Лексикология Лексика (сөздік қор мен сөздік құрам) · белгілі бір тілдегі сөздердің жиынтығы · белгілі бір тілдегі сөз байлығы Лексика-көне гректіктің Lexiros (сөздік) деген сөзі
жүктеу/скачать 117,59 Kb.
|
Қазақ тілі - Лексикология
- Бұл бет үшін навигация:
- Тапсырма №1 (Көп мағынаға ие бола алатын сөздің астын сызыңыз.) 1. Марат домбыраның құлағын
- 1. Сөздің тура мағынасы
- 2. Сөздің ауыспалы мағынасы
- Берілген сөздер
- Омоним бола алмайтын сөздер
- Тапсырма · Екі әріптен тұратын 10 омоним сөз жазыңыз. Жауабы
| Сөз мағынасы
Сөздің көп мағыналығы(полисемия) – сөздің екі я одан да көп мағынаға ие болуын сөздің көп мағыналылығы дейміз. · Көп мағыналы сөздер бір негізден таралады. · Бір сөз табына қатысты болады. · Сөздің екі я одан да көп мағынаға ие болуы. · Әр түрлі мағынасы бар жеке сөз. Мысалы: · Бас (зат есім) - 1) адамның, жануардың, жәндіктің дене мүшесі; 2) шөптің, ағаштың ең жоғарғы жағы; 3) таудың ең үсті, шыңы; 4) өзеннің, бұлақтың басталған жері; 5) таяқтың ұшы; 6) балтаның, шоттың жүзі бар жағы; 7) бір нәрсенің айналасы. · Ата (зат есім) - 1) үлкен әке, әкенің әкесі; 2) ата жолы - ескіден қалған жөн-жоба, әдет-ғұрып; 3) ата жұрт - ежелгі мекен; 4) ата кәсіп - атадан келе жатқан шаруашылық. · Бірыңғай сөз тіркестерінен де жасалады: Айызы қану, шөлі қану, ұйқысы қану, ойыны қану. Тапсырма №1 (Көп мағынаға ие бола алатын сөздің астын сызыңыз.) 1. Марат домбыраның құлағын бұрап берді. 2. Оқуды басынан жақсы оқу керек еді. 3. Олар ертең жол жүретін болды. 4. Біз таудың басына шығып келдік. 5. Олар футбол алаңының оң қанатынаотырды. 6. Матаның көзі бар екен, байқа. 7. Көйлектің етегі әдемі етіліп тігілді. 8. Жердің бетінде тыныштық бола бергей! 9. Майра, жараның аузы ашылып кетпесін. 10. Иненің көзінен жіпті өткізе алмадым. 11. Ол – сыныбымыздағы мінезі ауырбала. 12. Бәрін қойып, ашық әңгімеге кірісейік. қойып, ашық әңгімеге кірісейік.
Сөз мағынасы 2-ге бөлінеді: 1. Сөздің тура мағынасы: · Сөздің заттар мен құбылыстардың және олардың негізгі белгілерінің бейнесімен тікелей байланысты лексикалық мағынасы; · Сөздің затты, не құбылысты атап білдіретін мағынасы; · Әр заттың өзіне ғана тән жеке мағынасы; «Қара» сөзі тура мағынасында қолданылып тұрған сөйлем а) Шахтерлер қара көмірді тау қылып үиіп тастапты. ә) Көзімнің қарасы, көңілімнің санасы. б) Қара тақтаға ақ бормен жазған әдемі көрінеді. 2. Сөздің ауыспалы мағынасы: · Бір заттың негізгі атауыш мағынасын екінші бір затқа атау етіп ауыстырып қолданылғанда берілетін мағына. · Белгілерінің ұқсастығына қарай бір заттың не құбылыстың басқа бір заттың, не құбылыстың атауы мен аталуының негізінде жасалған мағынасы. Мысалы: Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы «Ашық» сөзі ауыспалы мағынасында қолданылып тұрған сөйлем. а) Ашық ауыздық ешкімге жақсылық әкелмейді. ә) Айгүл – мінезі ашық, сыпайы қыз. б) Кеше мекемеде ашық жиналыс болды. · Тура мағынаны ауыспалы мағынаға немесе ауыспалы мағынаны тура мағынаға ауыстырыңыз Антоним сөздер – мағыналары бір-біріне қарама-қарсы сөздер. Мысалы: кең-тар, ақ-қара, жарық-қараңғы, үлкен-кіші, ыстық-суық, шиеленісу–шешілу, ылғал-құрғақ, бүтін-бөлшек, қысы-жазы, құпия-жария, көз көрім жер–алыс, ат ізін салмады – күн құрғатпады. Тапсырма №3
Дұрыс жауаптары: Жомарт – сараң Ылди – өр Зиялы – надан Жайпақ – шұңғыл Өткір – жасық Жүйрік – шабан Күнгей – көлеңке Зейнет – бейнет Араны ашылды – тәбеті тартпады Қыздың жиған жүгіндей - ретсіз Беті бүлк етпеу – бетінің оты шығу Аузы-аузына жұқпау – жұмған аузын ашпау Уақ - ірі Жүрегі зу ету – жүрегі орнына түсу Көмескі -анық Төр - босаға Пәни - бақи Ойыс – дөңес Дөрекі – биязы Орашолақ -епті Тапсырма №4 1. Кішкентай қателіктен үлкен ... туады 2. ... – төмен үйрек, қаз. Ұшып тұрса сымпылдап. 3.Білім – арзан, білу – ... 4. Адал еңбек елге жеткізер, ... қулық елден кеткізер. 5.Етегі желпілдеп, ... - кеш атпен шаба береді. 6. Достың орны- төр, ... орны – көр. 7. ... мен тұщыны татқан білер. 8. ... жомарт емес, алған жомарт. 9. Адам аласы ... , мал аласы сыртында. 10. Басы ... , аяғы қылдай. 11. Өмірде қуаныш пен ... қатар жүреді. 12. Өтірік – қаңбақ, ... – салмақ. Берілген сөздер: қиындық, жоғары, қымбат, арам, ертелі, дұшпанның, ащы, берген, аласы, реніш, шын. Омоним сөздер – дыбысталуы бірдей, мағынасы әр түрлі сөздер. • Дыбысталуы бірдей, мағыналық байланыс жоқ • Бірдей дыбысталып, түрлі мағына білдіретін Мысалы: арық, қара, көш, жаз, атыс, қас, алма, бөлме, қос Тапсырма №5 (Омонимнің әр түрлі мағынасын табыңыздар) 1. Өлең- 7. Нан - 2. Тез – 8. Абай- 3. Қаңтар 9. Жастық- 4. Жансыз – 10. Ынтымақ - 5. Оқтау- 11. Атыс - 6. Жалын- 12. Жүз - Жауаптары: 1. Өлең – жыр, шөп. 2. Тез – жылдам, қалып. 3. Қаңтар – ай, атты қаңтару (ет.) 4. Жансыз – өлі дене, тыңшы. 5. Оқтау- зат есім, мылтықты оқтау (ет.) 6. Жалын- оттың жалыны, 7. Нан – тағам, сөзіме нан (етістік) . 8. Абай- омоним болмайды. 9. Жастық- бас жастық, шақ. 10. Ынтымақ- омоним болмайды. 11. Атыс – ұрыс, төбелесу (ет.) 12. Жүз –сан есім, етістік, зат есім. Омоним бола алмайтын сөздер: Абай, ынтымақ, қамыр, сүт, қарт, достық, шын, сөз, сақал, бұғаз т.б. Тапсырма №6 Омонимдердің астын сызыңыз. 1. Ез басына қиындық түссе, ... береді. (езіле) 2. Ерлерім, ... соңымнан. (ерші) 3. Киіз үйдің ... есігінің алдына жарма төгіліпті. (жарма) 4. Сағынтып ... дәурен желдей өткен, Жастаулы қалған екен құс жастығым. (жастық) 5. ... 12 жұп ақын айтысты. ( айтыста) 6. ... ойнауға асықпын. (асық) 7. Алатаудың ... балапанды аяп, ұясына апарып қойды. (аясындағы) 8. Сен тотықұс бақта жүрген, ал мен қойшы мал ... . (баққан) 9. «Бұл дүниеде баян жоқ», - деп жырлайды ... тартқан жігіт. (баян) 10. Нүриланың ... әлдебір мысқыл жүзіп жүр. (жүзінде). Тапсырма · Екі әріптен тұратын 10 омоним сөз жазыңыз. Жауабы: ор, ой, ат, ер, оң, су, ен, ем, ай, ақ, ез, аш. · Үш әріптен тұратын 10 омоним сөз жазыңыз. Жауабы: қақ, жаз, жүз, кеш, қыс, түс, қою, мін, қой, жақ, сыр, шық, күй, жар, сау, нан, кір, бақ, айт. · Төрт әріптен тұратын 10 омоним сөз жазыңыз. жүктеу/скачать 117,59 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|