М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы

Ill,
98/. М.П.Брандес сөйяеу формаларының негізінде болмысты 
бейнелеуцің сан түрлі тәсіддері жаткандығын, сол арқылы шығарманьщ 
сөйлеу кұрылымын айқындайтын баяндаудың эр турлері жүзеге 
асатынын айтып, әңгімелеу, суреттеу, ойталқыларга сипатгама береді. 
Б.Ш.Шалабай «Көркем әдебиег стилистикасы» деп атадатын еңбегінде 
көркем прозаның композициялық-тілдік құрылымы мен «автор 
бейнесінің» кұрылымдык-тілдік ерекшеліктерін ашу барысьшда көркем 
баяндау қабатын аныктап, олардың түрлеріне - әңгімелеу, суретгеу,
ойталқыға тоқгалады.
Б.Ш.Шалабай 
әрқайсысының ерекшеліктерін ескере отырып, 
оларға төмендегідей сипаттама береді: «Әңгімелеудің формалық, 
құрылымдық 
мазмүнын окиғалардың мезгілдік ізбе-ізділігі, 
кұбылыстардың 
бірін-бірі ауыстыруы құрайды. Оқиғалар бірін-бірі 
толықтырып, 
дамытып, динамикалы баяндау үстемдік қүрады. 
Әңгімелеу формасының ...мазмұны 
шексЬ
кеңістікті, шексіз мезгілдік 
мерзімді алып жатады. ...Сурегтеу аркылы әңгімелеуцегідей ширыққан 
оқиғаемес, 
біркальтты, тұракты күй, болмыс бейнеленеді. Суреттеу 
кейіпкерлердің ішкі толғаныс, күй-қалпын, іс-әрекетін бейнелеу үшін 
Де 
пайдаланылады. 
Суретгеу формасының ...мазмұнын шектеулі 
кеңістік күрайтыидыкган, ол түйыктальш кеяеді. ...Ойташсы - әңгімелеу 
сияқгы динамикалы 
форма, бірак одан айырмашылыгы - окиғаның 
дамуы емес, ой, такырып, мәселенің дамуы бейнеленеді. Сондыкган 
мұнда мезгілдік өрім болмайды. Сөйлемдер арасыңдағы байланыс 
іліктестік сипатқа кұрылып, шарттастық, себеп-салдарлық, карама- 
карсылықты қатынастарды білдіреді» /1 2 ,126-129/.
Г.А.Золотова қатысымдык синтаксиске байланысты өзіндік
көзқарастарын 
дамыта келе, мэтіннің түрлеріне де арнайы тоқтапыл
өтеді. «Сөйлеудің қатысымдык немесе регистршк 
түрлері
- қогааддык-
Қатысымдық қызметтеріне сәйкес салыстырылып, болмысты бейнелеу
тәсілдері қарама-қарсы қойылатын біртекті мэтіндер. Ол көптеген
предикативті бірліктен элде болмаса 
олардың
бірігуінен тұратын 
абстрактілі 
ұғым...», - дейді. Г.А.Золотова регистрлердің сөйлеу
блоктарын 
негізгі бірліктерге санап, олардың түрлі қатысымдық
мақсатга 
жұмсалатьш мэтіадерді 
туывдататыкын 
немесе бөлшекгейпшн
атап өтеді. Регистрлік блоктар сөйлем, сөйлемдердің тобы, мэтіншң
‘Рі үзіктері арқылы беріледі. Ғалымньщ айтуынша, регистрлік
блоктардьщ төменгі шекарасы дербес элде болмаса қүрмалас сө ем

жүктеу/скачать 4,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: