірдей жєне жаќын профилдегі ±йымда ж‰йе ќолданылады. ‡лкен децентрлік ±йымдардыњ болашаѓы бар жоспарлау ж±мысы ±йым-µндірістік бµлімдерге арналѓан. Жоѓары менеджмент тек ортаќ даму баѓытын аныќтайды: капитал ашу ќ±рылымымен орналастыру, ортаќ µндіріс келемі жєне табыс. Орталыќ жоспарлау ќызметі жоспар формасын µндіреді жєне бµлімдерге ±йымныњ маќсатын тану шегін жасайды. Бµлімніњ жоспарлау ќызметі ж±мысын баќылау сатылыќ жоспарлау ќызметі ж‰зеге асырады. Єр бµлімде µндірістік жоспарлау жєне баќылау барысы болады, олар жоспарлауды ќ±раумен жєне олардыњ орындалуыныњ баќылауын ж‰ргізеді. Батыс елдерінде соњѓы 10 жылда жоспарлау жєне ішкі ортада басќару сияќты бейімділік ж‰йесі, процесі ж‰ріп жатыр. ¦заќ мерзімді жоспар болашаќтан ќазіргі уаќытта, ауыстыру б±рынѓыдан болашаќќа емес болашаќтан ќазіргі уаќытќа ауыстыру процесімен ж‰ріп жатыр. ¦заќ мерзімді жоспарлау стратегиялыќ жоспарлауѓа айналады, стратегиялыќ жоспарлау процесі 4 сатылы этапты кіргізеді, олар: баѓалау, тањдау, орындау жєне ќорытындылау маѓынасы стратегиялыќ жоспарлауда кµрсетілген. Стратегиялыќ жоспарлау процесін ќорытынды фазасыныњ альтернативі жєне компания профилі µњделгенде стратегия тањдау, стратегиялыќ ќорытынды ыњѓайлы болу ‰шін 4 саты болады. Шынында да менеджерлер єр сатыны бірнеше рет жасайды, себебі олар кµп альтернативтіњ ішінен бір пайдалы стратегияны тањдаѓылары келеді. Алдымен олар «тањдамалы талдау» деген рєсім ж‰ргізді, ќазіргі фирма стратегиясын ќарастырады. Б±л этапта фирманыњ алѓа ќойѓан маќсаттарѓа жету ‰шін ќазіргі стратегия ќаншалыќты ‰лес ќосатынын аныќтайды. Егер тањдалѓан стратегия алѓа ќойѓан маќсатќа жеткізсе, єрине оны єрі ќарай жалѓастырып, жетілдіру ќажет. Егер алынѓан жєне алѓысы келетін нєтиже арасын сєйкес келмейтіні аныќталса, онда басќа стратегиялыќ альтернатив іздеп, басќа стратегиялыќ жолдар іздеу керек. Стратегиялыќ жоспар «болашаќќа кµпір» болып есептелінеді жєне ±йымныњ ќазіргі жаѓдайынан ќандай болу керек ауысу жаѓдайына пайдаланады. Стратегияныњ жоспарында ‰ш стратегия т‰рі бµлінеді: баѓа бойынша кµшбасшылыќ, дифференциал жєне фокустау. Баѓа бойынша кµшбасшылыќ- б±л алатын ќызметімен товары ‰шін µзі тµлегісі келетін т±тынушылардыњ пайдасына баѓытталѓан стратегия. Б±л стратегия бойынша тµмен шыѓын мен ‰лкен кµлем атынан ±йымды тµмен баѓа ќалыптасады. Дифференциал-б±л стратегия кењ тањдау м‰мкіндігімен жоѓары дењгейдегі сапаѓа кµп аќша тµлегілері келетін т±тынушыларѓа арналѓан. Фокустыњ стратегия - ±йымдарда нарыќтыњ наќты аумаѓында шоѓырландыру ‰шін жєне т±тыншыларды ерекше с±раќтар тарту ‰шін ќолданылады. Стратегиялыќ жоспарлау базасында стратегиялыќ басќару дами бастайды жєне бірінші болып маќсат бойынша басќару (МББ) болмаса маќсатты менеджмент ќайсысы тіке б±йрыќты менеджментпен ќарама-ќайшы келеді, єрбір наќты жаѓдайда тєуелді іскер б±йрыќ алѓанда ќалай іс-єрекет жасау керек. Сонымен бірге жоспарлыќ менеджмент бµлінеді, ал барлыќ ж±мысты бµліктеп кµрсетіп жєне ќайсысын орындау керектігін кµрсетеді. Б±л наќты ќайталанатын ж‰йе санын µндіруді т‰сіндіреді. Маќсат бойынша басќару (МББ) ±йым м‰шелерініњ бірігіп жасалып єр ќызметке маќсат аныќтап жєне к‰штерін олардыњ маќсатына