Ұлттық ҚҰҚЫҚ жоғары мектебі (әділсот, адвокатура және кәсіпкерлік құқық)
жүктеу/скачать 1,26 Mb.
|
КР МКТарихы силлабус
| Міндеткерлік құқықтар.
Қазақ қоғамында келісім-шарттар ауызша жүргізілді. Келісім-шарт жүргізудің өз шарты болды. Келісім шарт жасау уәде беру, ант беру, куәлердің алдында келісім жасау т.б. жолдар арқылы жасалды. Келісім уәдесін орындамағандар сенімсіз адамдар ретінде қоғамдық пікір арқылы айыпталатын. Малды қарызға алған кезде қарызға алушының туыстарының бірі ол үшін кепілдік береді. Қарызға алушы қарызын өтей алмағанда кепіл болған адам өтейді. Қарыздың мерзімі өзара келісім арқылы анықталады. Ол көбіне осы кұзден келер күзге немесе көктемнен көктемге дейін жасалатын. Мұндай келісімдер екі не одан көп куәлар алдында жасалды. Мүліктік және жеке міндеттерді тек ер адамдар ала алды. Қарызға алған малдың өтемі төлімен қоса қайтарылатын. Адат бойынша карыз егесі міндетін өтей алмаған жағдайда оның қарызын туыстары немесе сол рудың, ауылдың адамдары қайтаруга тиіс болды. Келісім-шарттың ерекше түрі — айырбас. Айырбас затгарды қолма-қол ауыстырғанда жасалды. Айырбас немесе сауда жағдайында өлшем бірлігі ретінде мал есептелді. XIX ғасырға дейін ақша өлшем бірлігі ретінде пайдаланылмады. Сауын. Келісімнің ерекше түрі. Ауқатты адамдар кедей руластарына сүтін сауып пайдалану үшін уақытша мал берген. Сауын бие немесе сиыр ретінде берілді. Алғашында сауын беру руластардың бір-біріне өзара көмегі ретінде есептелді. Кейінірек сауын кедей қоғам мүшелерін ауқатты адамдарға тәуелді етудің әдісі ретінде қолданылды. Көшпелі өмірдің және рулық қатынастардың ерек-шеліктеріне қарай туындаған аманат-мал, жылу жинау, жұртшылық, асар жасау, соғым беру және сыбаға тарту, түрлі сый-сияпаттар жасау сияқты міндетті сипат алған әдет-ғұрыптар болды. Аманат-малды бай мал иелері кедейленген туыстарына аманат ретінде пайдалануға берді. Жылу жинау. Жұтқа ұшыраған немесе стихиялық апатқа ұшыраған қоғам мүшелеріне руластарының, ауылдастарының мал немесе мүлікгей беретін жәрдемі. Жылу мүлкі қарыз болып есептелмеген. Жұртшылық карызға батқан, қарызын төлей алмай қалған қоғам мүшесіне руластары және туыстары тарапынан малдай немесе мүліктей беретін жәрдемі. Мұндай жағдай әркімнің басына түсуі мүмкін болғандықган көпшілік оған толықтай қатысатын. Асар жасау әдет-ғұрпы қоғам мүшелерінің бір-біріне жәрдем беру мақсатында жасалған. Асар шөп шабу, құдық, арық қазу, жол салу, қыстау үйлерін тұрғызу сияқгы үлкен жүмыстарды ұйымдастырғанда жасалады. Соғым беру. Қатардағы қазақтар күздің соңы қысқа карай сүлтандарға, билер мен басқа да атқамінерлерге сойыс малын немесе мал етін беретін. Соғымды хан сұлтандарға беру міндетті болған. Кедей адамдар соғымға мал етінің бір бөлегін де беретін. Соғым арқылы хан, сұлтандардың қысқы азығы даярланатын. Сыбаға тарту. Бір-екі асым ет ретінде хан, сұлтан билерге берілетін тарту. Сыбағаны казақтар құда-жекжат сияқты басқа да жақын адамдарына беретін. Сыбағаны үйге қонақ етіп беруге де болады.Қүрметке ие болған қазақтар үшін өздеріне сыйлаған сыйлықтан бас тарту жөнсіз әрекет болған. жүктеу/скачать 1,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|