«Мәдениет және өнер» институтының директоры

Дәріс мазмұны:

Бағалы металдардың бірі - алтын. Алтынның пайда болу тарихы. Оның химиялық құрамы. Алтыннан жасалатын зергерлік бұйымдар.

Оқулықтардан, музейлерден ақпараттар жинау.

№25 Студиялық жұмыс

Қазақтың қыз-келіншектеріне арналған алқаны орындау. Таңдалған металды ою. Оның үстіне ою-өрнек түрлерін түргізу тәсілдері. Алқаның жалпы пішінінің композициясын анықтау.

Алқа түрлерін салу. композициялық заңдылықтарын берік сақтау.

№26 Студиялық жұмыс

Қазақтың қыз-келіншектеріне арналған алқаны орындау. Таңдалған металды ою. Оның үстіне ою-өрнек түрлерін түргізу тәсілдері. Алқаның жалпы пішінінің композициясын анықтау.

Алқа түрлерін салу. композициялық заңдылықтарын берік сақтау.

№14 Дәріс

Дәріс мазмұны:

Платина. Оның химиялық құрамы. Платинадан жасалатын зергерлік бұйымдар.

Палладий, Рутений, Родий, Иридий, Осмий.

Оқулықтардан, музейлерден ақпараттар жинау.

№27 Студиялық жұмыс

Қазақтың қыз-келіншектеріне арналған алқаны орындау. Таңдалған металды ою. Оның үстіне ою-өрнек түрлерін түргізу тәсілдері. Алқаның жалпы пішінінің композициясын анықтау.

Оқулықтардан, музейлерден ақпараттар жинау.

№28 Студиялық жұмыс

Қазақтың қыз-келіншектеріне арналған алқаны орындау. Таңдалған металды ою. Оның үстіне ою-өрнек түрлерін түргізу тәсілдері. Алқаның жалпы пішінінің композициясын анықтау.

Оқулықтардан, музейлерден ақпараттар жинау.

№15 Дәріс

Дәріс мазмұны:

Платина. Оның химиялық құрамы. Платинадан жасалатын зергерлік бұйымдар.

Палладий, Рутений, Родий, Иридий, Осмий.

Ұлттық нақышта стилизацияланған зергерлік бұйым жасау.

№29 Студиялық жұмыс

Қазақтың қыз-келіншектеріне арналған алқаны орындау. Таңдалған металды ою. Оның үстіне ою-өрнек түрлерін түргізу тәсілдері. Алқаның жалпы пішінінің композициясын анықтау.

Ұлттық нақышта стилизацияланған зергерлік бұйым жасау.

№30 Студиялық жұмыс

Қазақтың қыз-келіншектеріне арналған алқаны орындау. Таңдалған металды ою. Оның үстіне ою-өрнек түрлерін түргізу тәсілдері. Алқаның жалпы пішінінің композициясын анықтау.

Ұлттық нақышта стилизацияланған зергерлік бұйым жасау.

0. 
   Әдебиеттер тізімі:
   

1. 
   В,Д.Чмырь «Лабораторные работы по материаловедение»1980
   
2. 
   Флеров А. В. «Материаловедение и технология обработки металлов»Москва 1981 г
   
3. 
   Бреполь Э. «Теория и практики ювелирного дела»Л.,1982
   
4. 
   Зотов Б.М. «Художественное литье»,М.,1988
   
5. 
   «Ювелирное дело» С:В Простаков «Феникс» 2003г. Начально-профессиональное образование.
   
6. 
   «Ювелирное дело » С:В Простаков «Феникс» 2000г. Учебный курс
   
7. 
   «Қазақ халқының колөнері.» С. Кисманов Алматы «Өнер.»1987 ж.
   
8. 
   «Эхо …» У. Джанибеков 182-190 бет.
   
9. 
   «Казахские народные костюмы.» (иллюстрация)
   
10. 
    «Қазақ киімі » 8-25 бет.
    
11. 
    «Культура Казахстана » У. Джанибеков 143-182 бет.
    
12. 
    «Қазақтың ұлтық киімдер » Сымбат. С. Асанова 7-122 бет.
    
13. 
    «Қазақтан колөнері.» ӘмІрғазин Қайрат Алматы «Дайк- Прес» 2004ж.
    
14. 
    «Қазақтан халқының колөнері» Х. Арғынбаев Алматы «Өнер.» 1987ж.
    
15. 
    «Изделия мастеров- зергеров центральной азии.» альбом иллюстрированный
    
16. 
    «Орталық Азия зергерлерінің бұйымдары. » И. Тасмагамбетов А. 1997ж.
    
17. 
    «Ювелирное искусство Казахстана » Алматы
    
18. 
    «Казахское народное прикладное искусство » 2 том
    
19. 
    «Казахские национальные узоры»
    
20. 
    «Қазақтан халқының дәстүрлі өнері» М: Ш: Өмірбекова Алматы 2004ж.
    

1. 
   «Чудеса Казахстана» Изд. «Аруна» 2001 г.
   
2. 
   «Национальные орнаменты » Изд. «Аруна» 2001 г.
   
3. 
   «Казахски ювелирные украшения » Изд. «Аруна» 2001 г.
   
4. 
   «Ою-орнектердің (бояуын өзің теп!) » құлыншақ Астана 2003ж.
   
5. 
   «Ер қаруы- бес қару » Баспасы «Аруна» 2001 г.
   
6. 
   «Ювелирное дело » С:В Простаков «Феникс» 2000г. Учебный курс
   
7. 
   «Ювелирное дело» С:В Простаков «Феникс» 2003г. Начально-профессиональное образование.
   
8. 
   «Справочник по ювелирному делу» С.Н. Зубриллина 2003г.
   

1. Қазақтың халықтық зергерлік өнері

2. Бесік туралы түсінік

Дәріс мақсаты:

Оқытудың негізгі мақсаты болып болашақ мамандарға оқып жатқан пәні туралы бағдарламаның мүмкіншіліктері мен жетістіктері, металл және оның қасиеттерін түсіндіру табылады.

Қазақтың халықтық зергерлік өнері ұлттық мәдениет тарихынан ерекше орын алады. Өнердің бұл түрінің түп төркіні мыңдаған жыл әріде жатыр. Археология мен топонимикалық деректеріне қарағанда, Қазақстан территориясында мыс, қалайы, алтын, тағы басқа асыл және түсті металдарға бай кен орындарын игеру ісінің ежелгі замандарда-ақ қолға алынғандығын айғақтайды. Қазба жұмыстары кезінде табылған бұйымдардағы қолтаңбалар ежелгі өнердің көркемдік деңгейінің биік болғанын байқатады.

Қазіргі зергерлерлік бұйымдар ісінің түрлері көбейіп, жұмыстың бұл салалары техникаландырылуда. Ұсталық пен зергерлік өнер әр түрлі металдан сан алуан үй бұйымдары, сәндік әшекейлер жасаумен байланысты. Қазақстан жерінде мыс, жез, темір және күміс сияқты металдардан бұйымдар жасау ісі өте көне замандардан басталады. Зергерлер металдың өңін ашу шеберлігін жете білген, яғни бипазбен типылдау арқылы жылтыратып, майда нақыштармен шакімелеу тәсілімен өрнектеп барып тартымды, құлпырмалы түске келтіретін болған. Зергерлер күміс бұйымдарды асыл тастардан (лағыл, сапфир, зүбіржат, гауһар, ақық) және агат, хризопраз, інжу-маржан, жақұттан, көз қондыру арқылы әсемдеген. Зергерлік бұйымның көп таралғаны әйердерге арналған әшекейлер жатады. Әшекейлердің бұл түрі тек сән-салтанат үшін ғана емес, әдет-ғұрып, наным-сенімге де тікелей қатысты болғандықтан кез келген әлеуметтік ортаның өкілі өз хал-қадірінше әр түрлі әшекейлер иемденуге, тағуға тырысқан.

Қазақтың ұлтық ою-өрнегі арасында «бұтақ», «бүлдірген», «гүл», «жапырақ», «райхан», «өрік», «шырмауық» т.б. аталатын бар. Сол еңбекте ою-өрнектің ойып, жапсырмалап, сырып өрнектелетін шеберді оюшы деп, ал осы өңірдің зер төгіп, кестелеп жасалатын нұсқаларымен айналысатын ісмерлерді өрнекші деп айтатындығы дұрыс көрсетілген. Ел ішінде ағаш, киіз тәрізді материалдарды ойып, тесіп, бедерлеп сүйек, металл жасаған сәндік жосықтарды ою дейді де, ал кестелеп, термелеп, жонымалап шығарған ою ырғақтарын өрнек дейді.

Бесікте ерте кезден қазақ халқының тұрмысында киіз үй мүлкінің бірі болып есептелсе, қазірдің өзінде де маңызын жойған жоқ. Бесік – арнаулы геомериялық өрнектер арқылы ерекше түр салынып, өнбойына бірнеше қалайлынанып келтіріп дайындалатын аса бағалы бұйым. Бұрыннан атам қазақ киіз үйдің жиһаз және бала бөлеуге үшін қолданған. Қазақ қолөнерінде бесік өте кеңінен қолданылады. Халық шеберлерінің қолынан шыққан бесік бұйымдардың ою-өрнекпен безендірілмегені өте аз кездеседі. Бесік қолданбалы қолөнер бұйымдарының тұтыну және эстетикалық мән-мағынасын аша түседі. Сондықтан қолөнер шеберлері жасаған заттардың әрқайсысының қалай әшекейленіп, өрнектелгеніне жіті зер салған жөн. Ою-өрнек өнері ежелгі замандарда қалыптасып, халқымыздың тарихымен, тұрмыстағы әдет –ғұрып, салт-дәстүріне сай дамып, түрленіп жетілдіріліп отырған. Қазірде бесік зәулім ғимараттарға өзіндік сұлулық әрі ұлттық нақыш келтіріп тұруы үшін қолданады. Елбасымыздың ұзақ мерзімді «Қазақстан - 2030» бағдарламасында көрсетілгендей тарихи мұраларды сақтау мен оларды кейінгі ұрпаққа міндеттеді. Осыған байланысты көркем сәндік қолөнері бесік халықтың тұрмыстық қажеттілігіне, яғни бала өсіру пайдаланады. Сонымен бірге мұражайларға, оқу орындарының ішін көркейту мақсатымен қоса жас ұрпаққа, жалпы бүкіл қазақ қауымына ата – бабаларының «найзаның ұшымен, білектің күшімен» сақтап қалған Отанына деген, олардың өзіне деген құрметі есебінде тәрбиелік маңызы бар ұлттық құндылықтардың бірі ретінде ілініп қойылады. Бұған қоса ол әсемдік жағынан ерекше көзге түседі.

Қазақ халқының металдан әртүрлі бағалы бұйымдар жасап шығараған. Металл бетіне әртүрлі нақыш салғыштардың көмегімен бедерлі өрнек, бедерлі бейне түсіру тәсілін бедерлеме деп атайды. Бұл әдістің металды көркемдеп өңдеуге мүмкіндігі мол. Батырған сызық түрінде өрнек бейне түсіріп қана қоймай, металды бедерлей қолдануға, тіпті мүсін жасауға болады.

Бедерлеуге қолайлы металдар: мыс, алюминий, жез болып табылады. Қымбат бағалы алтын, күміс тәрізді металдар бедерлеуге өте қолайлы. Кейде мельхиор, нейзиьбер тотықпайтын болат, шатырға жабатын қаңылтыр да бедерлеу өнерінде қолданылады. Бедерлеу өнерін жаңа бастап, үйренушілерге алюминий, мыс өте ыңғайлы келеді.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Ертеректе зергерлік өнердің көп таралғаны?
   
2. 
   Бесіктің алатын орны?
   
3. 
   Бедерлеуге қандай металдар ыңғайлы?
   

1. Металдың ішкі құрылысы, қалыптасу негіздері, кристалдық формасы.