жетуі бойынша ‰йлестіру. Маќсат бойынша менеджмент моделі баѓынушы берілген уаќыт мезгілінде ж±мыс істейді, ол менеджермен баѓынушыныњ арасындаѓы маќсатќа жетудегі келісушілікті кµрсетеді. Б±л жаѓдайда менеджер баѓынушыѓа кењесші мєнінде болады. МББ мына алѓышартќа с‰йеніп жасалынѓан, егер маќ-сат жаќсы т‰сінілсе, онда оѓан жету м‰мкіндігі кµбірек болады, ал прогресті тек алѓа ќойѓан маќсатќа деген кµзќарас бой-ынша µлшенеді. Басќару процесі маќсат бойынша 4 этаптан т±рады: Кєсіпорын басќарушыларыныњ µкілдіктерімен міндеттемелері аныќталады. Ќойылѓан міндеттемелерде менеджменттіњ маќсат µњдеулері ж‰зеге асырылады. Алѓа ќойѓан маќсатќа жету ‰шін, наќты жоспарлар жасалады. Баќылау ж‰ргізіледі: µлшеу, єр басќарушы мерзімінен алынѓан ж±мыстыњ нєтижесін баѓалау. Ењ жаќсы ќ±рылым ол - ењ жаќсы єдіспен ±йымныњ ішкі ортамен єрекеттесуі ќызметкерлердіњ к‰йін маќсатына лайыќты жєне µнімді баѓыттау жєне бµлу, сонымен ќатар сатып алушылардыњ ќателіктерін ќанаѓаттандыру жєне µз маќсаттарын жоѓары нєтижемен µз маќсаттарына жету. Менеджмент ќ±рылымы тµмен сатыларѓа ал кµлденењнен звеноларѓа бµліну. Менеджмент сатысында звено жиынтыѓы т‰сіндіріледі, оныњ менеджмент иерархиясында болатын, тµменнен жоѓары ќарай баѓыну ж‰йелігін ќамтып кµрсетеді, ал менеджмент звеносы ол µз бетінше менеджменттіњ бірнеше наќты функциясын орындайтын ќ±рылымдыќ бµлімше. Менеджмент звеносы атанып ±йым бµлімшесімен ќызметі кµрсетіледі. Бірінші тµменгі сатыѓа шешімі туралы орындаушыларѓа жеткізіліп, менеджмент ќ±рылым звенолары жатады. Екінші менеджмент сатысы ±йым бµлімдерін басќару ќызметшілері жатады, ал ‰шінші жоѓарѓы сатыда ешкім оларѓа басќармайтын басќарушылар жатады. Менеджмент ќ±рылымын кµптігіне ќарамастан наќты шарттарда ереже бойынша екі классикалыќ ќ±рылымын байланыстыруды кµрсетеді. Менеджменттіњ сызыќтыќ ќ±рылымында басќарудыњ єр ж±мысшысы берілген µндірістік тапсырманы тікелей орындайды. Ол µзініњ ж±мысыныњ барлыќ с±раќтары бойынша біраќ жоѓары т±рѓан адамѓа баѓынады. Барлыќ баѓынушы звеносы ‰шін менеджмент ж‰йесініњ сызыќтыќ звеносыныњ б±йрыѓын орындауы ќажет. Менеджменттіњ м±ндай ќ±рылымында орталыќтандыру жєне жекеленген принциптер іске асады. Менеджменттіњ функционалды структурасы єр басќару аќпараты мен кµбірек жаќсы жауап беретін ењбек бµлінісі арасындаѓы ќ±рылымды ењбек бµлінісініњ мањызы µндірістік процесс к‰рделілігі, оныњ кµлемділігі, мамандыѓы мен бірлестіруі тез жєне д±рыс шешім ќабылдау керек ететін менеджмент ж‰йесі аныќ бір функцияны орындайды. Даму жєне µндіріс к‰рделілігі процесінде органикалыќ сызыктыњ ќосылу жєне менеджменттіњ функционалдыќ ќ±рылымы болады, нєтижесінде сызыќтыќ жєне функционалдыќ артыќшылыќтарын ќосатын сызыќтыќ штабтыќ менеджментг ќ±рады. Єкімшілік с±раќтар, яѓни ортаќ басќару сызыѓы бойынша сызыќтыќ жєне функционалдыќ комбинациясыныњ ±ќсастыѓы ол єр ж±мысшыныњ бір ѓана басќарушыѓа баѓынуы, функционалдыќ звено ќызмет бабына жататын с±раќтар мен айналы суы, сондада соњѓы шешімді ќабылдау ортаќ басќарушы ќ±ќыѓында болады. Менеджмент ж‰йесіндегі негізгі мањыз - ол орталыќтанѓан жєне орталыќтандырылмаѓан жүктеу/скачать 3,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|