Лекция тақырыбы : Отбасы тәрбиесінің негіздері ролі Лекцияның оқыту нәтижелері

Лекция мәтіні:

• 
  салтанатты түрде уәде ету,«слюбитись» — яғни ортақ келісімге келу деген мағынаны білдіреді екен.
  

• 
  репродуктивтік – өмірге бала әкелу, халықтың өсіп-өну функциясы;
  
• 
  шаруашылық-экономикалық функция отбасының өмірі мен тұрмысын ұйымдастыру, отбасылық бюджетті қалыптастыру мен жұмсау мәселелерін қамтиды;
  
• 
  генеративтік (латынша regeneratio — қайта түлеу, жаңару) функциясы белгілі бір мәртебені, ата-тегін, мүліктерді, әлеуметтік жағдайды мұрагерлікке алу дегенді білдіреді;
  
• 
  оқу-тәрбие (әлеуметтену) функциясы — әкелік немесе аналық қажеттіліктерді қанағаттандыру, балалармен тығыз байланыста болу, оларды тәрбиелеу, балалардың өмірдегі өз орнын табуы;
  
• 
  бастапқы әлеуметтік бақылау саласы — отбасы мүшелерінің өмірдегі әр түрлі салалардағы тәртібінің моральдық тұрғыдағы реттелуі, сонымен қатар ерлі-зайыптылардың, ата-ана мен баланың, аға және орта буын ұрпақтар арасындағы өзара қарым-қатынастардағы жауапкершілік пен міндеттердің реттелуі;
  
• 
  рекреативтік (латынша recreatio – қалпына келтіру, жаңғырту) функция демалысқа, бос уақыт өткізуді ұйымдастыруға, отбасы мүшелерінің денсаулығы мен амандығы туралы қамқорлыққа байланысты;
  
• 
  рухани қарым-қатынас функциясы отбасы мүшелерінің тұлға ретінде дамуын, рухани байлықты молайту дегенді білдіреді;
  
• 
  әлеуметтік-мәртебелік функция – отбасы мүшелеріне белгілі бір әлеуметтік мәртебенің берілуі, әлеуметтік құрылымның өсіп-өнуі;
  
• 
  психотерапевтік функция отбасы мүшелеріне өздерінің жақсы көру, құрметтеу, мойындау, эмоциялық қолдау, психологиялық көмек сияқты қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік береді;
  
• 
  қалпына келтіру функциясы жұмыс күнінен кейін адамның күш- қайратын, психологиялық, эмоциялық және рухани қуатын қалпына келтіруге бағытталады;
  
• 
  отбасының коммуникативтік функциялары – отбасының өз мүшелері мен бұқаралық ақпарат құралдарымен (теледидар, радио, мерзімді баспасөз), әдебиетпен және өнермен байланыстарына делдалдық етуі, отбасы ішінде бірлестіктер ұйымдастыру;
  
• 
  бос уақытты өткізу функциясы бос уақыттың тиімді өткізілуін ұйымдастыруды жүзеге асырады және уақыт өткізу саласында бақылау жасайды, сонымен қатар жеке-дара тұлғаның бос уақытты өткізуге деген белгілі бір қажеттіліктерін қанағаттандырады;
  
• 
  эмоционалдық функция эмоциялық қолдауға ие болуды, психологиялық көмек алуды, сондай- ақ жеке-дара тұлғаның эмоциялық тұрғыдан тұрақтануы мен оның психологиялық терапиясын білдіреді.
  

• 
  «нуклеарлық отбасы» — күйеуі, әйелі және балаларынан тұрады;
  
• 
  «толықтырылған отбасы» — өзінің құрамы жағынан ұлғайған одақ: бірге немесе бір-бірімен тығыз жақындықта тұратын және отбасының құрылымын түзетін ерлі-зайыпты жұп және оларың балалары, оған қоса алдыңғы буын ата- аналар, мысалы, әжелер, аталар, нағашы аға-әпкелер;
  
• 
  «аралас отбасы» — ажырасқан адамдардан тұратын «қайта құрылған» отбасы болып табылады. Аралас отбасы бірге тумаған ата-аналар мен бірге тумаған балаларды қамтиды, өйткені бұрынғы некеден қалған балалар отбасының жаңа бірлігі болып енеді.
  

