М. Әділов 1, Ш. Құрманбайұлы
жүктеу/скачать 0,71 Mb. Pdf көрінісі
|
Тілтанымда мақала Абай русизмдер
|
«ҽскери». Военный деп жазылып жҥрген сҿз Абайдың ҿлеңінде, яғни 1909 жылғы Петербор баспасынан шыққан араб жазулы нҧсқада айтылуы бойынша жҽне халық тіліндегідей ваенной деп келген: Ваенной хызмет ізлеме / Оқалы киім киюге, Бос мақтанға салынып / Бекер кҿкрек керуге (Абай, 1909: 52). Ал бҧдан ертеректегі 1907 жылғы Мҥрсейіт қолжазбасынан оны ваяннҧй деп оқуға болады: Ваяннҧй хызмет іздеме / Оқалы киҥм киюге Бос мақтанға салынып / Бекер кҿкірек керуге (Петек, 2023: 116). Винават «кінҽлі, жазықты». Абай тілі сҿздігі мен Абай шығармалары жинақтарының барлығында бҧл сҿз орыс тілінің орфографиясына сҽйкес виноват деп беріліп жҥр. Ал 1909 жылғы араб жазулы Петерборда шыққан алғашқы баспаға келсек, онда қазақ тілінің ауызекі тіліне сай дҧрыс ҽрі ҿзгертілмей берілген: Бҧл іске кім винават / Я Семейдің қаласы? / Я қазақтың аласы? (Абай, 1909: 51). Қара сҿздер қолжазбасында вінават деген формада кездеседі: ISSN 2411-6076, еISSN 2709-135X TILTANYM № 2 (90) 2023 https://www.tiltanym.kz 68 © А.Байтҧрсынҧлы атындағы Тіл білімі институты Адам баласын заман ҿстіреді, кімде кім жаман болса онҧң ҿз замандасының бҽрі вінават (ҒК.55/12). Дазнание «тергеу». Қазіргі басылымдардың барлығында тіпті жаңа жинақтарда да бҧл сҿз орыс тіліндегі ҥлгіде дознание деп жазылып, Абайдың тура осылай жазғанына сенім білдіруде. Дегенмен, тҥпнҧсқа қолжазбада оның айтылуы бойынша тіркелгені анықталады: Оған дазнанійе тергеу чығады (ҒК.7/3). Дҧхтар «дҽрігер». Қазіргі басылымдарда доктор деп жазылып жҥрген бҧл кірме сҿз тҥпнҧсқа қолжазбада дҧхтар (қазақ сҿйленістерінде доғдыр деп те айтылады) деп ауызекі тілдегідей жазылғаны назар аудартады: Алмаса дҧхтарға / Нанбаңыз соққырға. Визитке тҿлемей / Чырағым, бос қалма (Петек, 2021: 267). Занимайса «айналыс». Осы сҿз қазіргі басылымдарда орыс тіліндегідей жазылып жҥр, ал қолжазбадан оның қазақша жазылғаны байқалады: Я ҿз бетіңмен тҽуекел / Занимайса праматой Жеңіл кҿрме бек керек / Оған да ғылым оған да ой (Петек, 2023: 117). Осындағы праматой қолданысы да қазіргі жинақтардың барлығында орыс тілінің емлесіне сҽйкес прямотой деп жазылып жҥр. Закҥншік «заңшыл, сҿзуар, білгіш»: Ҿзі залым закҥншік / Танып алды талайды Кҿрмей тҧрып қҧсамын / Темір кҿзді сарайды (Абай, 1961: 131). Басқа ҿлеңдерінің барлығында орысшадағыдай закон деп ҿзгертілмей жазылған сҿзге бҧл шығармада «шік» жҧрнағы қосылып «қазақы» ҥлгіде жазылған. Кароннай «істің негізгісі, орынды, тҥбегейлісі; ежелгі, негізгі, тҧрақты; бҧл жерде істің ең орындысын табу деген мағынада». Орыстың коренной сҿзі Абайдың тілінде кароннай деген формада келеді. Абай ҿлеңдері жинақтарында орыс тілінің емле ережесіне сҽйкес беріліп жҥрсе де оның араб жазулы алғашқы жинағында қазақы нҧсқада, яғни бірыңғай жуан дауысты дыбыстармен жазылғанын байқадық: Алыс та болса, іздеп тап / Кароннайға кіруге Талапты ерге нҧр жауар / Жҥрҥп ҿмір сҥруге (Абай, 1909: 52). Мҥрсейіттің қолжазбасында бҧл форма каруннай тҥрінде жазылғаны назар аудартады: Алыс да болса ізлеп тап / Каруннайға кіруге Талапты ерге нҧр яуар / Жҥрҥп ҿмір сҥруге (Петек, 2023: 117). Лҽфке «дҥкен, шағындау келген дҥкен» (АбайТС 355). (АбайТС: Абай тілі сҿздігі. – Алматы: «Ғылым», 1968. – 736 б). Орыс тіліндегі жүктеу/скачать 0,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|