Механика зертханалық жұмыстарды орындауға методикалық нұсқаулар 1 бөлім
жүктеу/скачать 5,4 Mb.
|
Сызықты нониус өлшеудің дәлдігін 10-20 есе арттыруға мүмкіндік туғызатын, қалыпты масштабқа толықтыруды нониус деп атайды. Сызықты нониус дегеніміз масштаб деп аталатын үлкен сызғыштың бойымен қозғала (жылжи) алатын бөліктері бар кішкене сызғыш. Әдетте, нониустағы бөліктен нониустың бір бөлігі  масштаб бөлігін құрайтындай етіп (жасалады) сызылады, мұндағы m – нониустың бөліктер саны. Сондықтан, нониусты қолданып, масштабтың ең кіші бөлігіне дейінгі дәлдікпен өлшеулерді жүргізуге болады.
Айталық нониустың көршілес штрихтарының арақашықтығы – l, ал масштабтың көршілес штрихтарының арақашықтығы у болсын (12.1сурет). х y 
1 сурет Онда  және  (3)
болады.  шамасы нониустың дәлдігі деп аталады. Ол нониустың максималды қателігін анықтайды. Масштабтың жеткілікті кіші бөліктерінде нониустың бір бөлігі масштаб бөлігінің біреуіне сәйкес келеді. Нониус бойынша өлшеу көздің осы сәйкестікті белгілеу (анықтау) қабілетіне негізделген.
Сызықты нониус көмегімен өлшеу үрдісін (процесін) қарастырайық (12.2 сурет). 
12.2 сурет айталық, L – өлшенетін кесіндінің ұзындығы болсын. Кесіндінің бір басына негізгі масштабтың нөлдік бөлігін келтірейік. Ал екінші ұшы осы масштабтың К-сыншы және (К+1)-ші бөліктерінің аралығында болсын делік. Онда  (4)
деп жазуға болады, мұндағы  - масштабтың К-сыншы бөлігінің, әзірше, белгісіз үлесі (доля).
Енді, нониустың нөлі кесіндінің соңына сәйкес келетіндей етіп нониусты орнатамыз. Нониустың бөліктері масштаб бөліктеріне тең болмағандықтан, міндетті түрде, масштабтың (К+1)-ші бөлігіне неғұрлым жақын орналасқан бөлік табылады. 12.2 суретте көрсетілгендей  (5)
және, солай болғандықтан  (6)
Нәтижені келесі түрде тұжырымдауға болады: нониустың көмегімен өлшенетін кесіндінің ұзындығы масштабтың толық бөліктерінің санына масштабтың әлдебір бөлігімен нониустың сәйкес келетін бөлігінің нөмірін нониустың дәлдігіне көбейтіп қосқанға тең болады. жүктеу/скачать 5,4 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|