Мемлекет пайда болуының күштеу (озбырлық) теориясы

Мемлекет пайда болуының күштеу (озбырлық) теориясы ХІХ ғасырда пайда болы, оның өкілдері Л.Гумплович, К.Каутский, Е.Дюринг.

Олардың айтуынша, мемлекеттің пайда болу себебін экономикалық-қоғамдық шарт, құдай күшінен емес, әскери-саяси фактор - күштеу, яғни, бір тайпа екінші тайпаны басып алудан көрінеді. Басып алған халықты, аймақты басқару үшін, күштеу аппараты қажет. Сол аппараты ретінде мемлекет құрылды.

Аталмыш теория өкілдерінің айтуы бойынша, мемлекет – бұл бір тайпа екінші тайпаны билеу үшін, табиғи жолымен пайда болатын ұйым. Ал бұл күштеу бағыныштыларды өзіне бағындыру экономикалық үстемдіктің пайда болу негізі болып табылады. Соғыстың нәтижесінде тайпалар тапқа, кастаға, сословиеге айналды. Жаулап алушылар өзіне бағындырған адамдарды құлдарға айналдырды.

Демек, мемлекет қоғамның іштей дамуының нәтижесі емес, сыртқы күштің әсерінің нәтижесі.

Бір жағынан, мемлекеттің пайда болуының әскери-саяси факторларын толығымен жоққа шығаруға болмайды. Тарихи тәжірибе көрсеткендей күштеу элементтері көптеген мемлекеттердің пайда болу үрдісінде болды.

Екінші жағынан, бұл үрдісте күштеуді пайдалану деңгейі әртүрлі болды. Сондықтан да, күштеуді мемлекет пайда болуының басқада себептерінің бір ретінде қарастыру қажет. Сонымен қатар, әскери-саяси факторлар кей аймақтарды мемлекет пайда болуының қосымша факторы ретінде қарастырылды.