РК(б)П-ныѓ  ХАЛЫЋ  АЅАРТУ  САЛАСЫНДАЅЫ  САЯСАТЫ

27
жоѕары  мектептерде  сабаћ  беруге  шамасы  келетiндердiѓ
бќрiн  тарту;  жаѓа  ѕылыми  кљштер  мен  кафедра  арасын-
даѕы  барлыћ  жасанды  тосћауылдарды  жою... ;
10)  еѓбекшiлердiѓ  барлыѕы  љшiн  #зара  теѓ  жаѕдайда
#нер  ћазыналарына  кеѓ  жол  ашу  жќне  ћол  жетерлiк
жаѕдай  туѕызу... ;
11)  коммунистiк  идеяларды  насихаттауды  барынша
кеѓiнен #рiстету жќне  ол  љшiн  мемлекеттiк  билiктiѓ  аппа-
раты  мен  ћаржысын  пайдалану.
КПСС  в  резолюциях  и  решениях
съездов, конференций  и  пленумов  ЦК.
Т.  2.  С. 81—83.
MЗБЕК  КСР  КЕЃЕСТЕРI  I  СЪЕЗIНIЃ  MЗБЕК  КЕЃЕСТIК
СОЦИАЛИСТIК  ОДАЋТАС  РЕСПУБЛИКАСЫН  ЋЏРУ  ТУРАЛЫ
ДЕКЛАРАЦИЯСЫНАН
17  аћпан,  1925  жыл.
Орта  Азияныѓ  негiзгi  џлттары  —  тљрiкмендер,  #збектер,
тќжiктер, ћазаћтар  мен  ћырѕыздар  аумаѕы  жаѕынан  быты-
раѓћы  болып  келдi.  Аталѕан  џлттардыѓ  еѓбекшiлер  бџћа-
расы  #здерiнiѓ  џлттыћ  мемлекеттiк  ћџрамдарын  џйымдас-
тыру ж#нiндегi  табанды  тiлектерiн  ескере  отырып,  Бџхара
жќне Хорезм Республикаларыныѓ жоѕары орындары  жќне
Тљрiкмен АКСР Орталыћ Атћару комитетi бљкiл Орта  Азия-
да џлттыћ-аумаћтыћ межелеу жљргiзуге шешiм  ћабылдады.
Бџл  межелеудiѓ  нќтижесiнде  тљрiкмен,  #збек,  тќжiк,
ћазаћ  жќне  ћырѕыз  халыћтары  к#п  орналасћан  аумаћтар
б#лiнiп,  тиiстi  џлттыћ  республикаларыныѓ  ћџрылуына
ќкеп  соћты.
Кириченко М.Г. Единое союзное много-
национальное государство. М., 1978. С. 39.
РКФСР  ХАЛЋЫНЫЃ  АРАСЫНДА  САУАТСЫЗДЫЋТЫ
ЖОЮ  ТУРАЛЫ
(Халком    декретiнен)
  26  желтоћсан,  1919  жыл.
Патша  самодержавиесi  артынан кеселi мол келеѓсiздiк
ћалды — Ресейдiѓ 70
%-дан аса халћы сауатсыз болды.
“Мџндай  жабайы  ел, — деп жазды  В. И. Ленин 1913  жы-

28
лы,  —  бџћара  халыћ  бiлiм  беру,  бiлiм-iлiмде  соншама
тоналѕан — Еуропада  Ресейден  басћа  мџндай  бiрде-бiр  ел
жоћ”.
Сауатсыздыћты  жою  туралы  жџмыстар  Ћазан  т#ѓ-
керiсiнiѓ  жеѓiсiнен  кейiн  бiрден  басталды.  Бiраћ  ол
ќсiресе  Халкомкеѓестiѓ  “РКФСР  халыћтарыныѓ  арасын-
даѕы  сауатсыздыћты  жою  туралы”  декретi  шыћћаннан
кейiн  кеѓ  ћџлаш  алды.  1920  жылы  19  шiлдеде  љкiмет
шешiмiмен  сауатсыздыћты  жою  iсiне  кљнделiктi  басшы-
лыћ  жасау  љшiн  арнаулы  џйым  —  сауатсыздыћты  жою
туралы  бљкiлресейлiк  т#тенше  комиссия  (ВЧК  ликбез)
ћџрылды.
Республиканыѓ  барлыћ  халћына  елдiѓ  саяси  #мiрiне
саналы  тљрде  ћатысу  мљмкiндiгiн  беру  маћсатында  Халыћ
Комиссарлар  Кеѓесi  ћаулы  ћабылдады:
1. 8-ден  50  жасћа  дейiнгi  оћып,  жаза  бiлмейтiн  респуб-
ликаныѓ  барлыћ  тџрѕын  халћы  ћалауы  бойынша  ана
тiлiнде  немесе  орыс  тiлiнде  сауаттарын  ашулары  керек...
3. Халыћ  аѕарту  комиссариатына  жќне  оныѓ  жергi-
лiктi  џйымдарына  сауатсыздарды  оћытуѕа  еѓбек  мiндет-
тiлiгi  тќртiбiмен  ќскерге  шаћырылмаѕан,  елдiѓ  барлыћ
сауатты  тџрѕындарын  тарту  ћџћыѕы  берiледi...
5.  Жалданып  жџмыс  iстеушiлерге  сауат  ашу   кезiнде
жџмыс  кљнi  екi  саѕатћа  ћысћарады  жќне  оћу  уаћытын-
даѕы  еѓбекаћысы  саћталады.
6. Сауатсыздыћты  жою  љшiн  Халыћ  аѕарту  комис-
сариаты  органдарына  халыћ  љйлерiн,  шiркеулердi,  клуб-
тарды, жекеменшiк љйлердi,  фабрика,  зауыт,  кеѓес  меке-
мелерiндегi  лайыћты  љй-жайларды  пайдалану  џсынылады.
Комиссарлар  Кеѓесiнiѓ
Т#раѕасы
                             В. Ульянов  (Ленин)
Декреты  Советской  власти.  М.,  1974.
Т. 7.  С. 50-51.

29
БК(б)П  ХV  СЪЕЗI  —  АУЫЛ  ШАРУАШЫЛЫЅЫН
ЏЙЫМДАСТЫРУ  БАЅЫТЫНДА
(ОК-нiѓ   есебi   бойынша   партияныѓ   ХV съезiнiѓ
ћарарларынан)
19  желтоћсан,  1927  жыл.
БК(б)П  ХV  съезi  ауыл  шаруашылыѕыныѓ  деѓгейi  ќлi
де  болса  #те  т#мен  деп  есептейдi...  съезд  Орталыћ  Коми-
тетке  ауыл  шаруашылыѕын  к#терудi  кљшейту  љшiн
практикалыћ  шараларды  ћабылдауды  тапсырады...  Ќрi
ћарай  кооперативтендiру  негiзiнде  бiрiншi  кезектегi
мiндеттер  ретiнде  ортаћтастырылѕан  (ћоѕамдастырылѕан)
ауыл шаруашылыѕы  еѓбек  #скiнiн  барынша  ћолдап,  дем
бере  отырып,  џсаћ  шаруа  шаруашылыѕын  iрi  #ндiрiс
рельсiне  (егiн  шаруашылыѕын  механикаландыру  мен
ћарћындату  негiзiнде  жердi  џжымдыћ  #ѓдеу)  бiртiндеп
#тудi ћою.  Ауыл  шаруашылыѕын  к#терудегi  мџндай  кљш
шаруалардыѓ  негiзгi  бџћарасыныѓ  ќл-аућатын  арттыру
мљддесiне,  iрi  #неркќсiп  љшiн  рынокты  (#нiм  мен  шикiзат
#ндiрiсiн)  џлѕайту  мљддесiне,  деревнядаѕы  капиталистiк
элементтердi  жеѓуге,  деревняны  социалистiк  кооператив-
тендiру  жќне  техникалыћ  ћайта  ћџру  мљддесiне  ћажет.
КПСС в резолюциях и решениях  съез-
дов, конференций  и пленумов ЦК. Т. 4.
С. 261.
ЏЖЫМШАР  ЋОЗЅАЛЫСЫНДАЅЫ  ПАРТИЯ  БАЅЫТЫН
БЏРМАЛАУШЫЛЫЋПЕН  КЉРЕС
(БК (б)П   ОК-нiѓ   1930   жылѕы  14  наурыздаѕы   ћаулысынан)
14 наурыз,  1930  жыл.
Аймаћ  бойынша  жаппай  џжымдастыруды  аяћтаудыѓ
белгiлi  мерзiмдерi  ћойылѕанмен,  iс  жљзiнде  бџл  мерзiмдер
бџзылѕан;  џжымдастыру  деѓгейi  жоспарлы  пайымдаудан
едќуiр  асып  кеткен.  Шын  мќнiсiнде  жедел  џжымдас-
тыруѕа  баѕыт  алынѕан.  Бџл  жаѕдайда  оныѓ  ћатаѓ  тљрдегi
ерiктiлiгi  туралы,  зорлыћ  пен  асыѕыстыћћа  жол  бермеу
туралы  лениндiк  нџсћаулар,  партия  шешiмдерi  естен
шыѕарылды.
Деревнядаѕы  ахуалдыѓ  асћынуы  ж#нiнде  к#птеген
хабарлар  алѕан  БК(б)П  ОК-i  асыра  сiлтеулердi  жоюѕа

30
арналѕан  шаралар  ћабылдады. И. В. Сталиннiѓ “Табыстан
бас  айналу”  атты  еѓбегiнде  жеделдету  туралы  нџсћау
жоѕарыдан  болѕанына  ћарамастан,  асыра  сiлтеулер  мен
бџрмалаушылыћтар  љшiн  барлыћ  кiнќ  жергiлiктi  џйым-
дарѕа  таѕылѕан.  14  наурызда  БК(б)П ОК-i  “Џжымшар
ћозѕалысындаѕы  партия  баѕытын  бџрмалаушылыћпен
кљресу  туралы”  ћаулы  ћабылдады.
Џжымшар  ћозѕалысыныѓ  барысы  туралы  партияныѓ
Орталыћ  Комитетiнде  алынѕан  мќлiметтер,  џжымдас-
тырудыѓ  наћты  ќрi  байыпты  табыстарымен  ћатар  КСРО-
ныѓ  ќртљрлi  аудандарында  партия  баѕытын  бџрмалау
фактiлерi  де  байћалѕанын  к#рсетiп  бердi.
Еѓ алдымен, џжымшар ћџрылысындаѕы ерiктiлiк  прин-
ципi  бџзылып  отыр.  Бiрсыпыра  аудандарда  кулак  ретiнде
тќркiлеу,  сайлау  ћџћыћтарынан  айыру  љрейiмен  жќне
таѕы  басћалармен  ерiктiлiк  џжымшарларѕа  зорлап  кiргiзу
ќдiсiмен  ауыстырылып  отыр.  Осыныѓ  салдарынан  “кулак
ретiнде  тќркiленгендердiѓ”  iшiне  кейде  орташалардыѓ
жќне тiптi кедейлердiѓ бiрсыпырасы  енiп  кетiп  отырды,
оныѓ бер жаѕында  кейбiр аудандарда  “кулак ретiнде
тќркiленгендердiѓ”  пайызы  15-ке  дейiн  барады,  ал  сайлау
ћџћыѕынан айырылѕандардыѓ пайызы 15—20-ѕа дейiн
жеткен. Кейде  iшке  енiп  кеткен  контрреволюцияшыл
элементтердiѓ  арандатуыныѓ  ћџрбаны  болып кетiп  отыр-
ѕан кейбiр т#менгi ћызметкерлер тарапынан халыћћа д#ре-
кiлiк,  озбырлыћ  жасау,  ћылмысты  iс  iстеу  (талан-таражѕа
салушылыћ, мљлiктi  б#лiп  ќкетушiлiк, орташаларды жќне
тiптi  кедейлердi  ћамауѕа  алушылыћ, т.б.)  байћалады.  Осы
ретте бiрћатар аудандардаѕы џжымдастыру ж#нiндегi
ќзiрлiк  жџмысы  жќне  кедейлерге,  сондай-аћ  орташаларѕа
партия  саясатыныѓ  негiздерiн  асыћпай  тљсiндiру  жџмысы,
к#п  iстелген  цифр  мќлiметтерiн т#решiлдiкпен, шенеунiкпен
жоѕарыдан  декреттеу  жќне  џжымдастыру  процесiн  ќдейi
асырып  к#рсету  iсiмен  ауыстырылып  отырѕан  (кейбiр
аудандарда  џжымдастыру  бiрнеше  кљннiѓ  iшiнде  10-нан
90
%-ѕа  дейiн  жетедi).
С#йтiп,  Лениннiѓ  џжымшарлар  ерiктiлiк  негiзiнде  туса
ѕана,  олар  #мiрлi  жќне  баянды  болады  деген  белгiлi
нџсћауы  бџзылып  отыр...
Осындай  бџрмалаушылыћтармен  ћатар  кейбiр  жер-
лерде  iстi  жљргiзу  љшiн  жол  берiлуге  тиiстi  емес  жќне

31
зиянды  болып  табылатын:  ерiксiз  тљрде  тџрѕын  љйлердi,
џсаћ малдарды, ћџстарды кљштеп ортаћтастыру жќне осы-
ѕан байланысты џжымшар ћозѕалысыныѓ негiзгi буыны
болып табылатын џжымшарлардыѓ артельдiк тљрiнен ком-
мунаѕа басбџзарлыћпен аттап #ту ќрекеттерi  байћалады...
Орталыћ  комитет  партия  џйымдарына  мынаны  мiндет-
тейдi:
1.  Шаруаларды  ерiктiлiк  негiзiнде  џжымшарѕа  тарту
жќне  ћазiргi  џжымшарларды  ныѕайту  ж#нiнде  бџдан
былай да  табанды  жџмыс  жљргiзе  отырып,  бiрћатар  жер-
лерде байћалып отырѕан џжымдастырудаѕы кљштеу ќдiсiнiѓ
тќжiрибесi  жойылсын.
