Мазмұны Кіріспе I. тарау Ұлттық өнерге шығармашылық қабілет жетілдіру жолдары

Бұйым конструкциясы сызбасының базистік торын құру барысындағы алғашқы сызықтар болып тік сызықтар-артқы бодың ортасы және көлденең сызық-артқы бой мойын ойындысы биігінің деңгейі табылады. Олар бұйым сызбасының базистік торының енің оңға қарай көлденең сызықпен қалдырып отыратын Ао нүктесінде қилысады ׃ Ао а¹= ЖАк³+ Қк.

Егер артқы бойдың орта сызығын тік сызықтан бұрып отырса, сызба торын артқы бойдың орта сызығы бұрылысы мөлшеріне кеуде сызығы деңгейінде кеңейтілді. Егер артқы бой сызығының орта сызығынАо нүктесінен бұрса, сызба торын 0,5·ББ¹-түзу силуэттерге тең түседі.

Бұйымның тұтас енін құрама бөліктергебөлу артқы бойға және қолтық ойындысына, артқы бой ені Еа және кеуде ені Ек немесе Ек² өлшеулеріне және бөліктерге еркін қонымдық қосымшаларына сәкес орындалады.

Артқы бой ені Ао нүктесінен Аоа¹ сызығы арқылы оңға қарай ׃ сызылады

Еа + Қар.б.е.

Алдыңғы бой ені а¹ нүктесінен солға қарай сызылады

׃ а¹а²=Ек+(ЖАк²-ЖАк¹)+Қал.б.е.

типтік денебітімінен ауытқуы бар дене бітім конструкциялар оның сызбасын құру барысында алдыңғы бойенін екінші кеуде ені өлшеулерін пайдалану арқылы кеңейтеді. Бұл жағдайда алдыңғы бой ені былайша анықталады

׃ аа²=Ао а¹-(Ао а+а¹а²),

Ао а-базистік тор ені

Ао а- артқы бой ені

Ао а- алдыңғы боы ені.

Қолтық ойындысы ені минималдап төмен болмауға тиіс. Олай болмаған жағдайда қолтық ойындысы енін артқы бойға және алдыңғы бойға қосымшаларын қысқарту есебінде немесе кеуде сызығы(Қк.е.) бойынша қосымшаларды көбейту есебінде кеңейтеді.

Ао нүктесінен анықталатын кесінділерді тігінен салады ׃

Ао У=0,4∙Үар.б.б.2

Қолтық ойындысы тереңдігінің деңгейі

׃ Ао К=Бқ.о.а.2+Ққ.о.т.+0,5∙Қар.б.ұ.

Бел сызығының деңгейі

׃ АоБ=Ұар.б.б.2+Қар.б.б.ұ.

Арқаның бел тұсында үлкен илісі бар дене бітімдер үшін конструкциялауда бел сысығының деңгейін анықтау барысында «Салмағы бойынша бел сызығына дейінгі арқа ұзындығы» өлшеуін пайдаланады

׃ Мықын сызығының деңгейі ׃

БМ=0,5∙Үар.б.б.2-2,049

Кˡ, К4, К3, Б3 және М3 нүктелеріне сәйкестік сызықтармен қилысатын К1 Б және М нүктелері арқылы көлденең сызықтар жүргізіледі.

1. 
   Артқы бой конструкциясы сызбасын құру.
   
2. 
   Орта сызық. Артқы бойы тілікті бұйымдарда орта сызықты оңға қарай бұрады – кесінді Ао Ао;
   

Ао Ао' = 0-шалқақ дене бітімдер үшін;

Ао Ао' = 1,0см – еңкіш дене бітімдер үшін.
Артқы бойдың жан қиығы тұсының ылғалды – жылулық өңдеуін қысқарту үшін орта сызықты бел деңгейіне дейін бұрады. Артқы бөлігі тіліксіз бұйымдарда Ао нүктесінің У нүктелі тура сызықпен қосылады. У нүктесін Б1 нүктелі тура сызықпен қосылады және етегі деңгейіне дейін жалғастырыды. Арқа бойдың жоғары бөлігіндегі орта сызық иілген сызықпен безендірілуі тиіс.

Арқа бойы тілікті жартлай жартылай қынамалы және қынамалы силуетті бұйымдарда бел сызығы бойынша қынауды көбейту үшін қосымша нүкте жобаланады ׃ Б1 Б11 = 1...15см.

Б1 Б11 кесіндісін тең жартыға бөледі, алынған нүктені М1 тура сызықпен етек сызығына дейін жалғастырады.

А0', У, Б11 және М1 нүктелерін ирек сызықпен қосады.

Артқы бойдың соңғы орта сызықтарының кеуде сызықтарымен қиылысын К нүктесімен белгілейді. Тура бұрыш асты Б1(Б11) және М1 нүктелері арқылы артқы бойдың орта сызығына бел және иық сызықтарын жүргізеді

‒ Артқы бойында орта тігісі бар бұйымдар үшін‒УМ;

‒ Артқы бойында тіліксіз бұйымдар үші ‒ А0'(А0)М.

Мойын ойындысы сызығы А0(А0') нүктесінен көлденеңінен оңға қарай артқы бой мойын ойындысының еніне тең түседі ׃ А0А2(А0'А2)= ЖАм ̸3+Қм.о.е.

Артқы бой мойын ойындысының ен׃ •0,5-1см – жетінші мойын омыртқасы тұсын май басқан немесе иық белдігі тұсында бұлшық еттері дамыған дене бітімдері үшін;

•1-1,5см – арқа қисықтығы үлкен денебітімдерінің арқы бойдың орта тігісі жоқ бұйымдарына арналған. А2 нүктесінен артқы бой мойын ойындысының биіктңгін (тереңдігін) төменге түсіреді ׃ А2А1 = А0А2 ̸3+Қар.б.м.о.б. Мұндағы А0А2 май басуға қосымша және артқы бой орта тігісы бойынша бүкпе ендігі есебінсіз қабылдана

А1 нүктесіндегі артқы бой орта сызығын қиып өтетін Ао'а, сызығына параллельдік сызықты А1 нүктесі арқылы түсіреді. А және А2 нүктелерін ирек сызықпен қосады.

Етек сызығы. Бұйым ұзындығын А нүктесінен артқы бойдың орта сызығы бойынша төмен түсіреді.

АЕ1 = Ұбұй. + Қар.б.б.ұ.

Етек сызығын Е1 нүктесі арқылы артқы бойдың орта сызығына перпендикуляр жүргізеді. Е1 нүктесін А0 нүктесінен Е нүктесіне тік жүргізіп, қилысатын көлденең сызықты жүргізеді.

Артқы бойының тілігі бар бұйымдардың ортаңғы тігісіңнде жарма түсірледі. Оның ұзындығы дене бітіммен модельдік байланыста болады.

Дайын бұйымдарға ұсынылатын жарма ені ׃ жакет үшін 5-6см, пальто үшін 6-7см.

Иық сызығы. Артқы иық сызығы ұшының орналасуы – И нүктесін екі доғаның қилысуы арқылы анықтайды – иық ылдиы еніне тең радиусты А2 нүктесінен шығатын доға және «иықтың қисық биіктігі» Б.и.қ2 өлшеуіне тең радиусты Б(Б11) нүктесінен шығатын доға

А2И = Еи+Қи.е.+ бүкпе ендігінің мөлшері + қонымдылық мөлшері;

Б(Б1)И = Би2қ. + Қар.б.б.ұ + иық жапыстырмасының қалыңдық мөлшері.

А2 және И нүктелерін тіке қосады және оны оңға қарай жалғастырады.

Жауырындағы қынау үшін қажетті артқы бой көлемін сызба конструкциясында артқы бойды құрастру қосымшалары көмегімен көрсетеді ׃

‒ иықтық бүкпелер;

‒ иықтық қиық қонымдылығымен;

‒ иықтық қиық және қолтық ойындысы бойынша жия үтіктеу.

