Материалдары
жүктеу/скачать 3,83 Mb. Pdf көрінісі
|
ЖИНАҚ БАҺАДҮР 22,10
|
Кілт сӛздер : арт-терапия, мазасыздық Арт-терапия – ( ағылшын тілінен art – ҿнер, therapy – терапия, емдеу, кҥтім жасау, қамқорлық) терапевтік, оңалту жҽне тҥзету жҧмыстарын қамтиды психотерапия негізгі бағыттарының бірі болып табылады. «Арт- терапия» ҧғымын 1938 жылы суретші Адриан Хилл санаторийдегі туберкулезбен ауыратын аурулармен жҧмыстарын суреттеу кезінде енгізген. Бҧл ҽдіс АҚШ екінші дҥниежҥзілік соғыс кезінде фашистік лагерьлерден ҽкелінген балалармен жҧмыс жасауда қолданылған. Арт-терапия ҿзінің даму кезеңдерінде З.Фрейд, К.Г.Юнгтың психо аналитикалық кҿз қарастарын бейнеледі, психоаналитикада клиенттің кҿркемдік іс-ҽрекеті (сурет, мҥсін, инсталляция) оның ҧғынылмайтын психикалық процестерін бейнелейді. 1960 жылы Америкада Америкалық арт-терапиялық ассоциация қҧрылды. Арт-терапияда шығармашылық ҥрдіс басты терапиялық механизм болып табылады, ол айрықша символикалық тҥрде шиеленіскен жарақаттаушы жағдаяттардан шығуға, оның шешімін табуға мҥмкіндік береді. Сурет, ертегі, ойындар арқылы арт-терапия ішкі шиеленістерден жҽне кҥшті эмоциялардан шығуға, ҿз сезімдері мен толғаныстарын ҧғынуға кҿмектеседі, ҿзіндік бағалаудың артуына, босаңсуға, еркінсуге жҽне кҥштенулерді, қысымды тҥсіруге мҥмкіндік жасайды, шығармашылық қабілеттердің дамуына да игі ықпалын тигізеді. Арт-терапиялық ҽдістер қорқыныш мҽселесімен жҧмыс жасауда тиімді. Қорқыныш суретін салғызу тапсырмасының ҿзі балаларды ҿз қорқыныштарымен жҧмыс жасауға жҧмылдырады. Ҽрине, қорқынышты суреттеу оңайға соқпайды. Балаға бҧл тапсырманы орындау ҥшін бірнеше кҥндер қажет етіледі. Осылайша, ішкі психологиялық кедергі – қорқыныштың қорқынышы жеңіледі. Сурет салуға бел байлау – ҿз қорқынышымен тікелей қақтығысу, онымен бетпе бет жҥздесу жҽне оның бейнесін суретке салып бітпегенше мақсатты тҥрде ерік кҥшін жҧмсап, есте ҧстап тҧру – жарақаттаушы нҽрселердің ҿздігінен азаюына мҥмкіндік береді. Сурет салу ҥрдісінде қорқыныш объектісі санада қатып қалған психикалық тҥзілімді кҿрсетпейді, себебі ол кҿркемдік бейне ретінде шығармашылық тҧрғыда қайта бейнеленеді. Сурет салу кезінде байқалатын қызығушылықтар қорқыныш эмоциясын біртіндеп бҽсеңдетіп, оны орындап жатқан тапсырмаға ерік кҥшімен шоғырлануға жҽне оған қанағаттануға алмастырады. Арт-терапия ҥрдісі балаға ҿз проблемаларын жандандыруға жҽне оны тҥсінуге, сонымен қатар оны шешу жолдарын кҿруіне кҿмектеседі. Сурет салу – бала қиялын, ойлау орамдығын дамыту ҥшін табиғи мҥмкіндік болып табылады. Шындығында сурет салуды ҧнататын балалар ерекше фантазиясымен, сезімдерін тікелей жеткізе алуымен жҽне ой-пікірлерінің орамдығымен ерекшеленеді. Олар ҿздерін суреттегі адамның немесе кейіпкердің орнына қоя біледі жҽне оған деген ҿз қатынасын білдіре алады. Бала сурет сала отырып, ҿз сезімдері мен толғаныстарын, ҽсерлерін, қалаулары мен арманын кҿрсете алады, ҿзін қорқытатын жағымсыз, зақым келтіруші бейнелермен ешбір ауыртпалықсыз байланыса алады. Арт-терапия – бҧл бейнелеу ҿнерімен емдеу. Арт-терапия мақсаты – баланы сурет салуға ҥйрету емес, сурет салдыру арқылы шектен тыс эмоцияларды (кҿбіне сҿйлей алмайды) тудыратын проблемаларды жеңуге, шығармашылық энергияның шығуына кҿмектеседі. Бала болашақта эмоциялық кҥштенуді жеңілдететін, ҿзіне қолайлы ҽрі ҧнамды тҽсілді меңгереді. Бейнелеу тҽсілдері бала іс-ҽрекетін тҥрткілендіреді, оның зейінін бағыттап, тҧрақтандырады, сондай-ақ бала айрықша тҽжірибе алады. Бейнелеу іс-ҽрекетінде бала ҿзін еркін кҿрсете алады. Бала ҥшін бастысы нҽтиже емес, сурет салу ҥрдісі маңызды. Сондықтан, арт-терапия балалармен жҧмыс жасауда осындай нҽтижелерімен тиімді ҽрі пайдалы. Шығыс даналығы бойынша «сурет мың сҿзбен жеткізе алмайтынды жеткізеді». В.С.Мухина жҽне басқа да зерттеушілердің айтуынша сурет бала ҥшін ҿнер емес, сҿйлеу болып табылады. Суреттің ҽрбір сызығының, ҽрбір тҥсінің ҿзіндік сипаты, ҿзіндік кҿңіл-кҥйі бар. Олардың кҿмегімен бала ҿзінің ішкі ҽлемінде болып жатқан барлық дҥниені жеткізеді. Мҧның барлығы арт-терапияның баланың эмоциялық ҿрісінің дамуымен тығыз байланысты екендігін дҽлелдейді. Бала сурет сала отырып, қуанышқа, ҿзара тҥсіністікке, табыстарға толы ғажайып ертегі ҽлеміне тҥседі [2]. Психолог Эдит Крамердің айтуынша арт-терапия – бҧл адамның шығармашылық потенциалын ашумен жҽне ҿзінің ішкі ҽлемін танумен байланысты ҽдіс [3]. В.А. Сухомлинский: «... баланың денсаулығына қам жасау – бҧл жай ғана санитарлы-гигиеналық нормалар мен ережелер кешені... кҥн тҽртібіне, тамақтандыруға, рухани кҥштерге қойылатын талаптар жиынтығы емес, ҥйлесімділіктің алтын тҽжі шығармашылық қуанышы», - деп жазды. 305 Арт-терапияның негізгі мақсаттары: катарсистік (тазартушы, жағымсыз кҥйлерден босатушы); реттеуші (нервтік-психикалық кҥштенулерді тҥсіру, психосоматикалық ҥрдістерді реттеу, жағымды психоэмоционалды кҥйлерді ҥлгілеу; коммуникативті-рефлексивті (қарым-қатынас бҧзылыстарын тҥзетуді қамтамасыз ету, дҧрыс тҧлғааралық мінез-қҧлықты, ҿзіндік бағалауды қалыптастыру). Арт-терапияда мақсатты оқытуға емес, кҿркемдік іс-ҽрекеттің қандай да бір тҥріне (музыкалық, бейнелеу, театралды ойын, кҿркем сҿйлеу) дағдылар мен ептіліктерді меңгертуге баса мҽн беріледі. Арт-терапия міндеттері: топта жағымды эмоциялық кҥйді қамтамасыз ету, белсенді ҿмірлік ҧстанымды қалыптастыру; баламен махаббат жҽне ҿзара жақындастық негізінде қатынас орнату; балаға оның толыққанды тҧлғалық дамуына кедергі жасайтын жағымсыз эмоцияларды (қорқыныш, ашу, т.б.) елеп-ескеруіне кҿмектесу; баланың эмоциялық ҿрісінің баюына мҥмкіндік беру; ҿзін шығармашылық жағынан жҥзеге асыруына мҥмкіндік жасау; толғандыратын проблемаларды тҥсінуіне кҿмектесу; ҿзіне жҽне ҿзге адамдарға сенуді ҥйрету; қҧрбы-қҧрдастармен, тҽрбиешілермен, ҥлкендермен коммуникация ҥрдісін жеңілдету Арт-терапия тҥрлері: библиотерапия (соның ішінде, ертегі терапия) – ҽдеби шығармалар жҽне ҽдеби туындыларды шығармашылық оқу; музыкотерапия; драматерапия; би терапиясы; қуыршақ терапия; мҥсіндеу терапиясы. Мектеп жасына дейінгі балаларды эмоциялық дамытудың тиімді қҧралы ретінде кҿркемдік шығарма психологияда арт-терапия терминімен белгіленеді. Ҿнерді қолданудың тиімділігі сол, баланың сезімдеріне тҽжірибе жҥргізуге, сонымен қатар психологиялық кӛңіл-кҥйін арттыруға негізделген. Мҧның объективтілігі Л.Д. Лебедева мен М.В. Киселеваның зерттеулерінде дҽлелденеді. Ғалымдар ҿз зерттеулерінде арттерапияның баланың жалпы психикалық кҥйінің жақсаруына ғана емес, сондай-ақ ҧнамсыз эмоциялардан, жағымсыз сезімдерден арылуға зор ықпал ететіндігін кҿрсеткен. Қазіргі таңда шетелдік жҽне отандық мамандардың арт- терапияны балалармен, соның ішінде мектепке дейінгі жастағы балалармен жҧмыс жасауда қолдану тҽжірибесі жетіп артылады. Алайда, біз отандық білім беру жҥйесінде, мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде арт- терапияны қолдану тҽжірибесі туралы зерттеу нҽтижелерінің, ғылыми жарияланымдардың жеткіліксіздігін байқадық. Зерттеу тақырыбымыздың ҿзектілігі отандық мектепке дейінгі психология жҽне педагогика теориясы мен практикасында мектепке дейінгі жастағы балалардың эмоциялық-мінез-қҧлықтық даму мҽселелері мен оны тҥзету ҽзірлемелерінің жеткіліксіздігімен, сонымен қатар соңғы уақытта қоршаған ортамен қарым-қатынасқа тҥсуді қиындататын, танымдық іс-ҽрекеттің қалыптасуына жағымсыз ықпалын тигізіп, болашақта мектеп бағдарламасын меңгеруге кедергі келтіретін эмоциялық-мінез қҧлықтық бҧзылыстары бар балалардың тым кҿбеюімен байланысты. Елімізде мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде арт-терапияны енгізу деңгейі тӛмен болғандықтан, оның мҥмкіндіктерін толыққанды жҥзеге асыруға жағдай тудырмайды. Мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде педагогтар кҿбіне балалардың танымдық ӛрісін дамытуға баса назар аударады. Бҧл жағдайда арт-терапияны қолдану – интеллектуалды дамудың артуына септігін тигізеді. Арт-терапия ҽдістері білім беру жҥйесінде айрықша денсаулық сақтау потенциалы бар ҽдіс болып табылады. Сондықтан, мектеп жасына дейінгі балалардың эмоциялық ӛрісін дамытуға жағдай тудырып, тиімді психологиялық жҧмыс жасау практикалық психологияның міндеті деп білеміз. жүктеу/скачать 3,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|