Адам психикасының дамуындағы биологиялық және әлеуметтік факторлардың ролі

Баланың дамуындағы негізгі заңдылықтарда биологиялық және әлеуметтік факторлардың әсерін дурыс түсіну мәселесі жатыр. Биологияда ұзақ уақыт бойы механикалық қағида орын алған. Бұл қағида бойынша баланың дүниеге келгеннен кейінгі даму процессі тек мөлшерлік, немесе сандық өсүі мен дамуы деп саналатын. Бүкіл организмнің қасиеттері, ерекшеліктері құрсақтың ішіндегі ұрықта қалыптасқан дейді. Бұл қағида сыртқы факторлардың, әлеуметтік ортаның әсерін мойындамай терістейді, педагогикалық септігін, мағынасын бағалап құндамайды. Алайда, генетикалық бағдарламасының қандайда ерекше, бірегей (уникалды) болғаныменде әлеуметтік факторлардың әсерін есте сақтамауға болмайды.

Әр бір адамдағы биологиялық ерекшеліктерін, жеке тұлғаның дамуын әлеуметтік факторлар анықтайды, қоғамдық орта оның ішінде балалық іс-әрекетті (ойын, оқу, еңбек әрекеті) бала біртіндеп меңгереді, мысалы, қоршаған адамдардың тілін үйренеді, тәжірибесін игереді, үлкендердің мінез-құлылығына еліктейді. Зат пен тәжірибені келе-келе меңгеріп, бала өзінің ойлау процесін, есте сақтау қабілетін дамытады.

Сонымен, жеке тұлға ретінде даму процессі биологиялық және әлеуметтік факторлар жүйесінің өзара әрекетімен сиптталады. Осы екі фактор – бір ғана мақсаттқа бағыттайды, яғни жеке адам, тұлға болып дамып қалыптасуына әкеледі. Әрбір балада өзінің туа тіткен нерв жүйесінің қасиеттері болады (күш, тепе-тендік, нервтік процестердің беріктігі мен қозғалғыштығы, білімді тез меңгеру т.б.). Нерв жүйесінің осы жеке ерекшеліктеріне байланысты меңгеру қабілеті, танымдық қызметі, жалпы айтқанда биологиялық факторлар адамның психологиялық дамуына жол көрсетеді.

Соқырлық пен саңыраулық – әлеуметтік емес биологиялық факторлар болып саналады, бірақ педагог биологиялық факторлармен емес, олардан туындаған әлеуметтік салдарымен жұмыс жасайды,- деп көрсеткен Л.С.Выготский.

Егер биологиялық ауытқулар неғұрлым ауыр, тереңірек болса, онда педагогикалық әсерлердің тиімділігі аз болады, үнемі қажетті түзету, тәрбиелеу және компесаторлық мүмкіншіліктерді қарастырып іздеп, қолдануды қажет етеді. Анализатролардағы немесе интеллектілерді дефект әр түрлі ауытқуларға әкеледі.