Лекциялар жинағы Шымкент-2019 ж. Тақырып 1 Тақырып Нарықты қалыптастыру мәні және қағидалары, теориялық негіздері
Нормалау түсінігі және фунциялары. Еңбек нормаларының түрлері, жұмыс уақыты шығындарының жіктелуі
жүктеу/скачать 254,25 Kb.
|
Экономика и организация производства
| 3.Нормалау түсінігі және фунциялары. Еңбек нормаларының түрлері, жұмыс уақыты шығындарының жіктелуі.
Еңбекті нормалау - өндірісті басқару функцияларының жұмысты орындауға кететін қажетті еңбек шығындарын (уақытты) айқындау бөлігіндегі құрамдас бөлікті білдіреді және қызметкерлерді әлеуметтік қорғау үшін шектен тыс психофизикалық жүктемелердің алдын алу мақсатында, адамның еңбек қызметінің барлық кезеңі кезінде олардың жұмысқа қалыпты қабілеттілігін сақтауға ықпал ететін,еңбек шығыны мен қызметкердің біліктілігі деңгейін регламенттеудің, бағалаудың негізі болып табылады. еңбекті нормалау - нақты ұйымдастыру-техникалық жағдайларында қызметкерлердің жұмысты орындауға (өнім бірлігін дайындауға) арналған қажетті еңбек (уақыт) шығындарын айқындау және осының негізінде еңбек нормаларын белгілеу; Еңбекті нормалаудың басты мақсаты өнім өндіруге қажетті еңбек шығынын анықтау. Жоғарыда айтылған мақсаттарға жету үшін әрбір басшы немесе адамдар мен жұмыс істейтін мамадар өз ұжымында мына шараларды іске асыру қажет: 1) Жұмысты бөліп беру, жұмысқа жұмылдыру, еңбек ұжымдарын ұйымдастыру 2) Жұмыс орындарын дұрыс ұйымдастыру, реттеу. 3) Жұмыстардың орындалуын жетілдіріп отыру, ол үшін озат тәжірибелерді пайдалану. 4) Адамдарды іріктеу, әркімге өзіне лайық жұмыс тапсыру, адамдардың білімін көтеруіне қамқорлық жасау. 5) Адамдардың жұмыс істеу, дем алу тәртібін ойластырып, қолайлы түрін қолдану. 6) Еңбекті мөлшерлеу, адамдардың еңбекке ынталы болатын жолын тауып қолдану. 7) Еңбек тәртібін сақтауды қамтамасыз ету. 4. Еңбек дұрыс ұйымдастырылуы үшін ол ғылыми негізде, жинақтылы, үйлесімді, нәтижелі және психофизиологиялық түрдегі жүйеге келтірілуі керек. Ғылыми негізде деп еңбекті ұйымдастыруды жетілдіре беруге арналған шаралардың ғылыми талаптарға сәйкес болуын айтады. Жинақтылы деген ұғым еңбекті ғылыми негізде ұйымдастырудың жан-жақты жүргізілуін, яғни өндірістің барлық бағыттарында, салаларында іске асуын талап етеді. Үйлесімді түрге еңбекті ұйымдастырудың осы ұйымның нақтылы жағдайларына, ғылыми талаптар мен озық тәжірибенің сәйкестілігі жатады. Нәтижелі деп еңбек ұйымдастыруды жетілдіруге байланысты еңбек өнімділігінің, өндірістің тиімділігін артуын айтады. Психофизиологиялық түрде еңбектің ұйымдастырылуы еңбек адамдарына қолайлы жағдай жасалып, олардың жұмыс істеп жүрген жеріндегі психофизиологиялық, санитарлық және эстетикалық жағдайлардың туғызылуын талап етеді. Жұмыс уақыты шығындарын жіктеу. Жұмысшының жұмыс уақыты шығынын жіктеу. Жабдықтың жұмыс уақытын жіктеу. Жұмыс уақыты шығындарын жіктеу өндірістің ұйымдастырылуы мен жұмыс уақытын пайдалануын зерттейді, жұмыс уақыты шығындарын оның себептерін анықтайды. Жұмыс уақыты шығындарын жіктеу жабдықтың жұмыс уақыты шығындарын жіктеу және жұмысшының жұмыс уақыты шығындарын жіктеу болып бөлінеді. Жұмыс уақыты – заңды түрде белгіленген жұмысшының жұмыс орнында болуы қажет уақыт мерзімі. Өндірістік тапсырманы орындауға жұмсалған жұмыс уақыты – жұмысқа дайындалуға және орындауға кеткен уақыт. Жұмысшының жұмыс уақыты Жұмыс уақыты Үзілістер уақыты
Дайындау-қорытындылау уақыты – бұл жұмысқа дайындалу және жұмысты аяқтау уақыты (жұмысқа қажет құралдар, материал алу, жабдықты тексеру, жабдықты жинау, құралдарды қалған материалдарды тапсыру, жұмыс уақыты аяқталғаннан кейін жұмыс орнын жинау). Негізгі уақыт – негізгі жұмысты орындау уақыты. Көмекші уақыт – жұмысшының негізгі жұмысын орындауды қамтамасыз ететін қызметке жұмсалады. (шикізат әкелу, фаршты фарш араластырғыштан босату). Жұмыс орнына қызмет көрсету – жұмысшының жұмыс орнын күтуге, оның санитарлық жағдайын дұрыс ұстауға жұмсалатын уақыт (жұмыс орнына шашылған артық заттарды жинау). Үзілістер уақыты - әр түрлі себептерге байланысты еңбек процессі қысқаратын уақыт. Реттелетін үзілістер құрамына демалыс уақыты – жеке қажеттіліктер уақыты, технологияға және өндірісті ұйымдастыруға байланысты үзілістер уақыты жатады. Демалыс уақыты – жұмысшының шаршағанын басу және жұмысқа қабілеттілігін қалыпты ұстауы үшін қажет уақыт. Жеке қажеттіліктер уақыты жұмысшының жеке басының гигиенасына жұмсалатын уақыт. (жуынуға және т.б.) Өндірісті ұйымдастыруға және бекітілген технологияға байланысты үзілісті уақыты – технологиялық процесс жағдайларының ерекшеліктерімен байланысты уақыт (айран ұйыту, шұжықты термостатта ұстау). Реттелмеген үзілістер уақыты - еңбек тәртібін бұзудан және ұйымдастыру техникалық себептерден болған үзілістер. Еңбек тәртібін бұзудан болған үзілістер жұмысқа кешігіп келуден, жұмыстан өз еркімен кетіп қалудан, жұмыстан ерте кетуден, жұмыс кезінде бос әңгімелесуден пайда болады. Ұйымдастыру –техникалық себептерден болған үзілістер уақытына шикізаттың, материалдың, ыдыстың, көліктің уақытында берілмеуі, көмекші жұмысшының жоқ болуынан, электр энергиясының, будың, судың берілуінің тоқтатылуынан пайда болады. Нормаланатын жұмыс уақыт шығындары ПЗ, ОП, ОБС, ПТ, ОТД, ЛН. Нормаланбайтын жұмыс уақыт шығындары ПП, ПО. Жабдықтың жұмыс уақыты –
Жұмыс істеп тұрған уақыт – жабдықта негізгі жұмыс орындалып жатқан уақыт (сүт тарту, сүт кептіру). Жабдықтың бос қосылып тұрған уақыты – бұл жабдықтың бос қосылып, бірақ негізгі жұмыс орындалмайтын уақыт (еңбек заттарының уақытында түспеуі немесе сепаратор барабанының сүт құйылғанша бос айналуы). Жабдықтың тоқтап қалу уақыты – белгілі бір себептермен жадықтың тоқтап қалуы. Жабдыққа қызмет көрсету (пастеризаторды қыздыру, сеператорды жинау) қолмен істелетін жұмысқа байланысты (тартылған етті фарш араластырғыштан алу кезінде жабдықты өшіру). Еңбекті ұйымдастырудың экономикалық міндеті еңбек өнімділігін арттыру. Еңбек өнімділігін өнім бірлігін дайындауға кеткен жұмыс уақытын азайтып немесе жұмыс уақыты бірлігінде өндірілген өнім санын көбейтіп арттыруға болады. Еңбек өнімділігі дегеіміз уақыт бірлігінде жұмысшының өндірген өнім санымен немесе өнім бірлігін өндіруге жұмсалған уақыт санымен анықталады. Жұмыс уақыты шығындарын зерттеу мына міндеттерді шешуге арналған: - жұмыс уақытының жоғалтуларын анықтау, - олардың пайда болу себептерін табу, - оларды жою шараларын жасау, - еңбек процесстерін жетілдіруге мәліметтер алу, - еңбек нормалары мен нормативтерін жасау, - еңбек процесстерін орындау әдістері мен тәсілдерін бағалау, - еңбек жағдайын жетілдіру шараларын табу және жасау, - жұмысшының еңбекке қабілетілігін ұзақ сақтауды қамтамасыз ету, - бір процесстің орындалуының әр түрлі варианттарын салыстыру және олардың тиімділігін анықтау. Жұмыс уақыты шығындарын зерттеу нәтижесінде еңбек өнімділігін арттыру резервтері анықталады. Жұмыс уақытын тікелей тапжылмай байқау және лезде, қолма қол байқау әдістерімен зерттейді. Тікелей тапжылмай зертеу әдісі – еңбек процессі мен құралдарының пайдалануы егжей – тегжейлі (детально) зерттеу мүмкіндігін береді. Бұл әдістің кемшілігі байқауға көп уақыт кетеді, көп жұмысшы топтарын зерттеу мүмкіндігі жоқ. Лезде байқау әдісін көп жұмысшы топтарының немесе жабдықтардың жұмыс уақытын пайдалануы жөнінде мәліметтер алуға қолданылады. (Байқау кезеңі ішінде кездейсоқ таңдап алынған кездердің жұмыс уақыты шығындарының түрлерінің қайталану санын тіркейді.) Жұмыс уақыты шығындарын зертеудің негізгі әдістері жұмыс уақытын фотографиялау, хронометраж және фоторанометраж. Зерттелетін объект санына және зерттелетін жұмыс орнындағы еңбекті ұйымдастырудың формасына байланысты жеке, топтық және маршруттық байқау болып бөлінеді. Жеке байқау бір орындаушы немесе бір жабдық үшін жүргізіледі. Бірнеше орындаушы немесе жабдық жұмысын зерттеу топтық деп аталады. Белгілі бір маршрутпен қозғалатын жұмысшының жұмысын алдын ала бекітілген маршрутпен бақыласа, онда маршруттық байқау деп аталады. Еңбек процессінің элементтерін байқауды арнайы бақылағыш немесе орындаушының өзі жүргізе алады. жүктеу/скачать 254,25 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||