Лекция 5. Тақырыбы: Оқушылар ұжымын қалыптастырудағы тәрбие жұмысының ерекшеліктері. 1.Оқушылар ұжымы оның ерекшеліктері және негізгі сипаттамасы.
2. Балалар ұжымын педагогикалық басқару.
3.Балалар ұжымының алуан түрлілігі: мектептік сынып, клубтық бірлестік, балалар бірлестігі.
1. Оқушылар ұжымы күрделі қоғамдық формация. Оның белгілі бір құрылымы бар. Жалпы мектептің тәрбие ұжымының құрылымын ресми және бейресми құрылым деп бөлуге болады. Формальды құрамына: біртұтас педагогикалық ұжым, сыныптар, үйірмелер, бірлестіктер, секциялар, үйірмелер, факультативтер кіреді. Бейресмиге: мұғалімдердің шағын топтары, оқушылардың микротоптары.
Оқушылар ұжымы тұлғаға тәрбиелік қызмет атқаратын ұйымға айналған жағдайда тәрбиелік әсер етеді. Оның белгілері бойынша Л.И.Новикова келесі функцияларды анықтайды: реттеуші, қалыптастырушы, түзетуші.
В.М.Кротов келесі функциялардың бар екендігін көрсетеді: Ұйымдастырушылық, идеялық-тәрбиелік, ынталандыру.
Ұйымдастырушылық функция – ұжымның өзі қоғамдық пайдалы әрекеттерді басқарады. Идеялық-тәрбиелік қызметі – ұжым белгілі бір идеялар мен нанымдардың тасымалдаушысына айналады. Ынталандыру функциясы ұжымның моральдық құнды ынталандырулардың қалыптасуына ықпал етуімен, оның мүшелерінің мінез-құлқын және олардың қарым-қатынасын реттейтінімен байланысты. Оқушылар ұжымының ресми құрылымындағы ең тұрақты буыны сынып ұжымы болып табылады, оның құрамында мектеп оқушыларының негізгі қызметі – оқыту жүзеге асады. Дәл сынып ұжымында мектеп оқушылары арасында тұлғааралық байланыстар мен қарым-қатынастардың тығыз желісі қалыптасады.
Ұжымның таңдалған ерекшеліктерін мектеп сыныбына жобалай отырып, біз мынандай қорытындыға келеміз: оқушылар ұжым – бұл жалпы қоғамдық маңызды мақсатпен, белсенділікпен, осы қызметті ұйымдастырумен біріктірілген, жалпы сайланбалы органдары бар және ұйымшылдығымен ерекшеленетін оқушылар тобы. Оларды ортақ жауапкершілік, барлық мүшелердің құқықтары мен міндеттері бойынша сөзсіз теңдігімен өзара тәуелділік ерекшелендіреді.
Оқушылар ұжымында кез келген ұжымға тән қасиеттер бар. Дегенмен, оның келесілерді қамтитын ерекше жағдайларын атаймыз:
1. Оқушылар ұжымының қызметі өзіне, яғни әрбір жеке тұлғаны және барлық оқушыларды тәрбиелеуге, еңбекке және қоғамдық жұмысқа дайындауға бағытталса, басқа ұжымдардың қызметі олардан тыс жатқан объектілерге (өндірістік, спорттық, ел қорғанысы) бағытталған т.б.
2. Оқушылар ұжымында оқыту мен тәрбиелеудің объектісі мен субъектісі оқушылар болып табылады, ал бұл процестің орталық тұлғасы мұғалім болып табылады, өйткені оқушылардың іс-әрекеті өзін-өзі тәрбиелеумен және өзін-өзі тәрбиелеумен шектелмейді. «Оқушы – ұстаз» әрекетінсіз білім мен тәрбие үрдісі мүмкін емес.
3. Оқушылар ұжымның ерекшелігі мектеп оқушыларының негізгі іс-әрекеті оқыту мен тәрбиелеудің мақсатының, формалары мен әдістерінің бірлігімен ұйымдастыратын және біріктіретін оқыту болып табылатындығында.
4. Оқушылар ұжымы біртекті жас құрамымен сипатталады, ортақ қызығушылықты, өзара түсіністікті және салыстырмалы психологиялық үйлесімділікті қамтамасыз етеді.
Ұжымның ең маңызды белгілері – ұйымшылдық, іс-әрекетті ортақ ұйымдастыру, бірлескен күш-жігердің нәтижесі үшін жоғары жеке жауапкершілік. Педагогикалық тиімді оқушылар ұжымында жоғарыда аталған ерекшеліктерден басқа, ұжым ішіндегі атмосфераны, психологиялық климатты, ұжым мүшелері арасындағы қарым-қатынасты көрсететін басқа да өте маңызды белгілер бар. Ұйымдастырылған ұжымдарда өзара көмек пен өзара жауапкершілік, мейірімділік пен мүддесіздік, салауатты сын мен өзін-өзі сынау, бәсекелестік байқалады.
2.Ұжымның дамуы өз дамуында ұжым талаптарынан озық немесе керісінше, бұл талаптардан артта қалатын ұжым мен жекелеген оқушылар арасындағы қайшылықтарды жеңумен байланысты. Алайда, бұл қайшылықтар шебер