М., Бекiш Р., (ћџраст.) 2005 "Мектеп" баспасы, к#ркем безендiрiлуi, 2013 Барлыћ ћџћыћтары ћорѕалѕан Басылымныѓ мљлiктiк ћџћыћ тары "Мектеп" баспасына тиесiлi

15
1. 1) Џлтшыл-социалистiк революцияныѓ жеѓiсiнен
кейiн  Џлтшыл-социалистiк  герман  жџмысшы  партиясы
герман  мемлекеттiк  аћыл-ойыныѓ  иесi  жќне  таратушысы
болып  табылады,  сондыћтан  да  мемлекетпен  мызѕымас
бiрлiкте.
2)  Ол  (партия)  к#пшiлiк  ћџћыѕыныѓ  корпорациясы
болып  табылады.  Оныѓ  жарѕысын  к#сем  (фюрер)  бекiтедi.
3. 1) Џлтшыл-социалистiк  герман  жџмысшы  партиясы
мен  шабуылшы  отрядыныѓ  (оларѕа  баѕынатын  б#лiмдердi
ћоса)  мљшелерiне џлтшыл-социалистiк  мемлекеттiѓ  бас-
таушы  жќне  жетекшi  кљштерi  ретiнде  к#семге,  халыћћа
жќне  мемлекетке  ћатысты  к#терiѓкi  мiндеттер  жљктеледi.
2)  ;з  мiндеттерiн  бџзѕаны  љшiн  олар  ерекше  партия
сотына  тартылады.
4. Џлтшыл-социалистiк  герман  жџмысшы  партиясы-
ныѓ  ћџрамына,  ћџрылымына  жќне  маѓызына  зиянын
тигiзетiн  барлыћ  iс-ќрекеттер  мен  ћателiк,  ќсiресе  тќртiп
пен  реттiлiктi  саћтамау  тќртiпбџзушылыћ  деп  танылады.
5. Бџл  љшiн  ќдеттегi  ћызмет  бабындаѕы  жазалаудан
тыс  ћамауѕа  алу  жќне  тљрмеге  отырѕызу  ћолданылады.
Хрестоматия  по  всеобщей  истории
государства  и  права.  М.,  1996.   Т. 2.
С. 345-346.
КЕЃЕСТIК  РЕСЕЙ.  КСРО
БУРЖУАЗИЯЛЫЋ  УАЋЫТША  ЉКIМЕТТIЃ  ЋЏРАМЫ
(Уаћытша    љкiметтiѓ    ћџрамы    мен    мiндеттерi
туралы  декларациядан)
3  наурыз,  1917  жыл.
1917  жылы  27  аћпанда  Петроград  Кеѓесiнiѓ  ћџры-
луымен  бiр  мезгiлде  Мемлекеттiк  Думаныѓ  Уаћытша
комитетi  ћџрылды.  Оныѓ  ћџрамына  буржуазия  #кiлдерi-
мен  ћатар  эсер  Керенский  кiрдi.
Мемлекеттiк  Думаныѓ  Уаћытша  комитетi  револю-
цияны  ћџлатуѕа  ќрекеттенгенiмен,  оѕан  кљштерi  жетпедi.
Революцияныѓ  жеѓiп,  ал  Петроград  Кеѓесiнiѓ  к#шбас-
шылары  оныѓ  жаѕында  екенiне  к#здерi  жеткен  буржуа-
зия  мемлекеттiк  билiкке  дќмелерiн  ашыћтан-ашыћ  мќлiм-
дедi.  Мемлекеттiк  Думаныѓ  Уаћытша  комитетiнiѓ  мљше-

16
лерi эсерлермен — Петроград Кеѓесiнiѓ меньшевиктiк  же-
текшiлерiмен  буржуазиялыћ  Уаћытша  љкiмет  ћџру  тура-
лы келiсс#здер бастады. 1917 жылы  2  наурызда  буржуа-
зиялыћ Уаћытша љкiметтiѓ ћџрамы ж#нiнде жарияланды.
Сонымен,  Ресейде  Аћпан  буржуазиялыћ-демократия-
лыћ  революциясыныѓ  ерекшелiктерiнiѓ  бiрi  болып  табы-
латын ћос  #кiмет  пайда  болды.  Алайда  наћты  билiкке
Петроград  Кеѓесi  ие  болды.  Оныѓ  ћарамаѕында  тек  Кеѓес-
тердi  ѕана  мойындаѕан  Петроград  гарнизоныныѓ  ќскери
б#лiмдерi  болды.
Азаматтар!
Мемлекеттiк Дума мљшелерiнiѓ Уаћытша комитетi  аста-
на ќскерлерi мен тџрѕындарыныѓ жќрдемi мен  жанашыр-
лыѕы жаѕдайында ћазiргi  кезеѓде  ескi жљйенiѓ ћара тљнек
кљштерiне ћарсы кљресте айтарлыћтай жеѓiске жетiп, атћа-
рушы билiктi берiк негiзде ћайта ћџруѕа мљмкiндiк  алды.
Осы маћсатпен Мемлекеттiк  Думаныѓ  Уаћытша  комитетi
#здерiнiѓ  iшiндегi  бџрынѕы  ћоѕамдыћ  жќне  саяси  ћызмет-
терiмен к#пшiлiк сенiмiне ие болѕан мына тџлѕаларды
бiрiншi ћоѕамдыћ кабинеттiѓ министрлерi етiп таѕайын-
дайды:
Сыртћы  iстер  министрi  —  П. Н. Милюков.
Соѕыс  жќне  теѓiз  министрi  —  А. И. Гучков.
Ћатынас  жолдары  министрi  —  Н. В. Некрасов.
Сауда  жќне  #неркќсiп  министрi  —  А. И. Коновалов.
Ћаржы  министрi  —  М. И. Терещенко.
Аѕарту  министрi  —  А. А. Мануилов.
Ћасиеттi  синодтыѓ  обер-прокуроры  —  В. Л. Львов.
Егiн шаруашылыѕы министрi — А. И. Шингарев.
Заѓ  министрi —  А. Ф. Керенский.
Революционное  движение  в России
после свержения самодержавия. Доку-
менты и материалы. С. 419-420.
В. И. ЛЕНИН АЗАМАТ СОЅЫСЫНЫЃ
ШЫЅУ СЕБЕПТЕРI ТУРАЛЫ
Бџл  соѕыстыѓ  бiзге  ерiксiз  ќкеп  таѓылѕаны  жџрттыѓ
бќрiне  мќлiм.  1918  жылдыѓ  басында  бiз  бџрынѕы  соѕыс-
ты бiтiрген едiк,  ал  жаѓа  соѕысты  бастаѕан  жоћпыз,  сонда
миллиондаѕан  аћшасын  оѓды-солды  шашћан  Антантаныѓ
к#мегi арћасында ѕана аћ гвардияшылардыѓ батыста, оѓтљс-

17
тiкте, шыѕыста бiзге ћарсы аттанѕанын жџрттыѓ бќрi
бiледi...
Ленин В.И. Успехи и трудности Совет-
ской власти.//Полн. собр. соч. Т. 38. С. 51.
КЕЃЕСТIК  РЕСЕЙГЕ  ЋАРСЫ  ИНТЕРВЕНЦИЯНЫ
ЏЙЫМДАСТЫРУДАЅЫ  АНТАНТАНЫЃ  РMЛI  ТУРАЛЫ
ЧЕРЧИЛЛЬДIЃ  ЕСТЕЛIКТЕРIНЕН
Бас  штабтыѓ   кеѓесiмен  1919  жылдыѓ  шiлде  айынан
бастап  Англия  оѕан  (Деникинге)  басты  к#мек  к#рсеттi,
с#йтiп  Дарданелл  мен  Ћара  теѓiз  арћылы  250  мыѓдай
мылтыћ,  200  зеѓбiрек,  30  танк,  аса  к#п  ћару-жараћ  пен
снарядтар Новороссийскiге  ж#нелтiлдi.  Бiрнеше  жљздеген
британ  армиясыныѓ  офицерлерi  мен  ерiктiлер,  кеѓесшiлер,
нџсћаушылар,  ћоймалардыѓ саћтаушылары  есебiнде, тiптi
бiрнеше џшћыштар Деникин армиясын ћџруѕа к#мектестi...
Сол  жылдардыѓ  iшiнде  бiз  майданда  большевиктерге
ћас  орыстардыѓ  мљддесi  љшiн соѕыстыћ  деп  есептеу  ћате-
лiк.  Керiсiнше  орыс  аћ  гвардияшылары  бiздiѓ  мљдделе-
рiмiз  љшiн  соѕысты.  Бџл  аћтар  армиясы  талћандалып,
шексiз  орыс  империясында  большевиктер љстемдiгi  орна-
ѕан  кезде,  ащы  да  болса  шындыћћа  айналды.
Партия  в  период  иностранной военной
интервенции  и гражданской  войны
(1918—1920 гг.).  М., 1962. С. 237
.
КЕЃЕС РЕСПУБЛИКАСЫН СОЅЫС ЛАГЕРI ДЕП
  ЖАРИЯЛАУ ТУРАЛЫ
(БОАК-тiѓ   1918   жылѕы   2   ћыркљйектегi   ћаулысынан)
1918  жылдыѓ  жазынан  бастап  тылда  соѕыс  маћсат-
тарына  бейiмдеп  ћайта  ћџру  басталды.  Партия  жауымыз-
ды  жеѓу  љшiн  тылда  майдан  мљдделерiне  ћызмет  етудi
ћалады.
...Жџмысшы,  шаруа,  ћызыл  ќскер  жќне  казак  депутат-
тары Кеѓестерiнiѓ  Орталыћ  Атћару Комитетi ћаулы  етедi:
— Кеѓес  Республикасы  соѕыс  лагерiне  айналдырылады.
— Барлыћ майдандар мен соѕыс мекемелерiнде басшылыћ
бiр ћолбасшысы бар Революциялыћ Кеѓестiѓ ћолына #тедi.
— Социалистiк  республиканыѓ  бар  кљшi  мен  ћаражаты
зорлыћшыларѕа  ћарсы  ћарулы  кљрестiѓ  ћасиеттi  iсiнiѓ
ћарамаѕына  берiледi.

18
— Барлыћ  азаматтар  жасына  жќне  ћызметiне  ћара-
мастан,  елiмiздi  ћорѕау  ж#нiнде  #здерiне  Кеѓес  љкiметi
тапсырѕан  мiндеттерiн  с#зсiз  орындаулары  ћажет.
— Елiмiздiѓ  бљкiл  еѓбекшi  халћыныѓ  ћолдауымен
жџмысшы-шаруа  Ћызыл  армиясы  Кеѓес  Республикасы-
ныѓ топыраѕын таптап жатћан  империалистiк  жыртћыш-
тардыѓ  тас-талћанын  шыѕарып,  ћуып  тастайды.
Из  истории  гражданской  войны  в
СССР. Сб.:  документов  и  материалов.
М.,  1960.  Т. 1.  С. 204—205.
КЕЃЕС  РЕСПУБЛИКАЛАРЫНЫЃ  ЌСКЕРИ-САЯСИ  ОДАЅЫ
Аћ гвардияшылар  мен  басћыншыларѕа  ћарсы  шайћас-
тарда  кеѓес  халћыныѓ  ќскери-саяси  одаѕы  ныѕая  тљстi.
Кеѓестiк республикалар жоѕарѕы органдарыныѓ барлыћ
кљштi  Кеѓес  #кiметiнiѓ  жауларына  ћарсы  ћарулы  кљрес
жолында  бiрiктiру  туралы  тiлектерiнiѓ  негiзiнде  БОАК
“Ресей, Украина, Латвия, Литва, Белоруссия кеѓестiк рес-
публикаларын дљниежљзiлiк империализмге ћарсы  кљреске
бiрiктiру  туралы”  декрет  жариялады.  Кейiнiрек  Ресей,
Украина,  Латвия,  Литва,  Белоруссия  ќскери  одаѕы  пайда
болѕаннан бастап басћа да кеѓес республикалары ћосылды.
Азамат  соѕысы  Орта  Азияда,  Закавказье  мен  Ћиыр
Шыѕыста  аса  ћиын  жаѕдайларда  #ттi.  ;здерiнiѓ  шетте
орналасћандыћтарына  байланысты  олар  империалистiк
мемлекеттер  тарапынан  басћыншылыћћа  бiрiншi  болып
џшырады  жќне  басћыншылар  елiмiздiѓ  басћа  ауданда-
рына  ћараѕанда  бџл  жерлерде  џзаѕыраћ  кiдiрдi.  Жџмыс-
шы  табы  саныныѓ  аздыѕына  байланысты  Ресейдiѓ  шет
аймаћтарыныѓ  еѓбекшi  бџћарасы  жергiлiктi  буржуазия-
лыћ  џлтшылдардыѓ  љлкен  ыћпалында  болды...
“РЕСЕЙ,  УКРАИНА,  ЛАТВИЯ,  ЛИТВА,  БЕЛОРУССИЯ
КЕЃЕСТIК  РЕСПУБЛИКАЛАРЫН  ДЉНИЕЖЉЗIЛIК
ИМПЕРИАЛИЗМГЕ  ЋАРСЫ  КЉРЕСКЕ  БIРIКТIРУ  ТУРАЛЫ”
БОАК-тiѓ  ДЕКРЕТIНЕН
7  маусым,  1919  жыл.
Барлыћ... Кеѓестiк социалистiк республикалардыѓ  ќске-
ри  одаѕы  ортаћ  жауларымыздыѓ  шабуылына  алѕашћы
жауап болуы  тиiс.  Сондыћтан  да  Украина,  Латвия,  Литва,

19
Белоруссия  мен  Ћырым  еѓбекшi  бџћарасыныѓ  тќуелсiз-
дiгiн, бостандыѕы мен #зiн-#зi басћаруын мойындай  оты-
рып...  Кеѓестердiѓ  Бљкiлресейлiк  Орталыћ  комитетi  аса
тыѕыз  бiрiгудi  ћажет  деп  санайды:
Ресей, Украина, Латвия, Литва,  Белоруссия  жќне  Ћырым
Кеѓестiк  Социалистiк  Республикаларыныѓ: 1) ќскери
џйымдар  мен  ќскери  басшылыћтарын;  2) халыћ  шаруа-
шылыѕы кеѓестерiн; 3) шаруашылыћ пен темiржол  ћаты-
настарын  басћаруды; 4) ћаражатты; 5) еѓбек  комисса-
риаттарын  бiрiктiру  жоѕарыда  айтылѕан  шаруашылыћ
салаларын  басћаруды  бiрегей  алћалардыѓ  ћол  астына
топтастыруѕа  мљмкiндiк  бередi.
Бљкiлресейлiк  Орталыћ
Атћару  Комитетiнiѓ  Т#раѕасы                                М.И.Калинин
Из  истории  гражданской  войны  в
СССР. Т. 2.  С. 789—790.
ТЉРКIСТАН МАЙДАНЫ ЌСКЕРЛЕРIНIЃ
ЋОЛБАСШЫСЫ М.В.ФРУНЗЕНIЃ БЏХАРА ЕЃБЕКШIЛЕРIНIЃ
ЌМIРДIЃ  ЕЗГIСIНЕН  АЗАТ  ЕТIЛУI  ЖОЛЫНДАЅЫ  КЉРЕСIНЕ
ЋЫЗЫЛ АРМИЯНЫЃ КMМЕК КMРСЕТУI ТУРАЛЫ
БЏЙРЫЅЫ
Тљркiстаннан  басћа  Орта  Азия  аумаѕында  аса  артта
ћалѕан  феодалдыћ-деспоттыћ  екi  мемлекет  —  Хиуа  мен
Бџхара  болатын.
1920  жылы  тамыз  айыныѓ  соѓында  Бџхара  еѓбек-
шiлерi  ќмiрге  ћарсы  к#терiлiске  шыћты.  Уаћытша  рево-
люциялыћ  кеѓес  ћџрылып,  ол  Кеѓес  љкiметiнен  к#мек
сџрады.  Фрунзенiѓ  ћолбасшылыѕымен  Тљркiстан  майда-
ныныѓ  ќскерлерi  к#терiлiсшiлерге  к#мекке  аттанды.  Љш
кљндiк  кескiлескен  џрыстардан  кейiн  к#терiлiсшiлер  мен
Ћызыл  Армия  б#лiмдерi  Бџхараныѓ  ескi  бекiнiсiн  ша-
буылмен  жеѓiп  алды.  Ќмiр  ћашып  кеттi.  Халыћтыћ
революцияныѓ  жеѓiсiнен  кейiн  Бџхара  кертартпалыћ
пен контрреволюцияныѓ тiрегiнен  Кеѓес  љкiметiнiѓ  шыѕыс-
таѕы  алдыѓѕы  шептерiнiѓ  бiрiне  айналды.

20
БАРЛЫЋ ШТАБТАРЅА, БЏХАРА, ШАРДЖОУ ЖЌНЕ
 1-АРМИЯНЫЃ КОМАНДИРIНЕ
31  тамыз,  1920  жыл.
Бџхарадаѕы  революциялыћ  ћозѕалыс  #рiстеп  келедi.
Бџхарадаѕы  езiлген  халыћтыѓ  Кеѓестiк  Ресейден  туыс-
ћандыћ  к#мек  сџрайтын  уаћыты  келдi.
Барлыћ  ћарулы  б#лiмдерге  Бџхараныѓ  езiлген  хал-
ћына  к#мек  к#рсетудi  бџйырамын.
Барлыћ  ћызыл ќскерлер,  командирлер мен комиссарлар
#здерiнiѓ революция алдындаѕы Бџхара еѓбекшiлерiн  азат
ету жолындаѕы борыштарын орындайтын болсын.
Ћызыл  кеѓестiк  Бџхара  жасасын!
Тљркiстан  майданыныѓ
ћолбасшысы                                                                      М. В. Фрунзе
Иностранная  военная  интервенция
и  гражданская  война  в  Средней  Азии.
Алма-Ата,  1964.  Т. 2.  С. 9.
ЌЗIРБАЙЖАН  КЕЃЕСТIК  ТЌУЕЛСIЗ  РЕСПУБЛИКАСЫ  ЌСКЕРИ
РЕВОЛЮЦИЯЛЫЋ  КОМИТЕТIНIЃ  КЕЃЕСТIК  РЕСЕЙГЕ  ЉНДЕУI
28  сќуiр,  1920  жыл,  Мќскеу,  Ленинге.
Ћызыл  Армияныѓ  Деникиндi  талћандауы,  Солтљстiк
Кавказдыѓ  азат  етiлуi  Закавказье  еѓбекшiлерiнiѓ  бас-
ћыншылар  мен  буржуазиялыћ-џлтшыл  љкiметтерге  ћарсы
кљресiн  #рiстете  тљстi.  Бџл  кљресте  Закавказье  халыћта-
рына  РКФСР  #те  љлкен  к#мек  к#рсеттi.
Бiрiншi  болып  к#терiлiске  шыћћан  жџмысшылар  мен
шаруалар мусаваттарыныѓ
1
 буржуазиялыћ-џлтшыл љкiме-
тiн  ћџлатћаннан  кейiн  орнаѕан  Ќзiрбайжанныѓ  Уаћытша
Кеѓес  љкiметi  к#мек  сџрады.  1920  жылдыѓ  28  сќуiрiнде
11-армияныѓ  б#лiмдерi  Бакуге  кiрiп,  к#терiлiске  шыћћан
жџмысшылардыѓ  жеѓiсiн  ныѕайтуѕа  к#мектестi.
Образование и развитие Союза Совет-
ских Социалистических Республик
(в  документах). М., 1973. С. 143.
1
  Мусаваттар — “Мусават” (“Теѓдiк”) — 1911—1920 жж. Ќзiрбай-
жандаѕы саяси партия.

21
РКФСР  МЕН  ЌКСР  АРАСЫНДАЅЫ  ЕКI  РЕСПУБЛИКАНЫЃ
ЌСКЕРИ-ЭКОНОМИКАЛЫЋ  ОДАЅЫ  ТУРАЛЫ  КЕЛIСIМIНЕН
30  ћыркљйек,  1920  жыл.
Ќзiрбайжан  Кеѓестiк  Социалистiк  Республикасыныѓ
љкiметi,  бiр  жаѕынан,  Ресей  Кеѓестiк  Федеративтiк
Социалистiк  Республикасыныѓ  љкiметi,  екiншi  жаѕынан,
Ќзiрбайжан  мен  Ресей  еѓбекшiлерi  бџћарасыныѓ
маћсаттары  ортаћ  екендiктерiн  сезiне  отырып  жќне  екi
туысћан  республиканыѓ  барлыћ  кљштерiн  толыћ  бiрiк-
тiру ѕана оларѕа ортаћ жаулары  —  империалистiк  буржуа-
зияѕа  ћарсы  ауыр  кљресте  жеѓiске  жетуге  мљмкiндiк
беретiндiгiн  ескере  отырып,  осы  келiсiмдi  жасауѕа  шешiм
ћабылдады,  оны  жасасып  ћол  ћою  љшiн  мыналарды
#кiл  етiп  таѕайындады...  (#кiлдердiѓ  тiзiмi  келтiрiлген).
Аталѕан  #кiлдер  #здерiнiѓ  #кiлдiктерiн  #зара  таныс-
тырып,  олар  тиiстi  формаѕа  сќйкес  жасалѕан  деп  табыл-
ѕаннан  кейiн  мыналарѕа  келiстi:
1. Ќзiрбайжан  мен  Ресей  #зара  тыѕыз  ќскери жќне
ћаржылыћ-экономикалыћ  одаћ  ћџрды.
2. Ќзiрбайжан  Республикасы  мен  РКФСР  љкiметi  ћысћа
мерзiм  iшiнде  1)  ќскери  џйымдар  мен  ќскери  басшы-
лыћты;  2)  халыћ  шаруашылыѕы  мен  сыртћы  сауданы
басћаратын органдарды;  3) жабдыћтау органдарын; 4) те-
мiржол  жќне  су  к#лiгi  мен  пошта-телеграф  ведомство-
ларын;  5)  ћаржы  ведомстволарын  бiрiктiредi...
Образование  СССР.  Сб. документов
(1917—1924  гг.) М.—Л.,  1949.  С. 247.
  РКФСР-дiѓ  ЋИЫР  ШЫЅЫС  РЕСПУБЛИКАСЫМЕН  БIРIГУI
ТУРАЛЫ  БОАК-тiѓ  ДЕКРЕТIНЕН
15  ћараша, 1922  жыл.
1922  жылдыѓ  ћазан  айында  Халыћтыћ-революциялыћ
армиясы  б#лiмдерi  мен  партизан  жасаћтары  бљкiл
Приморье  аймаѕын  тљгелге  жуыћ  аћ  гвардияшылардан
тазартты.  1922  жылы  ћазанда  олар  Владивостокћа  келiп
кiрдi.  1922  жылы  14  ћарашада  Ћиыр  Шыѕыс  Респуб-
ликасыныѓ  Халыћ  жиналысы  бљкiл  Ћиыр  Шыѕыста
Кеѓес  љкiметiн  жариялап,  БОАК-ке  оны  РКФСР-ге  ћосу
туралы  #тiнiш  жасады.

22
Жапондыћтармен  мљмкiндiгiнше  соѕысты  болдырмау
жќне Ћиыр Шыѕысты  тезiрек  азат  ету маћсатымен партия-
ныѓ  Орталыћ  Комитетi  мен  Кеѓес  љкiметi  Ћиыр  Шыѕыс
республикасы  тљрiнде  мемлекеттiк  ћџрылым  џйымдас-
тыруды тиiмдi деп тапты. Республикадаѕы басшылыћ тiз-
гiнi  коммунистердiѓ  ћолында.  Оны  ћорѕау  љшiн  Халыћ-
тыћ-революциялыћ  армия  ћџрылды.
Бљкiлресейлiк  Орталыћ
Атћару  Комитетiнiѓ  Т#раѕасы                                М. И. Калинин
Образование  СССР.  Сб.  документов
(1917—1424  гг.). М.—Л..  1949.  С. 269.
КЕЃЕСТЕРДIЃ  БЉКIЛРЕСЕЙЛIК  VII  СЪЕЗIНIЃ
ХАЛЫЋАРАЛЫЋ  САЯСАТ  ЖMНIНДЕГI  ЋАРАРЫНАН
5  желтоћсан, 1919  жыл.
... Кеѓестердiѓ  Бљкiлресейлiк  VII  съезi  #зiнiѓ  џдайы
бейбiтшiлiкке  џмтылушылыѕын  таѕы  да  дќлелдей  отырып,
Антанта  мемлекеттерiне:  Англияѕа,  Францияѕа,  АЋШ,
Италия  мен  Жапонияѕа  —  барлыѕына  бiрге  немесе  жеке-
жеке  бiтiм  туралы  тез  арада  келiсс#з  бастауды  џсынады
жќне  БОАК-ке,  Халыћ  Комиссарлары  Кеѓесi  мен  Сыртћы
Iстер  Халыћ  Комиссариатына  љздiксiз  бейбiтшiлiк  саяса-
тын  жљргiзiп,  оныѓ  табысты  болуы  љшiн  барлыћ  шара-
ларды  ћолдануды  тапсырады.
Кеѓестердiѓ  Бљкiлресейлiк 
VII  съезiнiѓ  Т#раѕасы                                                    М.И.Калинин
Партия  в  период  иностранной  военной
интервенции  и  гражданской  войны
(1918—1920 гг.). М., 1962. С. 381-382.
ЖАЃА  ЭКОНОМИКАЛЫЋ  САЯСАТЋА  КMШУ
1921 жыл.
Бiздiѓ  елiмiздiѓ  соѕыстан  бейбiтшiлiкке  #туiне    байла-
нысты партияныѓ алдында жаѓа кљрделi ќлеуметтiк-эко-
номикалыћ  жќне  идеялыћ-саяси  мќселелер  тџрды. Саясат
пен  экономикаѕа  басшылыћтыѓ  ќскери-коммунистiк  ќдiс-
терiнен,  Азамат  соѕысы  жылдарында  жауды  жеѓу  љшiн

23
ћажет  болѕан,  бiраћ  бейбiт  жаѕдайда  #те  ћауiптi  болатын
ќдiстерден  бас  тартуы  керек    болды.  “Ќскери  коммунизм”
жљйесiнiѓ  шаруашылыћ  жќне  саяси  даѕдарысы  Кеѓес
мемлекетiнiѓ  экономикалыћ  саясатыныѓ  тљбегейлi  #зге-
руiн,  жаѓа  экономикалыћ  саясаттыѓ  (ЖЭС)  кiдiрiссiз
енгiзiлуiн  талап  еттi.
1921  жылдыѓ  наурызында  болып  #ткен  РК(б)П-ныѓ
Х  съезiнде  партия  В. И. Ленин  талдап  жасаѕан  “соѕыс
коммунизмi”  саясатынан  жаѓа  экономикалыћ  саясатћа
#тудi  жљзеге  асырды.  “Жаѓа    экономикалыћ    саясаттыѓ
мќнi, — деп жазды  В. И. Ленин, — ол пролетариат пен  ша-
руалардыѓ одаѕы, пролетариат  авангардыныѓ    кеѓ  шаруа
ћауымымен    бiрлесуiнде”.   Жаѓа    экономикалыћ    саясат
капитализмнен  социализмге  #тудiѓ  бљкiл  #тпелi  кезеѓiне
есептелген  болатын.
Ленин В.И. IX Всероссийский съезд Со-
ветов. 23—28 декабря 1921 г. // Полн.
собр. соч. Т. 44. С. 322.
АЗЫЋ  САЛЅЫРТЫН  ЗАТТАЙ  САЛЫЋПЕН
АЛМАСТЫРУ  ЋАЖЕТТIЛIГI  ТУРАЛЫ
(Вологда    губерниясы    Панфилов    болысы
шаруаларыныѓ   хатынан)
Ћазiр  бiздiѓ  болыстыѓ  шаруаларыныѓ  барлыѕынан
дерлiк  астыћ,  мал,  ш#п,  шикiзат  алынып  бiттi.  Ћол#нер
ћџлдырады. Шаруаѕа айына  18-ден  30  фунтћа  дейiн  ѕана
азыћ  ћалдырылды.
К#ктемгi  егiске  бiзде  ешћандай  тџћым  ћалмады.  Оны
алуѕа  бiзде  шама  жоћ — #те  ћымбат...
Егер  шаруаларѕа  азыћ  салѕыртыныѓ  орнына  аћшалай
емес, астыћ кљйiнде салыћ  салмаса,  к#ктемгi  егiс    наућанын
#ткiзудiѓ  ћажетi  шамалы.
Салыћты  жердiѓ  ћџнарлылыѕына  ћарай,  мысалы,  бiздiѓ
солтљстiк  #лкеде  себiлген  егiстiѓ  ќрбiр  десятинасынан
10—15  пџттай  астыћ  к#лемiнде  есептеп  салу  керек.  Сонда
ѕана  ќрбiр  шаруа  #зiнiѓ  т#лейтiн  салыћ  м#лшерiн  жќне
оны  #ткiзу  мерзiмiн  бiледi.  Сонда  ќрбiр  болыста  ондаѕан
азыћ  агенттерiн  џстаудыѓ  ћажетi  болмайды.
Беднота. 9 марта 1921.

24
АЗЫЋ  САЛЅЫРТЫН  ЗАТТАЙ  САЛЫЋПЕН  
АЛМАСТЫРУ  ТУРАЛЫ
(РК (б) П  Х  съезiнiѓ    ћарарларынан,   наурыз,   1921   жыл)
... Шаруашылыћта  дићандар  #зiнiѓ  шаруашылыћ  ћор-
лары  мен  шаруа  ћожалыћтарын  ныѕайту  жќне  оныѓ
#нiмдiлiгiн  арттыру,  дџрыс  жќне  байсалды  жљргiзудi
ћамтамасыз  ету,  дићандардыѓ  љлесiне  тиетiн  мемлекеттiк
мiндеттемелердi  дќл  белгiлеу  маћсатында  азыћты,  шикiзат
пен  жемш#птi  мемлекеттiк  дайындау  ќдiсi  ретiнде  азыћ
салѕырты  табиѕи  салыћпен  алмастырылсын...
КПСС в революциях и решениях съез-
дов, конференций и пленумов ЦК. М.,
1983. Т. 2.  С. 570.
КЕЃЕСТIК  СОЦИАЛИСТIК  РЕСПУБЛИКАЛАР
ОДАЅЫНЫЃ  ЋЏРЫЛУЫ
(В.И.Лениннiѓ    Украин    жџмысшылары    мен    шаруаларына
хатынан)
28  желтоћсан,  1919  жыл.
Бiз  џлттардыѓ  ерiктi  одаѕы  болуын,  бiр  џлттыѓ  екiншi
џлтћа зорлыћ жасауына ешбiр  жол  бермейтiн  одаћ  болуын,
мейлiнше  толыћ  сенiмге,  туысћандыћ  бiрлiктi  айћын
тљсiнушiлiкке,  толыћ  ерiктi  ынтымаћћа  негiзделген  одаћ
болуын  тiлеймiз.
Ленин В. И.  Полн.  собр.  соч.  Т. 40.
С. 43.
КЕЃЕСТIК  СОЦИАЛИСТIК  РЕСПУБЛИКАЛАР  ОДАЅЫНЫЃ
КОНСТИТУЦИЯСЫ
Бiрiншi   бCлiм. Кеѓестiк Социалистiк Республикалар
Одаѕын ћџру туралы Декларация
                                                                         30  желтоћсан, 1922  жыл.
Халыћтардыѓ  џлттыћ  даму  бостандыѕын  жуыћ  арада
#здерiнiѓ  Кеѓестерiнiѓ  съезiне  жиналып,  Кеѓестiк  Социа-
листiк  Республикалар  Одаѕын  ћџру  туралы  шешiмдi
бiрауыздан  ћабылдаѕан,  Кеѓестiк  республикалар  халыћта-
рыныѓ  еркi,  яѕни бџл одаћта ќрбiр  республиканыѓ  Одаћтан

25
еркiн  шыѕу  ћџћыѕы  ћамтамасыз  етiлген,  Одаћћа  кiруге
барлыћ  Кеѓестiк Социалистiк  Республикаларѕа  жол  ашыћ
болатын  жаѓа  одаћтыћ  мемлекет  халыћтардыѓ  туысћан-
дыћ  ынтымаћтастыѕы  мен  бейбiт  ћатар  #мiр  сљру  негiзiн
1917 жылдыѓ  ћазан  айында-аћ  орнатумен  лайыћты  аяћ-
талѕан,  дљниежљзiлiк  капитализмге  ћарсы  сенiмдi  тiрек
жќне  Кеѓестiк  Социалистiк  Республикаѕа  барлыћ  елдер-
дiѓ еѓбекшiлерiн бiрiктiру жолында шешушi ћадам  бола-
тын, теѓћџћылы халыћтардыѓ еркiн бiрлестiгi болып
табылатын  сенiмдi  кепiлдiк  болады.
Бљкiл  ќлемнiѓ  алдында  осылардыѓ  барлыѕы  туралы
мќлiмдей  отырып  жќне  Кеѓестiк  Социалистiк  Республика-
лар  Конституциясында  Кеѓес  #кiметiнiѓ  берiктiгiн  салта-
натты  тљрде  жариялай  отырып,  осы  республикалардыѓ
делегаттары  бiзге  берiлген  #кiлеттiлiк  негiзiнде  Кеѓестiк
Социалистiк  Республикалар  Одаѕын  ћџру  туралы  шартћа
ћол  ћоюѕа  ћаулы  етемiз.
Екiншi  бCлiм.  Кеѓестiк  Социалистiк  Республикалар
Одаѕын  ћџру  туралы  келiсiмшарт
Ресей  Кеѓестiк  Федеративтiк  Социалистiк  Республи-
касы  (РКФСР),  Украина  Кеѓестiк  Социалистiк  Респуб-
ликасы  (УКСР),  Беларусь  Кеѓестiк Социалистiк  Респуб-
ликасы  (БКСР)  жќне  Закавказье  Кеѓестiк  Федеративтiк
Социалистiк  Республикасы  (ЗКФСР);  Грузия,  Ќзiрбайжан
Кеѓестiк Социалистiк  Республикасы  жќне  Армения  Кеѓес-
тiк  Социалистiк  Республикасы  бiр  одаћтас  мемлекетке  —
Кеѓестiк  Социалистiк  Республикалар  Одаѕына  бiрiгедi.
1. Кеѓестiк  Социалистiк  Республикалары  Одаѕыныѓ
атынан  оныѓ  жоѕарѕы  органдарыныѓ  ћарауына  мыналар
берiледi:
а) Одаћ  атынан  халыћаралыћ  ћарым-ћатынастарда
#кiлдiк  ету,  дипломатиялыћ  ћатынастар  жљргiзу,  басћа
мемлекеттермен  саяси  жќне  басћа  да  келiсiмдер  жасасу;
б) Одаћтыѓ  сыртћы  шекараларын  #згерту  жќне  одаћтас
республикалар  арасындаѕы  шекаралар  ж#нiндегi  мќселе-
лердi  реттеу;
в) Одаћ  ћџрамына  жаѓа  республикалар  ћабылдау
туралы  келiсiмдер  жасасу;
г) соѕыс  жариялау  жќне  бiтiм  жасасу;

26
д)  Кеѓестiк  Социалистiк  Республикалар  Одаѕыныѓ  iшкi
жќне  сыртћы  ћарыздары  ж#нiнде  келiсiмдер  жасасу  жќне
одаћтас  республикалардыѓ  сыртћы  жќне  iшкi  ћарыздары
туралы  мќселелердi  шешу;
е)  халыћаралыћ  келiсiмдердi  маћџлдау...
Образование  и  развитие  Союза  Совет-
ских  Социалистических  Республик.
Сб.: документов. М., 1973. С. 317-318.

жүктеу/скачать 0,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: