М. З. Изотов философия ғылымдарының докторы, доцент
жүктеу/скачать 3,01 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақтардың рухани әлемі әл-Фарабиден Абайға дейін
| Қазақтардың рухани әлемі:
әл-Фарабиден Абайға дейін талаптарына сәйкестендіріп, терең ұғынуға және пайымдауға септі- гін тигізеді деп санады. Ойшылдың пікірінше шынайы игілікке ғылым арқылы жетуге болады. Мысалы: Ғылымсыз адам – айуан, Не қылсаң да ғылым біл... ... Күні-түні дей гөрме, ғылым ізде, Қалсын десең артыңда адам атың [3, 251, 93 бб.] Біз жоғарыда айтып өткендей, адам мен оның қоғамдағы жағдайы, адам мен оның өмірдегі тағдыры, адам мен оның адам- гершілік қасиеттері Шәкәрім үшін, оның төңірегінде ойшылдың философиялық идеялары айналып жүретін мәселелердің желісіне айналды. Адам мәселесінен шыға отырып, қазақ философы адам- ның ақыл-ойынан, оның құмарлықтары мен көңіл-күйлерінен, пси- хикалық жағдайынан, мінез-құлқынан, қылықтарынан және т. б. көрінетін тәндік және рухани субстанцияның байланысын, жан мен тәннің тұтастығын пайымдайды. Шәкәрім үшін адамның мұраты – бұл адамгершілік тұрғыда жетілген адам, ал адамгершіліктің үлгісі (эталоны), қайырымдылық пен зұлымдықтың таразысы өзінің шынайы «меніне» ие болуға, өзін-өзі тануға жету жолын жетілдіруге қабілетті адамның өзі бо- луы тиіс. Адам мен адамзатты адамгершілік тұрғыда жетілдіруге деген үмітке, гуманистік идеалдарға толы, адам мен оның дамуын жаңартудың жолын іздестіруге бағытталған мынадай шумақтар Шәкәрімге тиесілі: Мейірім, ынсап, ақ-пейіл, адал еңбек, – Бұл төртеуін кім қылса, шын адам сол. * * * Тамам жанның мінін айт, Жалған айтпай, шынын айт. Аяп, ішің жылып айт, Адамды бастыр ілгері! [3, 151 б., 159 б.] Кемелденген адам туралы қазақ ойшылының толғаныстарында адамның рухани жетілдірілуі маңызды орынға ие болады. Бұл үшін, Шәкәрімнің пайымдауынша, адамның рухы оның құмар- паздықтарынан үстем болуы тиіс, өйткені пәннің қалауы өткінші және тек тұрпайы ақиқаттарды білдіреді, ал рух мәңгі ақиқаттарға ұмтылады. |