Ұлттық тіл білімі қалыптасқанға дейінгі кезеңдегі ғалымдардың қазақ тілі морфологиясына қатысты ұстанымдары



Pdf көрінісі
бет7/8
Дата12.09.2022
өлшемі296,73 Kb.
#149319
1   2   3   4   5   6   7   8
Байланысты:
Маханбетова Мерей 6 СӨЖ морфология

Келер шақ есімше

-арь , -рь
жалғанкы арқылы жасалатынын былай 
көрсетеді: джазарь - джазбась , карарь - карама-зь, окурь - окума -зь 


Етістіктердің жіктелуін былайша көрсетеді: 
Осы шақтың жіктелуі
Жекеше
көпше
Джаза-мынь, джаза-мызь,, 
Джаза-сынь , джаза-сызь, 
Джаза-ды , джаза- ларь 
Автор бұл шақта дағдылы әрекет кезінде қолданылатын айтады. 
Нақ осы шақ
(ностоящее определенное). Автор еңбегінде нақ осы шақ іс-
әрекеттің дәл қазір өтіп жатқанын білдіреді. Ол 
-убь
көсемшесіне етістіктің 
джатмакь келер шағы жалғанады дейді. 
Өткен шақ
. Автор өткен шақты түбірге 
-дымь, -дынь
, т.б. өткен шақ 
белгілері жалғанады дейді де жіктелу үлгісін көрсетеді: 
Джаз-дымь; джаз-дыкь, 
Джаз-дынь; джаз-дынгызь, 
Джаз-ды;, джаз-дыларь, 
Келер шақ
. Келер шақ есімшеге осы шақтың белгілерін жалғайды: 
Джазар-мынь, джазар-мызь, 
Джазар-сын , джазар-сызь, 
Джазарь, джазарь- ларь, 
Шартты
. Ғалым шартты райдың жасалуы үшін түбірге 
-са
бөлшегі , сонан 
соң өткен шақ белгілері , яғни : -дымь, -дынь, -дыкь, т.б. орнына -
мъ, -нъ, -къ
формаларын жалғайды:
Джаз-са-мь, джаз-са-къ, 
Джаз-са-нъ, джазса-нызь, 
Джаз-са, джаз-са-ларь, 
Шартты өткен
: Түбірге 
-са
мен өткен шақ белгілері арқылы береді : 
Джазса-дымъ, джазса-дыкъ, 
Джазса-дынь, джазса-дынгызь, 
Джазса- ды , джазса-дыларь , 
Болымсыз түрінің жіктелуін де солай береді: 
Джазба-са-дым, джазба-са-дынь ,т.б. 
Бұйрық 
түбірге арнаулы жалғаулар жалғанатынын көрсете білген: 
Джазь, джаз-ынгыз, 
Джаз-сынь, джаз-сындарь;
Қалау
: шартты райға экень бөлшегі арқылы жасалатынына мынандай 
мысал береді: 
Курсемь экень курсекь екень, 
Курсень экен курсенгызь екень 
Курсе экень курселер экен 


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет