Психологиялық –педагогикалық топтастырулар

Медициналық топтастырулармен қатар, білім беру үрдісін дұрыс ұйымдастыруды қамтамасыз ететін психологиялық-педагогикалық топтастырулар да маңызды.

Л.С. Выготскийдің аномальды дамудың күрделі құрылымы туралы іліміне сүйене отырып, Р.М. Боскис есту қабілеті зақымдалған балалардың кемістігінің құрылымын ескере отырып психологиялық-педагогикалық топтастыруды жасаған. Балалардың даму ерекшеліктерін анықтайтын критерийлерге есту функциясының зақымдалу деңгейі, осы зақымдалу кезіндегі сөйлеу тілінің даму деңгейі, естудің зақымдалуының пайда болған уақыты жатады.

Аталған топтастырудың теориялық негізін келесі ережелер құрайды:

Есту қабілетін жоғалтқанға дейін ересек адам қалыптасқан сөйлеу тілі және сөздік ойлауы бар жеке тұлға болып табылады. Пайда болған естудің зақымдалуы есту негізінде қарым қатынас жасауын қиындатады. Ал баланың есту қабілетін жоғалтуы бірқатар екіншілік кемістіктердің пайда болуын әкеледі: сөйлеудің, ойлаудың, таным іс әрекетінің зақымдалуы және т.б.

Сөйлеу тілінің қалыптасуы есту жүйесінің сақталғандығына тікелей байланысты, себебі баланың есту қабілетін жоғалту деңгейі неғұрлым терең болса, онда ол кемістік сөйлеу тіліне соғұрлым көп әсер етеді.

Бұл нашар естушілік пен естімеушілікті ажыратуға негізделген. Бала қалдық естуін өз бетімен қарым қатынас жасауға және сөйлеу тілінің дамуы үшін қолданса, онда балада нашар естушілік, ал сөйлеу тілінің мүлде жоқтығы баланың есту қабілетінің қатты төмендеуі яғни, естімеушілікті білдіреді.

Осыған сәйкес нашар естушілік ­– құлақ түбінен болса да өзіне айтылған сөзді қабылдай алатын және өз бетімен сөздік қорын жинай алатын естудің тұрақты төмендеуі. Аудиометриялық зерттеу кезінде естудің төмендеуі 80 дБ- төмен, аудиометр тондарын 128-8000 Гц диапазонында қабылдайтыны анықталған.

Естімеушілік – өз бетімен сөздік қорын жинай алмайтын және құлақ тұбінен қатты айтылған сөзді қабылдай алмайтын естудің тұрақты жоғалуы. Кез келген дыбыстарды мүлде қабылдай алмауды абсолютты немесе тотальды естімеушілік деп атайды. Есту анализаторының бұл зақымдалуы сирек кезедеседі. Аудиометр тондарын 128-4000 Гц жиілігінде қабылдайды және естудің жоғалуы 80 дБ-ден жоғары болады.

Р.М. Боскис нашар еститін балалар деген терминді алғаш енгізген. Ол есту қабілеті зақымдалған балаларды негізгі екі топқа бөлген: естімейтіндер және нашар еститіндер. Бірінші топқа туғаннан немесе ерте жастан естімей қалуына байланысты өз бетімен сөйлеу тілін меңгере алмайтын балалар жатады. Екінші топқа сөйлеу тілін өз бетімен қабылдай алуға мүмкіндік беретін естудің төмендеуі бар балалар жатады.

Сонымен қатар, естімейтін балалар арасында естудің зақымдалу уақытының пайда болуына байланысты сөйлеу тілі қалыптаспаған балаларды ерте жастан естімей қалған балалар деп атайды. Екінші топтағы балаларда сөйлеу іс–әрекеті қалыптасқан, Р.М. Боскистің топтастыруы бойынша кейіннен естімей қалған балалар деп атайды.