Лекция тезистері 2 кредит

. 

Ши-зотомик

  -  дене  құрылымы  нәзiк,  әлсiз  дамыған  (астенический),  тұйық, 

эмоциялары  ауыспалы,  тұрақсыз,  та-лаптар  мен  көзқарастар  өзгерiмiне  ере  бермейдi,  осыдан 

қоршаған  ортаға  икемдесуi  қиын. 

Иксотомик

  -  денесi  мығым  (атлетический),  мiнезi  байсалды, 

сезiмталдығы  кем,  ым-ишараға  жоқ,  ойлау  қабiлетi  шабан,  көбiне  майда-шыл. 

Циклотомик

  - 

бысқыш, көзқарастары шындықтан ауытқымайды. 

Жоғарыда баяндалған конституциялық типология теориясының негiзiн қалаған  - Э.Кречмер. 

Бұл теория Батыс Европада кең қолдауын тапты. Ал осы теорияны өзiндiк ерекшелiктерiмен осы 

ғасырдың  40-жылдарында  АҚШ-та  одан  әрi  жалғастырған  У.Шелдон  болды.  Бұл  ға-лымның  да 

темперамент  типтерiн  айыруда  ұстанған  принципi  -  адам  дене  құрылымы  және  оның  өзiнiң 

жаңалығы - эмбриологиялық белгiлер.  

Конституциондық тұжырымдардың көпшiлiгi жан-тану ғылымында өткiр сынға алынды. Бұл 

теориялардың  негiзгi  кемшiлiгi  -  тұлғаның  психикалық  қасиеттерiнiң  қалыптасуында  қоршаған 

орта  мен  әлеуметтiк  жағдайлар-дың  ескерiлмеуi.  У.Шелдон  теориясын  сынға  алған  Я.Стреляу 

былай  жазады:  "Адамның  тамаққа  әуес  болу,  ұжымшыл  болу  не  қайырымды  болу  сияқты 

темпераменттiк  қасиеттерi  оның  дене  құрылымындай  нәсiлдiк  белгi  емес,  мұндай  қасиеттер 

анатомиялық-физиологиялық  негiзге  ие  болғанымен  тәрбие  және  әлеуметтiк  ортада  ғана  қалып-

тасады". 

Ал  ғылым  шындығына  келетiн  болсақ,  адамдағы  психикалық  процестер  мен оның  қылығы 

жүйке жүйесi қызметiмен байланысты екендiгi ежелден-ақ белгiлi болған. Темперамент түрлерiнiң 

кейбiр  жалпы  психикалық  процестер  ерекшелiгiне  тәуелдi  келуi  И.П.Павлов  және  оның 

шәкiрттерiнiң еңбектерiнде эксперименталды дәлелденген. 

И.П.Павлов  иттiң  шартты  рефлекстiк  әрекет  ерекшелiктерiн  зерттей  отырып,  олар  қылық-

әрекеттерiндегi даралық өзгешелiктердiң пайда болуына назар аударды. Мұндай айырмашылықтар 

ең  алдымен  иттердiң  рефлекс-тiк  қозулары  мен  сол  қозулардың  сөну  теңдiгi  мен  дәлдiгiнен 

көрiнген.  Бұл  жағдайлардың  көрiнуi  жүйке  процесiнде  қалыптасатын  тұрақты  қасиеттер  -  қозу 

және  теже-луге  байланысты  екендiгi  жөнiнде  эксперименттермен  дәлелденген.  И.П.Павлов 

темперамент  типiнiң  жүйке  қасиеттерi  ретiнде