№1. дəріс Саясаттану ғылым жəне

Саясат дегеніміз
– билікті ұйымдастыру, ұлттар 
мен мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастар 
саласындағы əрекеттер жиынтығы. 
Саясаттанудың 
негізгі зерттеу объектісі
– саяси биліктің 
қалыптасуы мен дамуының, оның мемлекетті, қоғамды 
жасау түрлері мен əдістерінің жалпы заңдылықтары.
Саясаттану пəні
– қоғамның саяси саласын, оның даму 
заңдылықтарын, қазіргі саяси өмірді ұйымдастыруды, 
басқаруды, оның құрылысы мен жұмыс істеуін зерттейді
Сонымен қатар, қоғамның тұтастай алғандағы саяси 
өмірі де 
саясаттанудың объектісіне 
жатады. 
1.Саясаттанудың пəні мен объектісі.

САЯСАТТАНУ
[грек.
politike
– мемлекетті басқару
өнері,
logos
– сөз, түсінік, ілім] – саясат, саяси үрдіс,
саяси билік туралы ғылым. Негізін қалаған – көне
грек ғалымы Аристотель болып саналады.
Сонымен,
саясаттану дегеніміз
– саясат
туралы,
саясаттың
адам
мен
қоғам
арасындағы
қарым-қатынастары
туралы
жинақталған ғылым.

ХХ ғ. 50 жж. 
саясаттану 
дербес ғылым 
саласы жəне 
оқу пəні 
ретінде 
қалыптасты. 
1948 ж. 
ЮНЕСКО 
бастауымен 
Саяси 
ғылымның 
халықаралық 
бірлестігі 
құрылды. 
Саяси 
ғылымның 
зерттеу 
объектілері: 
1) саяси 
теория; 
2) саяси 
институттар
; 
3) саяси 
партиялар, 
топтар, 
қоғамдық 
пікір;
4) халық-
аралық 
қатынастар. 

Аристотель 
Саясаттануға 
қатысты “Саясат”, 
“Афинылық 
полития”,”Этика”, 
“Риторика” т.б. 
еңбектер жазған. 
Ол саясатқа 
этиканы да, 
экономиканы да 
енгізіп кең мағына 
берді. 
Аристотель (б.з.б.384-322 жж)

Саясаттағы «парадигма» ұғымы
зерттелетін мəселені шешу үшін
үлгі ретінде алынған теория.Ол
ұғымның енген уақыты ХХ ғ. 20-
жылдары (американ тарихшысы –
Г.Кун.). Парадигма түрлері:
2.
Саясаттанудың
қызметі
мен парадигмалары.
1.Теологиялық парадигма

2.Натуралистік парадигма
3.Əлеуметтік парадигма
4.Тиімді-сыни парадигма

Саясаттану
дың 
атқаратын 
түрлі 
қызметтері
де бар. 
6) Жетілдіру қызметі,
7) Болжау қызметі,
8) Саяси өмірді 
рационализациялау 
қызметі
1) 
Дүниетанымды
қ 
(гносеологиялы
қ)
2) Бағалау 
(аксиологиялық)
3) Практикалық 
қызметі
4) Реттеушілік, 
басқару 
қызметі
5) Саяси 
əлеуметтену, 

Саясаттану
ХІХ
ғасырдың
2-ші
жартысында
жеке
пəн
болып қалыптасты.
Саясаттану ХХ 
ғасырда бөлек
академиялық пəн
ретінде
толық
бөлініп шықты. 
3. Саясаттанудың əдіс-тəсілдері

Саясатта
нудың 
негізгі 
əдістері
•
Салыстырмалы əдіс
•
Жүйелік əдіс
•
Əлеуметтанулық əдіс
Саясаттану
дың негізгі 
əдістері
Тарихи əдіс
•
Бихевиористік əдіс,
Саясаттанудың 
негізгі əдістері
•
Антропологиялық əдіс
•
Нормативті əдіс
•
Институционалдық əдіс

Бақылау сұрақтары
1.Саясаттанудың парадигмалары дегеніміз не.
2.Саясаттанудың қандай əдіс-тəсілдері бар.
3.Саясаттану ғылым ретінде қашан қалыптасты
4.Саясаттанудың ЮНЕСКО белгілеген қандай арнаулы 
бөлімдері бар.

Пайдаланатын əдебиеттер мен интернет-ресурстар:
1.Жарқынбаева Р.С. Саясаттану пəнінен дəрістер кешені. Оқу
құралы. – Алматы: ҚазККА, 2014. -268 б.
2. Иманбаев М.Ө. Саясаттану негіздері: Оқу құралы. – Алматы:
Жеті Жарғы, 2014. -336 б.
3. Иманбаева А.А. Саясаттану негіздері: Оқу құралы. – Алматы:
«Əлішер» баспасы, 2020. – 189 б.
4. Эндрю Хейвуд. Саясаттану. – Red Globe Press, 2019. 502 б.
5. Интернет-ресурс: https://kk.wikipedia.org

№2Дəріс.
1.Саяси
биліктің
мəні,
оны
анықтаудағы
түрлі
əдістер
(бихевиористік,
телеологиялық,
жүйелік,
релятивистік).
2.
Биліктің
функциялары.
Саяси
биліктің
объектісі
мен
субъектісі,
қайнар
көздері,
қорлары.
3.Саяси
жəне
мемлекеттік
билік.
Саяси биліктің легитимділігі жəне оның
көздері.

1.Саяси биліктің мəні, оны анықтаудағы түрлі əдістер 
(бихевиористік, телеологиялық, жүйелік, релятивистік).
Мемлекет жəне оның жекелеген институттары, саяси 
элиталар мен басшылар 
билік субъектілері 
бола 
алады. 
Билік объектілері ретінде 
жеке адамдар да, əлеуметтік 
топтар да, сондай-ақ адамдардың үлкен бөлігі - белгілі бір 
территорияның халқы немесе тұтас мемлекет болып 
табылады.

Ибн
Халдун
1332
жылы
Тунисте
жоғары
ақсүйекке
жататын
тегі
араб
Андалуциялық
отбасында
туылған.
Ол адамның жан-
жануардан
ерекшелігі
–
билік
үшін
күресуі,
деп
көрсеткен.
Ибн-Халдун 1332-
1406 жж.өмір сүрген
.

Билік жөнінде түрлі
тұжырымдар бар. Олар:
Телеологиялық анықтама
Бихевиористік
Инструменталистік
Психологиялық
Жүйелік
Структуралистік
Релятивистік
Конфликтілік анықтама

•
2. Биліктің функциялары. Саяси биліктің 
объектісі мен субъектісі, қайнар көздері, 
қорлары.
Басқару 
қызметі
Биліктің 
көздері: 1) 
күшке сүйену 
тəсілдері, 2) 
байлық
3) Білім
4) тəжірибе

Саяси билік бар жерде
теңсіздік бар. 
Оны мынадан
байқаймыз: 
1. Экономикалық
қор: 
(қоғамдық өндіріс пен 
тұтынуға керек басқа да 
материалдық құндылықтар, 
құнарлы, шұрайлы жерлер, 
пайдалы қазба байлықтары жəне
т.б.) 
2. Əлеуметтік əдіс-құралдар
– үстемдік
етіп отырған билік өзіне қолдау
іздейді.
3. Күш жұмсау құралдары
–
мемлекетті қорғайды, ішкі тəртіпті
сақтайды, саяси билікті құлатуға əрекет
жасаушыларға мүмкіндік бермейді.
4. Ақпарат құралдары
– қоғамдық пікір тудырып, саяси
өмірге ықпал ету жағынан оны 4-ші билік деп атайды. 
5. 
Информациялық қор
– білім мен ғылыми мағлұматтарды
тарату т.б.
6. Демографиялық ресурстар
– биліктің ерекше 
ресурсы – адамның өзі болып табылады. Адамдар – бұл 
жан-жақты, көп функционалды, басқа қорларды 
өндірушілер, жасаушылар.

3. Саяси жəне мемлекеттік билік. Саяси биліктің
легитимділігі жəне оның көздері. 
Саяси билік 
– өз мақсаттарына жету үшін, зорлық 
қолданбайды. Есесіне, ықпал етудің идеологиялық, 
экономикалық жəне т.б.əдістерін қолданады. Ал 
мемлекеттік билік 
өз мақсаттарына жету үшін 
мəжбүрлік түрлерін қолданады.Ол бүкіл халық үшін 
міндетті заңдар шығару құқығына ие жəне оларды 
орындату үшін күштеу аппараттарына сүйенеді.

Саяси биліктің негізгі саяси институты: 
мемлекет болып табылады.Саясаттануда билік
бөлінісінің классикалық теориясын негіздеген
ойшыл 
Ш.Л.Монтескье
болды.
Ш.Л.Монтескье билікті 3 тармаққа бөліп
көрсетті: Заң шығарушы, атқарушы жəне сот 
билігі деп. 

Биліктің 
қызметтері
• қоғамның саяси жүйесін қалыптастыру, саяси
өмірін ұйымдастыру, мемлекеттің істерін
басқару, саяси жəне саяси емес процестерге
басшылық жасау. 
Биліктің 
түрлері
• Демократиялық саяси жүйе ойдағыдай өз 
ісін атқаруы үшін, əдетте, мемлекеттік
билікті
заң шығарушы, атқарушы жəне 
сот билігі деп
бөледі. 

• Ал, дəстүрлі, 
харизматикалық, 
құқықтық
легитимділік
туралы айтқан
неміс
саясаттанушысы
М.Вебер болды. 
Билік 
легитимділігі 
дегеніміз:
халық 
алдындағы 
мемлекеттік 
биліктің беделі, 
сенімге ие болуы, 
мойындалуы. 
Харизматикалы
қ билік ұғымы, 
өзінің ерекше
ақылдығымен, 
батырлығымен
немесе үлгілі
қасиеттерімен
көзге түскен
адамның билік
жүргізуі.

Бақылау сұрақтары:
1.Саяси билік тұжырымдамаларына байланысты
қандай пікір білдіре аласыз.
2. Саяси билік ресурстарының маңыздылығына
мысалдар келтіріңіз.
3. Билік деген ұғымға өзіндік анықтама беріп
көріңіз.
4. Билік пен адамгершілік принциптердің ара
қатынасына талдау жасаңыз.
5. Билікті жүзеге асыру формаларын атаңыз.

Пайдаланатын əдебиеттер мен интернет-ресурстар:
1.Жарқынбаева Р.С. Саясаттану пəнінен дəрістер
кешені. Оқу құралы. – Алматы: ҚазККА, 2014. -268 б.
2. Иманбаев М.Ө. Саясаттану негіздері: Оқу құралы. –
Алматы: Жеті Жарғы, 2014. -336 б.
3. Иманбаева А.А. Саясаттану негіздері: Оқу құралы. –
Алматы: «Əлішер» баспасы, 2020. – 189 б.
4. Эндрю Хейвуд. Саясаттану. – Red Globe Press, 2019.
502 б.
5. Интернет-ресурс: https://kk.wikipedia.org

•
Тақырып№3
Саяси элиталар жəне саяси 
көшбасшылық.
1. Элиталардың негізгі теориялары: Г.Моска мен
В.Паретоның элитаның классикалық теориялары.
2. Саяси элитаның құрылымы. Саяси элиталардың
жіктелуі. Қазақстан Республикасындағы саяси
элиталардың қалыптасу ерекшеліктері.
3. Саяси көшбасшылық түсінігі мен табиғаты, оның
əлеуметтік функиялары. Саяси көшбасшылықтың
жіктелуі.
•
4. Саяси жүйе ұғымы жəне оның принциптері.

«Элита»
термині
француз тілінен
elite – іріктелген, 
таңдалған деп
аударылады. XVII
ғасырдан бастап,
бұл термин 
таңдалған, атақты, 
жоғары мəртебелі
адамдарды атауға
қолданған.
Элитарлық теорияны көзқарастар
жүйесі ретінде XXғ басында итальян
ғалымдары

жүктеу/скачать 3,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: