Мақышев ж. К., Максимов п. В., ҚАдыров р. Т., Маханов а. С

72
6 ТАРАУ. ӨРТ ШЫҒУ СЕБЕБІН АНЫҚТАУ
6.1.
Өрттің техникалық себебі туралы түсінік
Өрттің себебін анықтау жеке сараптамалық нұсқаларды жасау арқылы 
жүзеге асырылады. Сонымен қатар, маман өрттің жағдайына, ең бастысы, 
көзде табылған материалдық нысандарға және олардың жай
-
күйіне 
байланысты (рефлекторлы сымдар, электр құрылғыларының қалдықтары, өрт 
сөндіру және т.б.) осы нұсқалардың ауқымын анықтайды. Өрттің шығу 
нұсқаларын талдау мүмкін емес немесе мүмкін емес (әдетте олардан 
басталады) және мүмкін болатын немесе ең ықтимал нұсқамен аяқталғаннан 
тұрады.
Әр нұсқа бойынша шешім нақты түсіндірілуі керек. Түсініктеме егжей
-
тегжейлі болуы керек, өрттен алынған материалдық заттекды жеке зерттеу 
нәтижелеріне және қылмыстық іс материалдарына сілтемелер бар. 
Маманның қорытындысында сот шешімдерін ұсыну процестің техникалық 
дайын емес қатысушысы үшін қол жетімді тілде болуы керек екенін 
ұмытпаған жөн. Егер сізге арнайы терминдер керек болса, олардың мағынасы 
нақты түсіндірілуі керек.
Егер істің материалдарына сүйене отырып, маман бір нұсқада тоқтай 
алмаса, өрттің ықтимал 1
-
2 себептерін, сонымен қатар басқа да мүмкін, бірақ 
аз ықтималдылығын көрсету керек.
Өрттің техникалық себептері ұғымы жанудың пайда болуына қажетті 
кем дегенде үш материалдық компоненттердің өзара әрекеттесуінің болуын 
және тәртібін анықтайды:
-
тұтану көзі;
-
жанғыш зат;
-
тотықтырғыш.
Өрттің шығу себебі туралы мәселені шешу осы үш нысанның
табиғатын және олардың өзара әрекеттесу тәртібін анықтау керек. Ең 
алдымен, жанудың пайда болуына себеп болатын тұтану көзі немесе өрт 
қауіпті процесс орнатылған.
Содан кейін маман тергеу көзінде қандай жанғыш зат бар екенін және 
оның осы от көзінен от алуы мүмкін екенін анықтап, түсіндіруі керек.
Ақыр соңында, кейбір жағдайларда, тотықтырғыштың табиғаты мен 
концентрациясы қандай болғанын түсіндіру қажет. Көптеген оттарда соңғы 
сұрақтың жауабы айқын 
-
тотығу құралы ауадағы концентрациядағы оттегі 
болып табылады. Бірақ жанғыш материалдар басқа күшті тотықтырғыш 
заттекмен жанасқанда да жану басталатын жағдайлар болады. Сонымен, 
калий перманганаты мен азот қышқылы тұздарын өртеу кезінде жанудың 
бастамашысы ретінде пайдалануға болады. Су құрылыстарында бос хлор
тотықтырғыш зат бола алады. Соңында, жану оттегімен байытылған ортада 
басталуы мүмкін (медициналық қысым камерасында). Бұл жанудың пайда 
болу ықтималдығына және оның даму динамикасына әсер етуі мүмкін.
Белгіленген жану көзі, жанғыш зат, тотықтырғыш және ең бастысы, 
олардың өзара әрекеттесу механизмі негізінде өрттің шығу себебі туралы 

73
қорытынды жасалады.
Өрттің техникалық себебінің тұжырымдамасы осы компоненттердің 
барлығын қамтуы керек.Маман нақты адамдардың іс
-
әрекеттерін құқықтық 
немесе моральдық
-
психологиялық бағалау және олардың өртке қатысты 
болуы туралы сұрақтарға жауап беруге құқылы емес. Сондықтан, 
тұжырымдарда ешқандай заңды бағалау болмауы керек («отты абайсыз 
пайдалану» деген сөзбен).
Жанудың пайда болуы үшін үш материалдық компоненттердің болуы
және өзара әрекеттесуі қажет:
-
тұтану көзі;
-
жанғыш зат;
-
тотықтырғыш.
Өрттің шығу себебі туралы мәселені шешу осы үш нысанның 
табиғатын және олардың өзара әрекеттесу тәртібін анықтау керек. Ең 
алдымен, жанудың пайда болуына себеп болатын тұтану көзі немесе өрт 
қауіпті процесс орнатылған.
Жанудың пайда болу үрдісін үш кезеңге бөлуге болады:
-
қоздыру (тұтану),
-
тұтану
-
жану.
Бастау әдетте жылу импульсін тудыратын тұтану көзін пайдаланып 
жүзеге асырылады, ол композицияның шектеулі беткі аймағына жеткізіледі.
Оттың негізгі көздерін келесі топтарға бөлуге болады:
-
қуатты аз тұтану көздері (темекі бұйымдарын жағу, электр және 
газбен дәнекерлеу нәтижесінде пайда болған ыстық бөлшектер, кесу, үйкеліс 
ұшқындары, жанатын заттың ұсақ бөлшектері);
-
электр қондырғыларындағы апаттық режимдер (қысқа тұйықталу, 
токтың шамадан тыс жүктелуі және т.б.);
-
термиялық, микробиологиялық, химиялық өздігінен жану;
-
ыстық жұмыс (газ отының жалыны, оттық, электр дәнекерлеудің өрт 
қауіпті факторлары);
-
табиғи құбылыстар (атмосфералық электр қуатын тастау);
-
технологиялық үрдістердің бұзылуы;
-
жылыту және жылыту құралдары;
-
ашық от көздері (сіріңке жалыны, шырақ, от алауы және т.б.).
Оттың түсуі 
-
бұл жанудың композицияның бүкіл бетіне таралуы.
Жанғыш заттың бірдей құрамы үшін тұтану жылдамдығы мыналарға 
байланысты болады:
1) компоненттерді ұнтақтау дәрежесі; ұнтақтау неғұрлым ұсақ болса, 
композицияның жалпы беті неғұрлым үлкен болса және соғұрлым тез 
тұтанса;
2) композицияның тығыздығы бойынша: тығыздығы неғұрлым көп 
болса, соғұрлым оның жалпы беті кішірейеді (тесіктер азаяды) және тұтану 
қиынырақ және баяу болады;
3) бастапқы температурадан: ол неғұрлым жоғары болса, соғұрлым 

74
оңай және тез тұтанады;
4) сыртқы қысымнан: оның жоғарылауымен тұтану жылдамдығы 
жоғарылайды; сығымдалған газдар бұл жағдайда олар жанған беттің бір 
уақытына көп жылу береді;
5) газ фазасының құрамы туралы, атап айтқанда көптеген 
пиротехникалық композициялардың тұтану үрдістеріне белсенді қатысатын 
ондағы оттегінің мөлшері туралы.
Іс жүзінде жану терең процестің қозғалысы деп аталады.
Жану түрінде жоғары экзотермиялық химиялық реакциялар пайда 
болуы мүмкін. Жалынның пайда болуы (немесе люминесценция) көптеген 
жағдайларда байқалады, алайда бұл жанудың таптырмас белгісі емес; 
мысалы, түтінді жағу кезінде жалынның және жарықтың шығарындылары 
байқалмайды.
Жану үрдісі сипатталады:
1) температурасы жоғары (жүздеген және мыңдаған градус) және 
реакция өнімдерінен реактивтік (суық) заттекды бөлетін жылжымалы 
реакция аймағының болуы;
2) реакция аймағында (жалында) қысым секірудің болмауы, бұл жану 
үрдістері жарылыс үрдістерінен айтарлықтай ерекшеленеді.
Бастапқы жүйенің біртектілігі дәрежесіне сәйкес жанудың бірнеше түрі 
ажыратылады. Атмосфералық оттегінің әсерінен қатты немесе сұйық 
отынның жануы гетерогенді жану болып табылады. Жарылғыш газдың 
(немесе сұйық) қоспалардың немесе жеке жарылғыш заттектің жануы 
біртекті жану болып табылады.
Өрттің себебін анықтау жеке сараптамалық нұсқаларды жасау арқылы 
жүзеге асырылады. Сонымен қатар, маман өрттің жағдайына байланысты, ең 
бастысы, өрт көзі мен табылған материалдық объектілердің және олардың 
жай
-
күйінің негізінде (рефлекторлы сымдар, электр құрылғыларының 
қалдықтары, өрт сөндіру және т.б.) осы нұсқалардың ауқымын анықтайды.
Содан кейін маман тергеу көзінде қандай жанғыш зат бар екенін және 
оның осы от көзінен от алуы мүмкін екенін анықтап, түсіндіруі керек.
Кейбір жағдайларда, тотықтырғыш зат табиғатта және концентрацияда 
болғанын түсіндіру қажет пе? Көптеген оттарда соңғы сұрақтың жауабы 
айқын 
-
тотығу құралы ауадағы концентрациядағы оттегі болып табылады. 
Бірақ жанғыш материалдар басқа күшті тотықтырғыш заттекмен жанасқанда 
да жану басталатын жағдайлар болады. Сонымен, калий перманганаты мен 
азот қышқылы тұздарын өртеу кезінде жанудың бастамашысы ретінде 
пайдалануға болады. Су құрылыстарында бос хлор тотықтырғыш зат бола 
алады. Сонымен, жану оттегімен байытылған ортада, медициналық қысым 
камерасында басталуы мүмкін. Бұл жанудың пайда болу ықтималдығына 
және оның даму динамикасына әсер етуі мүмкін.
Белгіленген жану көзі, жанғыш зат, тотықтырғыш және ең бастысы, 
олардың өзара әрекеттесу механизмі негізінде өрттің шығу себебі туралы 
қорытынды жасалады.
Өрттің техникалық себебінің тұжырымдамасында, мүмкін болса тұтану 

75
көзі, күйдірілген зат немесе материал, тотықтырғыш зат (қажет болған 
жағдайда) және соңында олардың өзара әрекеттесу үрдісі сипатталған. 
Құқықтық бағалау болмауы керек [3].

жүктеу/скачать 3,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: