Пайдаланылған ҽдебиеттер тізімі

136 
Annotation:
The article conciders the meaning of the words "blessing and wishes", also issues related to their 
classification.
Кілт сҿздер:
бата, сҿз магиясы, бата тҥрлері.
Key words:
blessing, magic of words, types of blessing.
Бата сҿзі (арабтың 
фатиха
сҿзінен алынған) – қазақша баламасы алғыс, ризашылық, тілек.
Бата беру, алғысын сҿз арқылы білдіру – ҽлемнің баршасында кездесетін, адамзат ҿмірі сҿздің магиялық 
қҧдіретіне кҥмҽнсіз сену, ерте заманнан қалыптасқан, кҿне дҽстҥр. Батаның міндетті тҥрде адам еркінен тыс 
кҥштермен (Аллаһ, Қҧдай, пайғамбар секілді т.б ) байланысты болып келетіні де сондықтан. Алғашында басқа 
да тҥркі халықтарындағы секілді қазақ халқында да «Алғыс» деп аталатын тілекші сҿздің (мысалға, сахаларда 
– алқыыс, алтайлық тҥркілерде – алқыш сҿс, балқарларда – алғыш жҽне де т.б) [1.100] «Батаменен» 
алмастырылуы – ислам дінінің ықпалы арта тҥсуінің нҽтижесі екені белгілі. Исламға дейінгі алғыс айту немесе 
қарғыс айту абыз, бақсылардың еншісінде болғанға ҧқсайды. Ал ислам дінінің келгенінен бастап та батаны 
кҿзге кҿрінген адам бермей, керісінше, елге сыйлы, абыройлы адам, ақсақалды қариялар беретін болған. 
Сонымен қатар бҧл жорамалдың дҧрыстығын айғақтайтын деректер бар. Мҽселен, қазақ ішінде «Қарғысшы» 
деп аталатын, дау-дамай ҥстінде қарғыс айтуға арнайы отырғызылатын адамдар болған [2,101] Бата жалпы 
қазақ фольклорының дербес, шағындау жанры ретінде қарастырылады.
Бата
мен 
тілек
жалпы мағыналық, бағыттық, руханилық жағынан егіз ҧғым, алайда олардың айырмашылығы 
бар. Кейбір жерлерде екеуі бір ҧғым деген тҥсінікер де бар. Алайда, бата мен тілек екеуінің айырмашылығы ҥш 
тҧрғыда (мазмҧндық, субъективті жҽне қабылдану сипатына қарай) бҿлініп қарастырылады деген пікір айтады 
зерттеушілердің кейбірі [3,56]. 
Мазмҧндық
жағына кҿз жҥгіртер болсақ, бата – ҿлеңдік ҧйқас, ақындық 
шеберлікке жҥгінеді. Яғни, ҿзіндік бағытына байланысты сҿздік жҥйе қҧрылып, бірінші жолға екінші жолды 
ҧйқастырады. Жҽне де батаны екі қолды жайып қабыл алады. Ал тілекке келер болсақ, оның мазмҧндық 
қҧрылымы қарапайым қара сҿз ретінде келеді. Яки, белгілі бір мақсатқа бағытталып ақ тілек, жақсы сҿздерден 
қҧралған жылы ықылас. Тілек қабыл алған уақытта, тілектің орындалуынан ҥміт етіп 
«əмин»
дҧғасын айтады. 
Бата-тілектің 
субъективті
айырмашылығы дегеніміз – батаны негізінен ауыл ақсақалдары, жҧртқа силы белді 
кісілер, аузы дуалы билер беретін болса. Ал тілекті ҿзінің ризалығын білдіретін кез-келген адам айта алады. Ал 
бата мен тілектің 

жүктеу/скачать 3,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: