Лекция тақырыбы: «Кеміс (кемтар) балалар»

Түрлі кемістіктердің немесе кеміс дамудың негізінде нерв жүйесімен белгілі бір талдағыштардың қызметтерінің бұзылуы жатады. Соның салдарынан мүшелермен тұтас организмінің атипикалық құрылысы және қызметі байқалады.

Ауытқулар баланың құсрақ ішіндегі даму кезеңінде, немесе тұғаннан кейін жас бала шағы кезеңде, немесе тұқым қуалайтын факторлардың әсерінен пайда болады.

Кемістіктердің себептері немесе этиологиясы олардың пайда болу себептеріне орай 2 топқа бөлінеді:

1) туа біткен, және

2) тіршілік барысында жүре келе пайда болған болып.

1) Бірінші топқа келесі себептер жатады: ол жүкті ананың құрсақ ішіндегі ұрыққа әсер ететін түрліше патогенді агенттер. Сондай-ақ, жағымсыз әсерлерге жұқпалы аурулар, физикалық және психикалық жарақаттар, жүкті кездегі жеріктіктер, интоксикациялар (уландырғыш заттардан улану), ауа температураның әсері, түрлі іш-құрылыстың соматикалық аурулары.

Ананың аштық күйі, дистрофиясы, нашар-теріс тамақтануы құрсақ ішінде дамып келе жатқан балада қоректік заттардың жетіспеушілігін тұдырады. Жұқпалы аурулардың қоздырғыштары болып тұмау, қызылша, қызамық, т.б. аурулардың вирустары болып табылады.

Токсоплазмоз аурумен ауырған кезде нерв жүйесімен көру, есту мүшелерінің қызметтері бұзылады. Аталмыш ауру адамға құстардан, үй малдарынан жуғады. Қызылша ауруында көбінесе мөлдір көз бұршағы зақымданады (катаракта көз ауруы). Нерв жүйесінің құрсақ ішіндегі ауруларына микроцефалия, гидроцефалия, параличтар мен парездар жатады.

Кейбір жағдайларда дәрі-дәрмектерді өз бетінше, бақылаусыз ішу, ана тарапынан жүктілікті мерзімсіз үзү, ананың іш-құрылыс ауруларыда баланың кеміс дамуына әкеліп соғады.

Құрсақ ішіндегі тұқымның ми зақымдануы ана мен бала қанының резус-үйлесімсіздігінен де болуы мүмкін. Оның салдары деп самай ми жарты шарларымен есту нервінің қызметтері бұзылуы деп есептеледі.

Ауытқулардың аурлығымен тереңдігі патогенді агенттердің дамып келе жатқан бала организміне әсер ету мерзіміне байланысты.

Тұқым немесе жаңа тұған нәресте организмі қаншалықты ерте зақымданса, соншалықты екінші салдары аурлау басым болады.

Туа біткен кемістіктердің екінші тобына тұқым қуалайтын ген арқылы берілетін аытқулар жатады. Олар түрліше зат алмасудың бұзылуларымен сипатталады. Тұқым қуалайтын ауруларға олигофренияның (кемақылдық) кейбір түрлері жатады, мысалы Даун ауруы және хромосомдар санымен, құрылысы бұзылған салдарынан туындайтын психоздар. Сонымен қатар, саңыраулықпен кейбір көру талдағыш қызметтерінің түрлері хромосом арқылы анадан балаға беріледі.

Хромосом аурулары кезінде ми жарты шарларының дамуы тоқтатылып, ой сана-сезім дамуы тежеледі.

Ата-аналардың маскүнемдігі мен нашақорлығыда балаларда туа біткен кемістіктердің пайда болуына септігін тигізеді. Көбінесе мұндай жануяларда орталық нерв жүйесінің қызметі бұзылған балалар дуниеге келеді.

2. 
   Тіршілік барысында жүре келе пайда болған аутқуларда екі топқа бөлінеді, олар: бала туу барысында және дуниеге тұғаннан кейін келген мезеттегі ауытқулар.
   

Қан айналымның бұзылуына, соның салдарынан түрліше ауытқуларға асфиксия (оттегінің жетіспеушілігінен - гипоксиядан демнің тоқтап түн шығып қалуы) апарып соғады.

Туу процессі ұзаққа созылып кеткенде баланың иық нерв шиеленісүі зақымдануы мүмкін, сол себептен баланың қол сал ауруы (паралич) дамиды.

Баланың дүниеге келгеннен кейінгі мерзімде пайда болған ауытқулардың салдары болып табылады. Оған нерв жүйесінің инфекциялық аурулар тобы жатады – нейроинфекциялар (нерв жүйесінің вирусты жұқпалы аурулары). Оның ішінде вируспен бактериялар қоздыратын қабыну аурулар.

Менингит ауруы (ми қабықтарының қабынуы) гидроцефалияға, саңыраулыққа, психика дамуының тежелуіне және қозғалғыштың бұзылуына әкеліп соғады.

Бала шағында энцефалит ауруы (бас ми үлпаларының қабынуы) психиканың тежелуіне себеп болады, баланың мінез-құлығы, көңіл-күйі өзгереді.

Менингоэнцефалит (ми қабынуы) мимен жұлынның зақымдануына септігін тигізеді. Мұның салдарынан жүріс-қимылы, сөйлеу қабілеті бұзылады.

Полиомиелит ауруы баланың қозғалысын шектейді, жеке бұлшық еттердің сал ауруын тұдырады.

Ауытқулардың басқашада себептері болады. Мысалы, жарақаттар (жиі көру, есту талдағыштардың, ми жарақаттары). Соның салдарынан жылжу, психика қызметтерінің айкын бұзылуы, сөйлеу, зерденің төмендеуі, невроздар, қояншық байқалу мүмкін.

Кейбір жағдайларда кемістіктің себебі болып уланулар табылады. Арақ-шарап, наша (наркотик), қорғасын, сынап т.б. нерв жүйесіне негативті түрде әсер етеді. Дәрі-дәрмек қатарынан өте залалды болып стрептомицин сияқты антибиотик-дәрінің қалыпты дозасынан артық мөлшерлері саналады. Ол есту нервінің қызметін бұзады.

Негізгі әдебиеттер: 4, 5, 9, 10, 12.

Қосымша әдебиеттер: 17, 19.

Мерзімдік әдебиеттер (басылымдар): 23-32.