Семинар 7. Англияның қылмыстық сот өндірісінде алқабилердің қатысуы

Англияда алқабилер сотының құрылуы ғасырлар бойына созылып келді. Христиан дінін қабылдағанға дейін мұнда айыпталушының кінәлі немесе кінәсіздігі туралы мәселе табиғаттан тыс күштерге жүгіне арқылы шешілді. Оның бір жолы – тазалану антын қолдану еді. Бұл үшін айыпталушыға оның кінәсіздігін ант беру үстінде растайтын он екі адамды шақыру жөнінде ұсыныс жасалды.

Алқабилер сотына ұқсас соттың тарихта болғанығын дәлелдейтін бірінші ресми дерек ретінде ағылшын королі II Генрихтің ордонанстарын атауға болады. 1166 жылы қол қойылған осындай құжаттың бірінде, ірі елді мекендерде қол астындағы азаматтардың ішінен әрбір жүз тұрғыннан он екі адамды, ал шағын ауылдарда төрт адамды таңдап алу жағы ескертілген осындай өзіндік алқалар - әділ қазылар деп аталады.

Ағылшындар алқабилер сотының еркешеліктерін қарастыра отырып, ең алдымен, Англияда ант бергендердің қатысуымен өтетін қылмыстық іс жүргізуде қарапайым атқарылу тәртібіне тоқталатын болсақ, бұл елде 1988 жылы қабылданған қылмыстық әділсот туралы заң бойынша ант бергендер үшін мүліктік ценз жойылып, жас мөлшеріне байланысты шектеулер біршама кеңейтілді. Яғни алқабилер ретінде парламентке немесе жергілікті органдарға сайлаушы қатарында тіркелген, жасы 18-ге толған және 65-тен аспаған кез келген азамат шақырылуы мүмкін. Ол он үш жасқа толғанға дейін Құрама корольдігінде бес жылдан кем емес уақыт тұрақты тұруы тиіс.

Ағылшын қылмыстық процесіндегі сот талқылауында континентальдық Еуропаға тән кезеңдік бөлінулер (сот тергеуі, сот жарыссөзі т б.) жоқ. Англияда сотталқылауы дәлелдеуді қоса алғандаөздерінің көзқарастарын кезекпен баяндаудан тұрады: алдымен-айыптау, сосын қорғау жағы. Міне, іс қараудың осындай реті сот талқылауының негізгі кезеңдері болып есептеледі және осылардың жүзеге асырылуы барысында істің нақтылы мән-жайларын анықтауға байланысты барлық мәселелер қарастырылады.