Бүкпе ендігі немесе қонымдылық мөлшері иықтық қиық бойынша нүетеден оңға қарай А2И – бүкпе ендігі немесе қонымдылық мөлшері. Әдетте иықтық қиық бойынша бүкпе ендігі жұмсақ материалдан жасалатын бұйымдар үшін 2-2,5см, құрғақ материалдардан жасалатын бұйымдар үшін 1,5-2см. Шалқақ дене бітімдерге конструкциялар құру барысында бүкпе ендігін қысқартады, ал еңшік дене бітімдер үшін – керсінше 0,5см көбейтеді. Бұдан басқа иықтық қиыққа мата қонымдылығын 0,5-1см мөлшерде жобалау ұсынылады.

Қолтық ойындысы бойынша жия үтіктеу мөлшері мыналарды құрады ׃

• типтік денебітімдер үшін

׃ көйлек – 0,5-1,0см;

сыртқы киім – 1-1,5см.

• шалқақ дене бтімдер үшін ׃

көйлек – 0,5см;

сыртқы киім – 1см.

• еңкіш дене бітімдер үшін ׃

көйлек – 1-1,5см;

сыртқы киім – 1,5-2см.

Қолтық ойындысы бойынша жия үтіктеуге берілетін қосымшалар модельге байланысты. Яғни, бұрынғыша қалдырылуы мүмкін немесе иық сызығы бойынша бүкпеге жиыстырылады.

Иініші бар бұйымдарда жия үтіктеуге қосымша иініш қосып тігу сызығына сыйыстырылуы мүмкін.
Би.қ.2 өлшеуінің жауырын орталығынан өтпейтіндігін ескеріп қолтық ойындысы бойынша жия үтіктеу мөлшерінің жартысын жоғарыға И1 нүктесінен тіке түсіреді және И1 нүктесін алады.

Иық бүкпесінің орналасуы модельге және дене бітімнің қалыптасу ерекшеліктеріне байланысты болады. Орташа есеппен ол артқы бойдың мойын ойындысының жоғарғы нүктесінен 4-4,5 см қашықтықта орналасқан.

Иықтық бүкпелердің орналасуы әр түрлі дене бітімнің қалыптасуы ерекшеліктеріне байланысты

‒ шығыңқы жауырынды дене бітімдер үшін иықтық қиық ортасына орналасады;

‒ омыртқа тұсы қисайған арқылы дене бітімдер үшін бүкпені артқы бой мойын ойындысының жағына сыйыстырады;

‒ арқа қисықтығы үлкен және кең арқылы немесе тар иықты үлкен денебітімдер үшін бүкпе ендігі барысында 2 бүкпені 3-3,5 см теңдікте жобалайды׃ біреуін – артқы бой мойын ойындысы сызығымен, екіншісін біріншіден 4-5 см қашықтықта иықтық қисықта орналастырады.

Бүкпе бағыты модельге байланысты болады. Көп жағдайларда иықтық бүкпе бағыты артқы бойдың орта сызығына параллель түседі. Бүкпе ұзындығы 6-9 см аралығында оның еңдігіне байланысты өзгеріп тұрады (ендіктің ең кіші мөлшері бүкпе ұзындығының ең аз мәніне сәйкес келеді).

Иық бүкпелері жоқ бұйымдарда А2 және И1 нүктелерін тура сызықпен қосады және иықтық қиық сызығы алынады. Бүкпесі бар бұйымдарда А2 және И1 нүктелері тура сызықпен қосылады,иықтық қиықты жабық бүкпелі лекалоларды дайындау барысында соңынан безендіріді.

Қолтық ойындысы сызығы. Артқы бой қолтық ойындысы сызығын безендіру үшін И2, И3, 1 және К2 қосымша нүктелерін анықтайды. И2 нүктесін И нүктесінен перпендикуляр жүргізілген а нүктесінен шыққан тік сызықтан табады.

И3 қосымша нүктесінің орналасуын кесінді анықтайды ׃

К1 И3 =И2 К1 ̸3+2,0 см.

1 қосымша нүктесі К1 биігінен бұрыш биссекрисасында жатады. Осы жағдайда

К1 1= 0,2∙К1 К4 + 0,5см.

Қолы арқаға таман орналасқан денебітімдер үшін бұл кесінді 0,5 см-ге дейін кішірейтіледі, қолы алға таман орналасқандар үшін 0,3 см-ге дейін кішірейтіліді.

Қолтық ойындысы ортасы (К2 нүктесі) кесіндімен анықталады

׃ К1 К2 = 0,5∙ К1 К4.

Артқы бойдың қолтық ойындысы сызығын И1', И3, 1және К2 нүктелері арқылы жүргізіледі. Артқы бой енін жауырын деңгейінде сақтау үшін қолтық ойындысы сызығынан оңға қарай А0 нүктесінен шығатын тік сызықтан артқы бойдың орта сызығна дейін кесінді түсіреді және қолтық ойындысы сызығын алынған нүкте арқылы жүргізеді.

Алдыңғы бой конструкциясы сызбасын құру.

Алдынгы бой мойын ойындысының жорғы нүктесінің орналасуын анықтау.

Мойын ойындысы ұшының орналасуы кесіндімен анықталады

Б8 А3 = Ұал.б.б.2 + Қақ

Мұндағы Қақ. – азайтуға, қабатталуына және материалдардың қалындығына қосымша мыналарға тең

׃ 0,5 см – алдында түймелігі бар көйлек үшін;

1,2-1,5см – жакет үшін;

1,5-2см – кәдімгі қондырма жағалы қысқы пальто үшін;

2,5-3см - «шаль» жағалы қысқы пальто үшін.

Қарыны шығыңқы дене юітімдер үшін Т8 А3 кесіндісін 1-1,5см, қынамал силуэтті бұйымдар үшін 0,5 см көбейтеді.

Егер бұйымның алды екі бөліктен тұратын болса, алдыңғы ортасының жоғарғы нүктесінен А3 кесіндіні солға қарай түсіреді ׃

А3 А31 = 0,5 см – типтік денебітімдер үшін;

А3 А31 = 1-1,5 см – иық қалпы бұзылған дене бітімдер үшін.

Еңкіш дене бітімдер үшін А31 нүктесі А3 нүктесімен сәйкес түсіріледі. А31 және К3 нүктелерін тура сызықпен қосады, жіңішке қапсырма сызықтарының жаңа орналасуы алынады.

Мойын ойындысы. А31 (А3) нүктесінен солға қарай май басуға қосымшалар мен орта тігіс бойынша бүкпе ендінінсіз артқы бойдың мойын ойындысының еніне тең түсетін алдыңғы бой мойын ойындысы еніне түсірлетін көлденең сызықтарды түсіреді ׃

А31 А4 = АА1 – алдыңғы бойдың екі бөлігі бар бұйымдар үшін;

А3А4 = АА1 – 0,5см – алдыңғы бойы тұтас бұйымдар үшін.

Мойын ойындысы тереңдігі ׃

А3А5 = А31(А3)А4 + 1см.

А3А5 мойын ойындысы тереңдігіне тең радиусты, А4 және А5 нүктелерінен шығатын алдыңғы бой мойын ойындысы сызықтарын реттеу үшін, А31 (А3) нүктелеріне қарай екі доға жүргізіледі және олардың қилыстыратындағы нүктелерден осы радиуспен А1 және А5 нүктелерін біріктіре отырып доғаны жүргізеді.

Әрі қарай жіңішке қапсырмадағы кеуденің шығыңғы нүктесіне дейінгі арақашықты анықтайтын К3 К6 кесіндісін табады ׃

К3К6 = К3К4 ̸2 – 1см – көйлек және жакет үшін;

К3К6 = К3К4 ̸2 – 0,5см – маусымды пальто үшін;

К3К6 = К3К4 ̸2 – қысқы пальто үшін.

Емізікті нүктелері арасындағы арақашықтық өлшеуін пайдалану барысында К3К6 кесіндісін мына формула бойынша анықтайды ׃

К3К6 = Цк + 0,5 ∙Қк.е.

К6 нүктесі арқылы жоғары және төмен тік сызық жүргізіледі және оның бел сызығымен қилысқан жеріне Б60 нүктесін қояды.

Алдыңғы бой бел сызығының түсуі (алдынан) Б60Б6 мыналарға тең ׃ болад

Б60Б6 = 0- бел сызығы бойынша қиылмаған көйлектер үшін;

Б60Б6 = 0,5см – бел сызығы бойынша қиылған көйлектер үшін;

Б60Б6 = 1см – бел сызығы бойынша қиылмаған пальто үшін;

Б60Б6 = 1,5см – бел сызығы бойынша қиылған пальто үшін.

Қарыны шығыңқы денебітімдер үшінБ60Б6 кесіндісін 1-1,5см көбкйтеді.

Кеуде бүкпесі. Кеуде бүкпесін құру соңғы нүктені – кеуде орталығын, яғни К7 нүктесінің (кеуде бедерінің шығыңқы нүктелеріне сәйкес) орналасуын анықтаудан басталады. Бұл үшін А4 нүктесінен екінші кеуде биіктігі өлшеуімен тең (Бк2) доғалар жүргізіді.

А4К7 = Бк2.

Б6К6 нүктелерін тура жалғаструмен қиылысындыа К2Б нүктесін алады.

К7 нүктесінен, сол сиқты А4 нүктеснен солға қарай орталықтан К7А4 радиуспен доға жүргізеді және оған кеуде бүкпелері ендігінің мөлшерін ׃ түсіреді

А4А9 = 2∙(ЖАк2 – ЖАк1) + 2см.

Типтік дене бітімдерден ауытқушылығы бар денебітімдер үшін кеуденің екінші ені – Ек2 өлшеуін пайдалана отырып бүкпе ендігін анықтайды. Бұл жағдайда

А4А9 = 2∙(Ек2 - Ек) + 2см.

А4 нүктесін К7 нүктесімен, А9 нүктесін К7 нүктесімен қоса отырып кеуде бүкпесінің жақтарын белгілеп алады. Конструкция сызбасының негізінде кеуде бүкпелерінің мұндай орналасуы (мойын ойындысы ұшынан) аса тиімді, оған қоса бүкпелердің иықтық, бйірлік немесе басқа қиықтарында орналасуын анықтау барысында қосымша құрылымдарды талап етпейді.

Қолтық ойындысы. Алдыңғы бойдың қолтық ойындысы сызықтарын құру үшін қосымша нүктелердің орналасуын анықтау қажет׃ И4, И6, И61. Қолтық ойындысы ұшының орналасуы – И4 нүктесі – кесіндінің И4 нүктесінен жоғары түсіруімен анықталады ׃

К4И4 = И2К1(артқы бой сызбасынан)

Мұндағы И2К1 – артқы бой қолтық ойындысының теңдігі, қолтық ойындысы бойынша жия үтіктеу үшін қосымшалардың есебінсіз алынады.

К4 нүктесінен жоғары тік сызыққа қарай К6 бақылау нүктенің орналасуын табады ׃ К4И6 = И2К1 ̸3.

И6 нүктесінен горизонталь бойынша И6И61 кесіндісін оңға қарай ׃ қалдырады55 И6И61 = 0,6 см.

Иық қалпы алдына қарай иілген (еңкіш) және иық қалпы шалқақ дене бітімдер үшін И5 нүктесінің орналасуынанықтау барысында иықтың қиғаш екінші биіктігі - Би.қ.2 өлшемі пайдаланылады. Осы жағдайда И5 нүктесін екі радиус доғаларының қилысында алады׃

К7 нүктесінен, Би.қ.2 өлшеміне тең радиуспен;

А9 нүктесінен, иықтың ылди еніне тең радиуспен.

Алдыңғы бой қолтық ойындысының жоғарғы бөлігін реттеу үшін И5 және И6 нүктелерін тура сызықпен қосады. Алынған И5И6 кесінді ортасын 3 нүктесімен белгілейді ׃

И6 3 = И6И5 ̸2

К4 нүктесінен И6И5 тура перпендикуляр құрады:

3-4=1

К4 2=0,2 ∙ К1К4.

Қолы артқа таман орналасқан денебітімдер үшін биссектриса бұрышын 0,5см-ге көбейтеді, ал алдына таман орналасқандар үшін 0,3см азайтады.

Алдыңғы бойдың қолтық ойындысы сызықтары И5, 4, И6,2 және К2 нүктелері арқылы жүргізіледі.

Қолтық ойындысы сызығын кеуденің бүкпе ендігі үлкен бұйымдар конструкциясында И6 нүктесінен солға қарай 0,5-0,8 см-ге тең арақашықтыққа сйыстырлады.

Қолтық ойындысы ұзындығы тартылатын материалдардан жасалатын жеңіл ассортимент киімдері бұйымдарында И5И51 = 0,3...0,5см.

Бел сызығы. Алдыңғы бой бел сызығы Б8Б6 горизонталь бойынша өтеді, әрі қарай К2 нүктесінен вертикальмен жүргізілген артқы бой бел сызығының қилысында нүктемен қосылады.

Етек сызығы. Алдыңғы бойдың (алды) ортаңғы сызығы Б8Е3 = БЕ(Б1Е1) – артқы бой сызбасынан.

Сыртқы ассартимент бұйымдарда (пальто) Б8 Е3 кесінді 0,5-1 см-ге көбейтіледі.

Біртігісті жең конструкциясының құрылымы

Жең конструкциясы сызбасында тігіс орналасуы әр түрлі болуы мүмкін׃ дайын күйіндегі жеңнің орта ені немесе одан оңға қарай .Оған қоса ׃

ЖаЖа' =ЖаЖш /2-0...2см;

Ш1Ш' = Ш1Ш3/2-0...2см;

НН' = НН2/2 - 0...2см.56

Тігі кейбір жағдайда алдыңғы аударылымнан 4см арақашықтықта орналасады, онда ׃

ЖаЖ' = Ш1Ш' = НН' = 4см.

Енді жеңнің төменгі бөлігінің жанын (жайма) алдыңғы және шынтақтық аударылымдарына қатысты орындайды ׃

ЖаЖ1 = ЖаЖ' (бұрынғы қалпына келтірілген Жп нүктесінен ЖшШ1 сызығына перпендикулярда);

Ш1Ш11 = Ш1Ш'; НН31 = НН'(Н' нүктесінен жүргізілген горизантальда) ЖшЖ2 = ЖшЖ' (бұрынғы қалпына келтірілген Жш нүктесінен ЖшЖ3 сызығына перпендикулярда);

Ш3Ш4 = Ш3Ш’;

Н2Н4 = Н2Н' (Бұрынғы қалпына келтірілген Н2 нүктесінен Н2Ш3 сызықтарына перпендикулярда). Ш3Ш4 сызықтарымен және Ш3Н2, сызықтарына перпендикулярмен құралған бұрыш шынтақ бүкпесінің ендігі анақталады. Оның ұшы Ш3 нүктесінен 1-2 см орта қашықтықта орналасады. Жеңнің төменгі тігісі енінің ортпсын оны орналастру барысында есептер жеңілдетілді ׃

ЖаЖ1 = ЖшЖ2 = ЖаЖш/2;

Ш1Ш11 = Ш3Ш4 = Ш1Ш3/2;

НН31,= Н2 Н4 = НН2/2.

Жеңнің төменгі бөлігінің жаймасы ׃

Жа8 = Жа8';

6-7=4-5. Ж1Ш11Н31 алдыңғы сызықтар және Ж2Ш4Н4 шынтақтық қиықтар және жең түбінің төменгі бөліктері сызықтары 1'8'Ж21 және Жз'7Ж2 жең конструктивтік негізінің аттас сызықтарына сәйкес безендірледі. Жеңнің түзу пішіндісызбасында алдыңғы және шынтақтың сызықтар ұшы болып Ж1 және Ж2 нүктелері табылады. Алдыңғы және шынтақты қиықтар сызықтары және аттас аударылымдар болып Ж1, Жа, Жш және Ж2 нүктелерінен жүргізілген вертикальдар табылады. Н1 нүктесі арқылы жең аузы сызықтарын безендіру барысында Н3 және Н4 нүктелерінде алдыңғы және шынтақтық қиыстар сызықтарымен қилысатын горизонталь жүргізіледі. Жең ауызы иіліс мөлшері алдыңғы және шынтақтың аударылым сызықтары бойынша 1-1,5 см-ге тең (Н2 және Н нүктелері). Әйелдер шалбарын конструкциялау. 57 Әйелдер шалбарының конструкция сызбасын құру үшін дененің келесі өлшемдерін пайдаланады׃ жартылай бел айналымы – ЖАбел, жартылай мықын

айналымы- ЖАмық, шалбар ұзындығы- Ұшал