КПСС  в  резолюциях  и  решениях
съездов, конференций  и  пленумов  ЦК.
Т. 5.  С. 101—103.
IIIIII 
I 
I 
I 
I  блiм
блiм
блiм
блiм
блiм. 
. 
. 
. 
.   ХХ  ЅАСЫРДЫЃ  БIРIНШI
 ХХ  ЅАСЫРДЫЃ  БIРIНШI
 ХХ  ЅАСЫРДЫЃ  БIРIНШI
 ХХ  ЅАСЫРДЫЃ  БIРIНШI
 ХХ  ЅАСЫРДЫЃ  БIРIНШI
ЖАРТЫСЫНДАЅЫ АЗИЯ  ЖЌНЕ АФРИКА ЕЛДЕРI
ЖАРТЫСЫНДАЅЫ АЗИЯ  ЖЌНЕ АФРИКА ЕЛДЕРI
ЖАРТЫСЫНДАЅЫ АЗИЯ  ЖЌНЕ АФРИКА ЕЛДЕРI
ЖАРТЫСЫНДАЅЫ АЗИЯ  ЖЌНЕ АФРИКА ЕЛДЕРI
ЖАРТЫСЫНДАЅЫ АЗИЯ  ЖЌНЕ АФРИКА ЕЛДЕРI
(1918 — 1945 жж.)
ЖАПОНИЯ
ТАНАКА МЕМОРАНДУМЫНАН
25  шiлде,  1927  жыл.
...Дљниежљзiнде  осыншама  орман  байлыѕы,  материал-
дыћ  ћорлар  мен  ауылшаруашылыћ  #нiмдерiнiѓ  молшы-
лыѕы (Маньчжурия  мен  Моѓѕолиядаѕы  сияћты)  басћа  еш
жерде  жоћ.
Егер бiз  келешекте  Ћытайѕа  баћылау  жасауды  #з  ћолы-
мызѕа  алѕымыз  келсе,  бiз  АЋШ-ты  ћиратуымыз  керек.
Ал Ћытайды жаулап  алу љшiн бiз, алдымен, Маньчжу-
рия мен Моѓѕолияны жаулап  алуымыз  керек.  Дљниежљзiн
жаулап  алу  љшiн  бiз,  алдымен,  Ћытайды  жќне  ћалѕан
Азия  елдерiн  жаулап  алуымыз  керек.  Љндiстан  жќне
оѓтљстiк  теѓiздегi  елдер  бiзден  ћорћып,  тiзе  бљгедi.
...Бiз  Љндiстанды,  оѓтљстiк  теѓiздегi  елдердi,  содан  соѓ
Кiшi Азияны, Орталыћ Азияны, аћырында Еуропаны жау-
лап  алуѕа  к#шемiз.
Хрестоматия  по  новейшей  истории
(1917—1939 гг.). Документы  и  мате-
риалы.  М.  1961.  т. 1.  с. 753.

32
ЋЫТАЙ
  1919  ЖЫЛДЫЃ  4 МАМЫРЫНДА  ПЕКИНДЕ  БОЛЅАН
ДЕМОНСТРАЦИЯ  КЕЗIНДЕ  СТУДЕНТТЕР  ТАРАТЋАН
ЉНЋАЅАЗ
Таяудаѕы  бiтiм  конференциясында  Жапония  Циндаоны
б#лiп алу жќне  Шаньдунге  баћылау  жасау  ћџћыѕын  талап
еттi жќне  дегенiне  ћол  жеткiздi.  Оныѓ  жеѓiсi   бiздiѓ
жеѓiлiсiмiздi  бiлдiредi.  Жапонияѕа  Шаньдунде  билiк  ету
ћџћыѕын  беру  Ћытайдыѓ  тќуелсiздiгiн  бџзып,  елдi  апат-
ћа  ќкеп  тiрейдi.  Сондыћтан  да  бiз,  студенттер,  џйымдасћан
тљрде шетел елшiлiктерiне  барып,  барлыћ  елдерден  ћолдау,
ќдiлеттiлiк  талап  етемiз.  Бiз,  жџмысшылар,  саудагерлер,
халыћтыѓ  жќне  басћа  да  топтары  џлттыћ  жиналысты
шаћыру  љшiн,  џлттыћ  тќуелсiздiгiмiздi  ћорѕап  ћалу  љшiн
к#терiлiп,  ћолдан  келген  шаралардыѓ  бќрiн  жасайды
деп љмiттенемiз. Ћытайдыѓ  келешекте  #мiр  сљруi  не  ћџрып
бiтуi  осыѕан  байланысты.  Барлыћ  отандастарымыз  елiмiз-
дiѓ  жерiн  б#лшектеуге  болмайтындыѕын  тљсiнуi  керек,
халыћтыѓ  бас  июiне  жол  бермеу  керек.  Елiмiзге  ћауiп
т#ндi.  Отандастар,  кљреске  шыѕыѓдар!
Хрестоматия  по  новейшей  истории
(1917—1939 гг.). Документы  и  мате-
риалы. М., 1960. Т. 1. С. 593—594.
ЋЫТАЙ  КОММУНИСТIК  ПАРТИЯСЫ  VI  СЪЕЗIНIЃ
САЯСИ  ЋАРАРЛАРЫ
Ћытай  революциясыныѓ  ћазiргi  кезеѓi  #зiнiѓ  сипаты
жаѕынан  буржуазиялыћ-демократиялыћ  болып  табылады.
Ћытай революциясыныѓ ћазiргi  кезеѓi  социалистiк  револю-
цияѕа  айналды  жќне  Ћытай  революциясын  “љзiлiссiз”
революция  деп  есептеу  ћателiк  болар  едi,  себебi:  а)  елдiѓ
шын  мќнiсiндегi  бiрiгуi  аяћталѕан  жоћ,  ол  ќлi империа-
листiк  тепкiден  азат  етiлген  жоћ;  б)  помещиктiк  жер
иелену  жљйесi  ќлi  жойылѕан  жоћ,  феодалдыћ  ћалдыћтар-
дыѓ  тамыры  ћиылѕан  жоћ;  в)  ћазiргi  #кiмет  халыћаралыћ
империализмнiѓ  экономикалыћ  жќне  саяси  ћолдауына
арћа  сљйеген  џлттыћ  буржуазияныѓ  кертартпа  одаѕыныѓ
#кiметi...

33
Сондыћтан  да  Ћытай  революциясыныѓ  ћазiргi  #зегi,
оныѓ негiзгi  жќне  басты  ортаћ мiндеттерi мынадай: а)  импе-
риалистердi  елден  ћуып,  Ћытайдыѓ  шын  мќнiсiнде  бiрi-
гуiн  аяћтау;  б)  помещиктiк  жер  иелену  формасын  жљйелi
тљрде  жќне  толыћ  жою,  аграрлыћ  реформаны  iске асыру,
жер  иелену  жљйесiн  оныѓ  аяѕына  тџсау  болып  отырѕан
барлыћ  жартылай  феодалдыћ  ћалдыћтарынан  толыћ
тазарту.
Капиталистiк  #ндiрiс  тќсiлiнiѓ  шеѓберiнен  шыћпайтын
бџл  екi  мiндеттi  тек  ћана  ћарулы  к#терiлiстiѓ  револю-
циялыћ  ќдiстерiмен  ѕана,  империалистiк  љстемдiк  пен
помещиктердiѓ, соѕысћџмарлар  мен  буржуазияныѓ,  Гомин-
данныѓ  саяси  билiгiн  жою  жолымен,  пролетариаттыѓ
басшылыѕымен  жџмысшы  шаруалардыѓ  демократиялыћ
диктатурасын орнату жолымен ѕана жљзеге асыруѕа
болады.
Сондыћтан да Ћытай революциясыныѓ ћазiргi  буржуа-
зиялыћ-демократиялыћ кезеѓiндегi љшiншi мiндетi  жџ-
мысшылар, шаруалар мен солдаттар #кiлдерi жиналыста-
рыныѓ  (кеѓестерiнiѓ)  билiгiн  орнату  љшiн  кљресу  болып
табылады.  Бџлар  еѓбекшiлердiѓ  ћалыѓ  бџћарасын  мемле-
кеттi  басћаруѕа  тарту  мен  ћатыстырудыѓ,  жџмысшылар
мен  шаруалардыѓ  диктатурасын  орнатудыѓ  еѓ  жаћсы
тљрi...
ЋЫТАЙ  РЕВОЛЮЦИЯСЫНЫЃ  ЋАЗIРГI  КЕЗЕЃДЕГI
САЯСИ  БАЅДАРЛАМАСЫ
Ћытай  революциясыныѓ  ћазiргi  кезеѓiндегi  басты
џрандары:
1. Империализм  љстемдiгiн  ћџлату.
2. Шетел  капиталыныѓ  ћарамаѕындаѕы  банктер  мен
кќсiпорындарды  тќркiлеу.
3. Ћытайды  бiрiктiру,  халыћтардыѓ  #зiн-#зi  басћару
ћџћыѕын  мойындау.
4. Гоминьдан  соѕысћџмарларыныѓ  билiгiн  ћџлату.
5. Жџмысшылар, шаруалар  жќне  солдат  #кiлдерi  жина-
лыстарыныѓ  (кеѓестерiнiѓ)    билiгiн  орнату.
6. 8 саѕ-тыћ  жџмыс  кљнiн  орнату,  жалаћыны  к#бейту,
жџмыссыздарѕа  к#мектесу,  ћамсыздандыру,  т.б.
7. Барлыћ помещик жерiн тќркiлеу жќне  оларды  шаруа-
ларѕа  б#лiп  беру.

34
8.  Жауынгерлердiѓ  жаѕдайын  жаћсарту,  оларѕа  жер
жќне  жџмыс  беру.
9.  Соѕысћџмарлар  енгiзген  барлыћ  жергiлiктi  алым-
салыћтарды  жойып,  бiрыѓѕай  љдемелi  салыћты  енгiзу.
10. Халыћаралыћ  пролетариатпен  жќне  КСРО-мен
одаћтасу.
Хрестоматия  по  новейшей  истории
(1917—1939 гг.). Документы и  мате-
риалы.  М.,  1960.  Т. 1.  С. 630.
МАО  ЦЗЭДУН  ЋАЗАН  ТMЃКЕРIСI  ТУРАЛЫ
Ћазан  т#ѓкерiсiне  дейiн  ћытайлар  Ленин  мен  Сталин
тљгiл,  тiптi  Маркс  пен  Энгельстi  де  бiлмеген.  Ћазан
т#ѓкерiсiнiѓ  зеѓбiрек  дљмпiлi  бiзге  марксизм-ленинизмдi
жеткiздi. Ћазан  т#ѓкерiсi  бљкiл  дљниежљзiнiѓ  жќне  Ћытай-
дыѓ  iлгерiлеушiлiк  элементтерiне  пролетарлыћ  к#зћарас-
пен  елдiѓ  таѕдырын  аныћтауѕа  жќне  ел  мќселелерiн
ћайта  ћарауѕа  к#мектестi.  Орыстардыѓ  жолымен  жљру
керек  деген  ћорытынды  жасалды. 1919 жылы  Ћытайда
“4  мамыр  ћозѕалысы” пайда болды, ал 1921  жылы  Ћытай
коммунистiк  партиясы  џйымдастырылды.  Сунь  Ятсен
љмiтiн  љзген  кезде  Ћазан  т#ѓкерiсi  болып,  соѓынан  Ћытай
компартиясы  ћџрылды.  Ол  Ћазан  т#ѓкерiсiн,  орыстардыѓ
ћытайлыћтарѕа  к#мегiн  жќне  Ћытай  коммунистiк  партия-
сыныѓ  #зiмен  ынтымаћтастыѕын  ћолдады.
Хрестоматия  по  новейшей  истории
(1917—1939 гг.). Документы  и  мате-
риалы.  М.,  1960.  Т. 1.  С. 55.
МАО  ЦЗЭДУН  “4  МАМЫР  ЋОЗЅАЛЫСЫ”  ТУРАЛЫ
“4  мамыр  ћозѕалысы”  дљниежљзiлiк  революцияныѓ,
орыс  революциясыныѓ,  Лениннiѓ  љндеулерiне  жауап
ретiнде  дљниеге  келдi.  Ол  дљниежљзiлiк  пролетарлыћ
революцияныѓ  бiр  б#лiгi  болды.  “4  мамыр  ћозѕалысы”
кезiнде  Ћытай  коммунистiк  партиясыныѓ  ћџрылмаѕанына
ћарамастан,  сол  кездiѓ  #зiнде-аћ  зиялы  ћауымныѓ
к#птеген  #кiлдерi  орыс  революциясына  ынтымаћтас
болып,   коммунистiк   идеялармен   таныса   бастаѕан   едi.
“4  мамыр  ћозѕалысы”  1921  жылы  ћџрылѕан  Ћытайдыѓ

35
коммунистiк  партиясын  идеологиялыћ  жаѕынан  да,  кадр-
лар  жаѕынан  да  дайындады.
Хрестоматия  по  новейшей  истории
(1917—1939 гг.). Документы  и  мате-
риалы.  М.,  1960. Т. 1. С. 594.
КЕЃЕС-ЋЫТАЙ  ЋАТЫНАСТАРЫ  ТУРАЛЫ  РЕСЕЙ
ТЕЛЕГРАФ  АГЕНТТIГIНIЃ  ХАБАРЫ
27  ћаѓтар,  1923  жыл.
Шанхай,  27  ћаѓтар.  Д-р  Сунь  Ятсен  жќне  Ресейдiѓ
Ћытайдаѕы  тџраћты  #кiлi  т#мендегi  хабарды  жариялау-
ѕа  #кiлеттiк  бердi.
Шанхайда  болѕан  кезiнде  РКФСР  #кiлi  д-р  Сунь  Ятсен-
мен  бiрнеше  рет  ќѓгiмелестi.  Ќѓгiмелесулер  барысында
олардыѓ  ћытай-орыс  ћатынастарына,  ќсiресе  мына
мќселелер  т#ѓiрегiнде  к#зћарастарыныѓ  толыћ  сќйкес
келетiндiгi  аныћталды:
1.  Д-р  Сунь  Ятсен:  “Ћазiргi  кезеѓде  Ћытайѕа  комму-
нистiк  ћџрылысты,  тiптi  кеѓестiк  жљйенi  енгiзуге  бол-
майды,  себебi  мџнда  коммунизм  мен  социализмдi  табыспен
iске  асыратын  жаѕдайлар  жоћ” —  деп  есептейдi.  Бџл
к#зћарасты   РКФСР  #кiлеттi  #кiлдiгi  толыѕымен  ћуат-
тайды,  яѕни  Ћытайдыѓ  еѓ  ћажеттi  жќне  маѓызды  мiндет-
терi —  оныѓ  џлттыћ  бiрiгуi  мен толыћ  тќуелсiздiгiн  алуы
деп есептейдi. “Осынау  џлы  iсте, — деп  сендiрдi ол  Сунь
Ятсендi, — Ћытай  орыс  халћыныѓ  тарапынан еѓ  ыстыћ
ыћыласћа  ие  жќне  Ресейдiѓ  ћолдауына  сенуге  болады”.
Хрестоматия  по  новейшей  истории
(1917—1939 гг.). Документы  и  мате-
риалы. М., 1960. Т. 1. С. 606.
ЦЗИНГАНШАНЬДАЅЫ  ЋЫЗЫЛ  ТУ
1927  жыл.
1927  жылдыѓ  соѓында  бiз  Цзинганшань  ауданына
келдiк.  Бiздiѓ  алдымызда  жаѓа  база  салуды  бастау  мiндетi
тџрды.  Еѓ  алдымен,  Цзинганшань  аймаѕында  орналасћан
Нинган,  Юнсинь,  Суйчуань,  Ляньхуа,  Чалинь,  Ваньань
жќне  Линсянь  уездерiнде  партия  џйымдары  ћџрылып,

36
жџртшылыћ  аграрлыћ  реформаны  iске  асыруѕа  жџмыл-
дырылды.  Помещиктердiѓ  жерлерi  тќркiленiп,  кедей  ша-
руаларѕа  љлестiрiлiп  берiлдi.  Жергiлiктi  революциялыћ
ћарулы  кљштер  —  Ћызыл  Армия  отрядтары,  шаруалар-
дыѓ  к#терiлiс  отрядтары,  пионер  отрядтары,  т.б.  џйым-
дастырылды.  Бџл  аудандарда  бiз  Гоминьданныѓ  кертартпа
љкiметiн  ћџлатып,  халыћтыѓ  #зiнiѓ  љкiметiн,  яѕни  жџ-
мысшы,  шаруа  жќне  солдат  љкiметтерiн  орнаттыћ.  Халыћ
бџћарасы,  ќрине,  бџѕан  риза  болып,  бiздi  ћошеметпен
ћарсы  алды.
Хрестоматия  по  новейшей  истории
(1917—1939 гг.). Документы и  мате-
риалы.  М.,  1960.  Т. 1.  С. 629.
РЕВОЛЮЦИЯЛЫЋ  БАЗАЛАРДЫЃ  ЖЏМЫСШЫ-ШАРУА
ЉКIМЕТIНIЃ  ДЕКЛАРАЦИЯСЫ
10  ћаѓтар,  1933  жыл.
Ћытай  Кеѓес  љкiметi  жќне  жџмысшы-шаруа  Ћызыл
Армиясыныѓ  революциялыћ  Кеѓесi  Ћытай  жџртшы-
лыѕыныѓ  алдында  ћазiргi  кезеѓде  џлттыћ-революциялыћ
соѕысты  џйымдастыру  жќне  жљргiзу  ћажеттiгiн  жария-
лайды.  Ћытай  Ћызыл  Армиясы  жапон  империализмiне
ћарсы  бiрiгiп  кљресу  љшiн  кез  келген  ћарулы  кљштермен
мына  т#мендегiдей  жаѕдайларда  ќскери  келiсiм  жасасуѕа
дайын:
— кеѓестiк  аудандарѕа  шабуылды  дереу  тоћтату;
— халыћ  бџћарасына  дереу  демократиялыћ  ћџћыћтар
(жиналыстар,  џйымдар  ћџру,  с#з  жќне  баспас#з  бостан-
дыѕы,  т.б.)  беру;
— халыћ бџћарасын дереу ћаруландыру, Ћытайды
ћорѕау  жќне  оныѓ  тќуелсiздiгiн,  бiрлiгi  мен  аумаћтыћ
тџтастыѕы  љшiн  кљресетiн  ерiктiлердiѓ  ћарулы  жасаћ-
тарын  ћџру.
Бiз,  Ћытайдыѓ  ћалыѓ  бџћарасы  мен  солдаттары,  осы
љндеуге  жауап  ретiнде  Ћытайдыѓ  тќуелсiздiгi,  бiрiгуi
мен  аумаћтыћ  тџтастыѕы  љшiн  халыћтыћ-революциялыћ
соѕыс  џйымдастырады  деп  кљтемiз.  Жапон  жќне  басћа
да  империалистерге  ћарсы,  сонымен  бiрге  олардыѓ  сатћын
жќне  тiзе  бљккен  агентурасы — гоминьданѕа  ћарсы

37
кљреске,  ћарулы  халыћтыћ  жќне  џлттыћ  революциялыћ
соѕысты  #рiстетуге  бiрiгiѓдер!
Ћытай  Кеѓес  Республикасы
ОАК  т#раѕасы                                                                   Мао   Цзэдун
Революциялыћ  соѕыс  кеѓесiнiѓ
т#раѕасы  жќне  Ћытай  жџмысшы-шаруа
Ћызыл Армиясыныѓ бас ћолбасшысы                                            Чжу Дэ
Хрестоматия  по  новейшей  истории
(1917—1939 гг.). Документы  и  мате-
риалы. М., 1960. Т. 1. С. 641-642.
ЋЫТАЙ  КОММУНИСТIК  ПАРТИЯСЫ  ОРТАЛЫЋ
КОМИТЕТIНIЃ  ЋКП  МЕН  ГОМИНЬДАН  АРАСЫНДА
ЫНТЫМАЋТАСТЫЋ  ОРНАТУ  ЖMНIНДЕГI  ДЕКЛАРАЦИЯСЫ
1937 жыл.
Ћымбатты  отандастар!  Ћытай  коммунистiк  партия-
сыныѓ  ОК-i  ћазiргi  елiмiз  љшiн  аса  ћиын-ћыстау  жаѕдайда
џлтымыздыѓ  таѕдыры  шешiлейiн  деп  жатћан  кезде  бiз
отандастарымызды  апаттан  саћтап  ћалуѕа  џмтылып,
Гоминьдан  мен  сыртћы  жауѕа  тойтарыс  беру  маћсатымен
бейбiтшiлiк,  бiрлiк  жќне  топтасу  негiзiнде  #зара  тљсiнiс-
кенiмiздi  аса  зор  ћуанышпен  хабарлаймыз  жќне  елiмiздi
саћтап  ћалу  љшiн  бiрлесiп  ћимыл  жасаймыз...
Жаудыѓ  арам  ойын  iске  асырмау  љшiн,  барлыћ  iзгi
ниетпен  адасушылардыѓ  кљдiгiн  сейiлту  љшiн  жќне  #зiнiѓ
џлт-азаттыћ  iске  шын  берiлгендiгiн  дќлелдеу  маћсатымен
Ћытай  компартиясыныѓ  ОК-i  бљкiл  ел  алдында:
Компартия:
1) Ћазiргi  кезде  Ћытай  љшiн  #те  ћажет  болып  тџрѕан
Сунь  Ятсеннiѓ  љш  халыћтыћ  принципiн  жљзеге  асыру
љшiн  дќйектiлiкпен  кљреседi;
2) Гоминьдан  #кiметiн  ћџлату  љшiн  к#терiлiстер  џйым-
дастыру  саясатын,  кеѓестендiру  жќне  помещик  жерлерiн
кљштеп  тќркiлеу  саясатын  тоћтатады;
3) Ћазiргi  кеѓес  љкiметiн  таратып,  бљкiл  елде  бiрыѓѕай
билiк  жљйесi  болсын  деген  маћсатпен  демократиялыћ
режiм  орнатады;

38
4)  “Ћызыл  Армия  деген  атауды  жќне  оныѓ  б#лiм-
дерiнiѓ  сандарын  #згертiп,  оны  џлт-азаттыћ  армиясы
етiп  ћайта  ћџрып,  џлттыћ  љкiметтiѓ  ќскери  кеѓесiне
баѕындырады жќне оныѓ  жапон  басћыншыларымен  кљрес-
тiѓ  алдыѓѕы  шебiнде  боламыз  деп  уќде  беретiн  майданда
кљресуi  туралы  бџйрыћты  кљтедi”  деп таѕы  да  салтанатты
тљрде  мќлiмдейдi...
Жау  елiмiзге  тереѓдеп  енiп  кеттi!  Ћауiп-ћатер  кљшейдi!
Отандастар,  кљреске  к#терiлiѓдер,  бiрiгiѓдер!
Хрестоматия  по  новейшей  истории
(1917—1939 гг.). Документы и  мате-
риалы. М., 1960. Т. 1. С. 662-663.

жүктеу/скачать 0,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: