Мемлекеттік бағдарламасының кітап сериялары
Үсен. Жоқ, есімде ештеңе қалмапты. Асан
жүктеу/скачать 2,02 Mb.
|
Этика и эстетика 12-том
| Үсен. Жоқ, есімде ештеңе қалмапты.
Асан. Міне, осындай кодекстің кесірінен мораль адамдардың ішкі дүниесінің көрнекті белгісі болудың орнына елдің ат тонын ала қашатын құбыжығына айналды. Қазір үй ішінде ата-анасы ұрысқан бала: «Маған мораль оқымаңыз» деп шыға келеді. Сасып қалған ата-ана: «Жоға, жоқ мен мораль оқымаймын» деп ақтала бастайды. Үсен. Міне осыдан келіп «моральдандыру» деген жат сөз, ұғым пайда болды емес пе? Мораль десе төбе шашымыз тік тұратын дәрежеге жеттік. Асан. Дұрыс айтасың. Адамдар моральдан қашты, оны өздері әңгіме кезінде қолданбауға тырысты. Мұндай теріс көзқарас қайдан пайда болды? Меніңше бар пәле тәрбиеде жатыр. Алдымен отбасында одан соң балалар бақшасында тәрбие мәселесін моральды ұғындырудан, соны насихаттаудан бастаған дұрыс. Бірақ, мораль жалаң болғандықтан, күнделікті өмірмен, практикамен, қоғамдық қызметпен байланыспағандықтан, жастар бүкіл моральдық қағидалардан соңғы кездері безіп кетті ғой. Әрине, бүған тоқыраушылық жылдарағы өмірдің екпінді дамуына төтеп бере алмай, іске алғысыз болған моральдық кодекстер жауапты. Өйткені, олар өмір қайшылығына тап болды. Сондықтан моральдық принциптер, керісінше әсер етіп «адам бол», деген жақсы ниет арамзалардың шығуына, «еңбек ет», деген қағида арамтамақтардың кең өріс алуына жағдай жасады. Үсен. Иә, солай болды ғой. Мұның барлығын біз өмірде біле тұрып, білмеген боламыз. Сөйтіп біз адамгершілік принциптерінде аяққа таптадық. Адамгершілікке тәрбиелейтін отбасы өз міндетін балалар бақшасы мен мектепке жүктеп, ал олар болса керісінше барлық мәселені отбасына қарай артып, екі ортада жастарымыз далада калды. Сонау ананың ақ сүтімен басталатын адамгершілік принциптері қазір көптеген отбасында балалар бакшасы мен мектептерде әлі де толық қалыптаспаған. Ғалымжан. Мұның барлығы дұрыс, бүл жерде ешбір дау жоқ. Бірақ мәселе тек сынап-мінеуде ғана емес, қазіргі қоғамды ең алдымен адамгершілікке бай етіп қайта құру болып отыр ғой. Осы мәселенің түйіні кайда жатыр? Асан. Ол үшін моральды Кант айтқандай өте маңызды фактор деп, адамның ішкі дүниесінің шешуші түйіні деп терең түсінуіміз керек. Үйде де, түзде де, балалар бақшасында да, мектепте де, — барлық жерлерде жаттап алған моралъдық қағидаларды қақсап айта бермей, сөзден іске көшіп, өмірдің өз дамуынан шыққан процестерді моральдық негізде бағалауымыз керек. Өйткені сан ғасырлар бойы қалыптасқан адамзаттың мәдениеті бойынша моральдық қасиеттерді де кеңінен сақтаған. Соларды үғынып, түсініп қана қоймай, оларды өмірдің өзіне пайдалану қажет. Әрине ғасырлар бойы жинақтаған моральдық ережелер бар. Оларды да адамдардың арасындағы қатынастар арқылы қарап, бағалап, негізгі мәнге айналдырған дұрыс. Сонда ғана адам мен адамзаттың біртүтас рухани мұрагерлігі қалыптасып, қоғамның шын моральдық негізде дамуына жол ашылады. Үсен. Әрине адамгершілік принциптерінсіз мораль алысқа бара алмайды. Қазір біз ұзақ жылдар бойы дамымай жоғалуға айналған әрбір ұлттың, әсіресе қазақ халқының әдет-ғұрпын, салт-санасын, дәстүрін, тағы басқа ерекшеліктерін қайтадан жандандыруға кірістік. Өйткені қазіргі жастар өзінің ұлтын, оның даму ерекшелігін, оның бойындағы адамгершілік қасиеттерін түсіне алмай жүр. Бұл жағынан алғанда мораль адамгершілікке кемектесуі кажет. Сонда ғана мораль адамгершіліктен келіп шығады. Сонау көне грек заманындағы Сократ әуелі адамгершілікті қарапайым, адамдар арасында қатынастардан шығатынын терең ойлармен түсіндіре келіп, моральға тіреледі. Одан соң ол мораль адамның бойындағы негізгі байлық екенін көрсете отырып, қайтадан оны адамгершілікпен ұштастырды. Кейде мораль дегеніміз сыртқы көрініс, этикаға, формаға қалай жүріп тұрудың, адамның өзін өзі қалай ұстаудың ережелеріне айналып, ал адамгершілік деген ешбір түсініксіз абстрактылы бірдеңеге ұқсайды. Сондықтан да моральды жеке адамға, адамдарға тән десек, адамгершілік бүкіл адамзаттың, қоғамның бойындағы асыл қасиет деп есептеп, екеуінің арасындагы органикалық, гармониялық үйлесімділігін көре білуіміз керек. жүктеу/скачать 2,02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|