• 
  кеңейтілген (күрделі) отбасы — бірге тұратын отбасылық жұптардан және ересек балалардан құралады;
  
• 
  нуклеарлық (қарапайым) — бір ғана отбасылық жұптан тұрады, балалары болуы да мүмкін. Ата-аналарының болу-болмауына қарай:
  
• 
  толыққанды отбасы (отбасылық жұптың екеуі де бар);
  
• 
  толық емес (балаларды ата-аналардың біреуі ғана тәрбиелейді). Балалардың санына қарай:
  
• 
  баласыз;
  
• 
  бір балалы;
  
• 
  балалары аз (екі бала);
  
• 
  көпбалалы (үш немесе одан да көп бала). Жас ұзақтығына қарай:
  
• 
  жас жұбайлардың отбасы (жаңадан құрылған, ресімделген);
  
• 
  жас отбасы (күтпеген қиындықтарға алғаш тап болған отбасы). Билік иерархиясына қарай:
  
• 
  патриархалдық немесе патерналдық (ер адамның үстемдігі);
  
• 
  матриархалдық немесе материалдық (әйел үстемдігі);
  
• 
  еквалиталық (екеуінің тең болуы). Отбасындағы басшылыққа қарай:
  
• 
  эгалитарлық (демократиялық) — айрықша өміршеңдікпен, өмірге құштарлықпен, мықты достық пен отбасылық қарым-қатынаспен ерекшеленеді;
  
• 
  авторитарлық. Қатыгездік орнаған отбасы.
  

• 
  қолайлы;
  
• 
  тұрақты;
  
• 
  тұрақсыз;
  
• 
  берекесі кеткен.
  

• 
  дәстүрлі (міндеттерді негізінен әйелі атқарады);
  
• 
  ұжымшылдық (міндеттерді біруақытта немесе кезектесіп атқарады). Бос уақытты қалай өткізуіне қарай:
  
• 
  ашық (ашық-жарқын араласуға және мәдени мекемелерге бағдарланған);
  
• 
  жабық (үйде көңіл көтеруге бағдарланған). Қоныстануына қарай:
  
• 
  қалалық;
  
• 
  ауылдық.
  

• 
  балаларды игілікті істерге өзгеге деген құрмет, жанашырлық, сүйспеншілік арқылы тарту(жақын адамдарға деген қамқорлық, олар үшін толқу, алаңдау);
  
• 
  басқа адамдарға, әсіресе көңілге зәру адамдарға — кішкентайларға, қарияларға деген жүректің сезімталдығын дамыту («Ол бүгін көп жылады. Неге? Сен барып себебін білдің бе? Көмектестің бе?», «Бүгін әже сүйікті киносын неге көрмей жатыр? Мүмкін, ол өзін нашар сезініп отырған шығар?»);
  
• 
  баланың ішкі эмоциялық әлемін байыта түсу үшін өнер туындыларын, табиғатты пайдалану.
  

• 
  креативтілік – балалардың қабілеттерінің еркін дамуы;
  
• 
  гуманизм (ойшылдық) — жеке тұлғаны абсолютті құндылық ретінде тану;
  
• 
  демократизм — үлкендер мен балалардың арасындағы тең құқылы рухани қарым- қатынастарды орнату;
  
• 
  азаматтылық – қоғамдық-мемлекеттік жүйеде өз орныңды сезіну;
  
• 
  ретроспективтілік — тәрбиені халықтық педагогика негізінде жүзеге асыру;
  
• 
  жалпыадамшылық, адамгершілік нормалар мен құндылықтардың басымдылығы.
  

• 
  балаға гумандық тұрғысынан қарау;
  
• 
  балаға көмек көрсету, оның жан-жақты дамуы үшін жағдай жасауға әзір болу;
  
• 
  баланы отбасының өмір тіршілігіне тең құқылы қатысушы ретінде тарту;
  
• 
  отбасылық тәрбиенің әлеуметтік бағдарлануы;
  
• 
  келешекке деген сенімділік, отбасындағы қарым-қатынастардың ашықтығы мен сенімділігі;
  
• 
  ата-ананың балаға қоятын талаптарының кезеңділігі және келісімділігі;
  
• 
  баланы күшпен жазалауға, моральдық тұрғыдан намысын таптайтын жазалауға жол бермеушілік.
  

• 
  белгілі бір мақсатқа ұмтылушылық принципі;
  
• 
  ғылыми принцип;
  
• 
  гумандылық (ойшылдық) принципі. Отбасылық тәрбиенің түрлері:
  
• 
  «детоцентризм» баланы басты назарға қоюшылық — әсіресе отбасында бір ғана бала болғанда, баланы шамадан тыс өбектеу. Мұндай баладан көбіне өзімшіл, іс жүзіндегі өмірге икемделмеген адам өсіп шығады;
  
• 
  кәсіпқойлық — ата-аналар бала тәрбиесі жөніндегі ауыртпашылықтың барлығын балабақшаларға, мектептерге, лицейлерге, колледждерге артып қояды. Келешекте ондай бала суық, ата-анаға, үлкендерге деген қайырымдылықтан ада болып өседі;
  
• 
  прагматизм — тәрбиенің бар мәні өмір сүре білу, материалдық пайда табу сияқты қасиеттерді қалыптастыруға бағытталады.
  

• 
  беделді үлгі;
  
• 
  либералдық үлгі (бақылау деңгейі төмен, жылы қарым-қатынастар);
  
• 
  индифферентті үлгі балалардың тәртібін бақылау деңгейінің төмендігімен және олармен қарым-қатынастардағы жүрек жылуының жоқтығымен ерекшеленеді.
  

• 
  икемделушілік гиперпротекция;
  
• 
  басымдылық гиперпротекция;
  
• 
  қатал қараушылық;
  
• 
  эмоционалдық қабылдамаушылық;
  
• 
  көтеріңкі моральдық жауапкершілік;
  
• 
  қадағалаусыздық.
  

1. 
   Үстемдік (диктат).
   
2. 
   Қамқоршылық.
   
3. 
   Татулықта болу.
   
4. 
   Бірлесіп еңбек ету.
   

• 
  қолдаушылық, рұқсат етушілік тәртіптер;
  
• 
  баланың қажеттіліктеріне икемделу;
  
• 
  парызды сезіну және балаға деген қызығушылықтың болмауы.
  
• 
  ретсіз тәртіп.
  

• 
  бұл осы мәселе бойынша даниялық педагог Эйгил Кьяэргард пен литвалық педагог Рима Мартинененің айтқаны.
  

• 
  Оқушының отбасын танып білу.
  
• 
  Оқушының тұлғасына әсер ететін әлеуметтік ортаны жүйелі түрде зерделеу.
  
• 
  Балаларды оқыту мен тәрбиелеудегі мектеп пен отбасының бірлескен педагогикалық қызметін ұйымдастыру.
  
• 
  Ата-аналарға баланы үйде тәрбиелеуге көмектесу.
  
• 
  Ата-аналардың педагогикалық сауаттылығын арттыруды ұйымдастыру.
  
• 
  Отбасының балаға кері әсерін болдырмау.
  

• 
  жеке: оқушылардың үйіне, отбасыларына бару, ата-аналармен мектепте әңгімелесу, ата- аналардың мектепке келіп кеңес алу күндері;
  
• 
  топтық: ата-аналар өздерінің білімдеріне, педагогикалық мәдениетіне, балаларының үлгерімі мен тәртібінің көрсеткіштеріне қарай топтарға біріге алады. Сабақ кездерінде мұғалім мен ата- аналардың бірлесе жұмыс істеуі, бұл ретте ата-аналар мұғалімнің сабақты өткізуіне көмектеседі; белсенділермен, ата-аналар комитетімен жұмыс жүргізу;
  
• 
  ұжымдық: сынып жиналыстары, жалпымектептік ата-аналар жиналысы, тәрбие тәжірибесімен алмасу жөніндегі ата-аналар конференциялары, кеңесу, сұрақ-жауап кештері, сыныптан тыс бірлесіп өткізетін шаралар т.с.с.;
  
• 
  мектептің отбасымен жүргізетін жұмыстарының барлық түрлерінің мазмұны белсенді түрде тәрбиелеу және бірлесіп жұмыс істеу болып табылады, бұл жұмыстардың барлығы да жеткіншек ұрпақты жан-жақты дамытуға бағытталады».
  

• 
  дәстүрлі: ата-аналар жиналысы, дәрістер, сұрақ-жауап кештері, диспуттар
  

• 
  дәстүрлі емес: іскерлік ойындар, реттелген пікірталастар.
  

• 
  мұғалім ата-анаға олардың өзінен де талап етілетін жайларды жеткізуге тырысады (олардың проблемаларын мұқият тыңдайды, бөліседі, түсіністік білдіріп, олардың балаларына жылышырай танытады);
  
• 
  мұғалім ата-аналар мектепке баланың көзімен қарауы керек екенін естен шығармайды (алдымен балалармен байланыс орнатады, кейін олардың ата- аналарымен);
  
• 
  бала тәрбиелеудің жекелеген тұстарында ата-ананың мүмкіндіктерін аша түсуге ұмтылыс жасайды;
  
• 
  мұғалім ата-анаға жөн сілтеуге, олардың балаларына дауыс көтеруге мүлдем болмайтын естен шығармайды;
  
• 
  мұғалім баланың жүрегіндегі мейірімділік жеңіп шығатынына үміт артады;
  
• 
  мұғалім өзінің жинақтаған педагогикалық тәжірибесімен бөліседі т.с.с. 1–2 сынып оқушыларының ата-аналары үшін тәрбиелеу белсенділігі және
  

1. 
   Əңгімені балаларға қатысты проблемалардан емес, ортақ жағымды мәселерлерден бастап, проблеманы шешуге асықпау керек.
   
2. 
   Ата-аналарға назар аударып, олардың жұмысы, үйдегі жағдайы туралы сұрастыру.
   
3. 
   Мектепке, мұғалімге, балаларға байланысты туындайтын эмоцияларды талқылау.
   
4. 
   Ата-аналардың айтқандарын мұқият тыңдау, олардың пікірін сынға алмай, керісінше, олардың бұлай ойлауының себебін түсінуге тырысу.
   
5. 
   Ортақ мақсат-мүдделер жөнінде келісімге келіп, ата-аналар жиналысында барлығы үшін маңызды мәселелер туралы сөз қозғау.
   
6. 
   Қанша қажет болса, сонша уақыт бөлу.
   
7. 
   Өз аргументтеріңізді негіздей біліңіз: айтып отырғаныңыз барлығымыз үшін маңызды, оны көпшілік қолдап отыр.
   
8. 
   Ата-аналарға хабар бергенде тікелей өзіңіз, хат-хабар арқылы немесе жеке әңгімелесу арқылы білдіріңіз. Ата-аналарға арналған ақпаратты балалар арқылы жолдамаңыз».
   

• 
  Отбасылық тәрбие баланың тұлғасын қалыптастыру мен тәрбиелеуде айтарлықтай рөл атқарады, сондықтан отбасылық тәрбиеге ата-аналар ғана емес, сонымен қатар осы ата- аналармен жұмыс істейін мұғалімдер де назар аударуы тиіс. Отбасылардың тұрмысындағы қиындықтар баланың мектептегі сабағы мен тәрбиесіне де ықпал етеді.
  
• 
  6–8 жас аралығындағы балалардың бойында олардың өздеріне ғана тән психологиялық және физиологиялық ерекшеліктер болады. Олар мектепке оңайлықпен үйренісе алмайды. Мұғалім мен ата-ананың міндеті — осы жағдайды барынша жеңілдету.
  
• 
  Мектеп пен отбасы баланы оқыту мен тәрбиелеуде бір ғана ортақ мақсатқа ұмтылады, сондықтан олар бірлесе жұмыс істеуі керек. Əр баланың