Мемлекеттік тілде оқымайтын мектептерге арналған
) оңуш ылардың көзі мен ңолын әріп элементтерінің ж азы луы на үйрету; 2
жүктеу/скачать 11,08 Mb. Pdf көрінісі
|
1 КТОӘ оку куралы Сатыбаева
| 1
) оңуш ылардың көзі мен ңолын әріп элементтерінің ж азы луы на үйрету; 2 ) оқуш ы ларды ң есту қабілетін сөздегі ж еке дыбыс тарды аж ы рата білуге баулу; 3 ) оңуш ы ларды ң тілін дыбыстарды саралап айтуға үйрету; • 4 ) оңуш ылардың зейінін ж еке сөздермен дыбыстарға, олардың ңүрамдасуына тоңтала білуге үйрету; 5 ) оңуш ылардың көзін де, қолын да, естуін де, тілін де, зейінін де айты лу арңылы ойға елестететін ж азулы не бастаулы сөздерді талдауға жөне қайта ңүрастыруға үйрету. Осы түрғыдан алғанда қазаң тіліндегі қиы н ды быстарды сегіз түрлі тәсілмен оңытуға болады. Олар: , д., ■ , 1. Сурет бойынша жүмыс 2. Ж аң а дыбысты сөз іш інен бөлу 3. Қ азаң тілі әріптерінің ж азы луы 4. Қ азақ тіліне төн дыбыстардың жасалу, айтылу ерек- ш еліктері 5. Оңулықпен жүмыс 6 . Сөз іш індегі ж аң а дыбысты тану 7. Сюжетті суретпен жүмыс 8 . Көрнекі ж еке буындармен жүмыс 8.2. Д ау ы сты д ы б ы стар д ы үйрету Қ азаң т іл ін ің ды бы сты қ ң үрам ы н , ды бы старды ң, сөздің дүрыс айты лу нормасын үйрету I сыныптан бас- 130 талады. Ф онетиканы оңытуда оңушыны қазаң тілінің дыбыстың ңүрамымен таныстырып ңана ңоймай, ол ды- быстардың сөзде, сөйлемде дүрыс айтылуына жаттың- ты рады . Қ азаң т іл ін ің ды бы сты ң ң ү р ам ы н д а орыс тілінде жоң бірсыпыра дыбыстар бар. Оқушының ана тілінде ж оқ дыбыстардың айтылуы оған үлкен ңиындың келтіреді. Оқушының сөйлеу мүш елерінің ана тілінде ңалыптасңан қызметінде ңазаң тіліндегі ә, ө, ү, ү, і, ң, ғ, қ сонымен ңатар екі тілде де бар әріптер өзгеше айтыла- ды. Мысалы: е, о, ы, (орыс тілінде ел - куш ал, ңазаң Щ тілінде ел - страна, народ; орыс тілінде он - кто - то муж ского рода, қазақ тілінде он — 10 т.б.) Бүл дыбыстарды дүрыс айтуга қатысатын сөйлеу мүшелерінің ңызметін дагдыга айналды ру, дүрыс ңалы птасты ру оте қаж ет. Өйткені дыбыстьщ қүрам ы мен ф онетикалы ң заңды- лықтарды білмейінше, ңазақш а дүрыс сойлеудің орфоэ- пиясы н дүрыс м еңгерм ейінш е тілді меңгердім деуге болмайды. Орыс тілді оңушыларға қазаң тілінің дыбыс- тарын үйрету келесі әдіс арңылы жүзеге асады: 1. Дыбыстың айтылуы, оның іш кі жөне сыртқы арти- куляциясы н меңгерту. Бірінш і сыныпта мүғалім көбіне- се орысша айтады (звук произносится твердо, сильно, жестко, низко или мягко, слабо, нежно, высоко, то н ко ). 2. Дыбыстың сырқы бейнесі. Дыбыстың сыртқы ар- тикуляциясы на және айтылуына байланысты оны гео метрия лың фигура арқы лы бейнелеу. 3. Дыбыстың өріп болып жазылуы (мүғалім көрнекілік арңылы ол дыбыстьщ түсіне жуан немесе ж іңіш ке сызы- луына, геометриялың фигурасына оңушылардың наза- рын аударады). Кез келген бүрын отілген сөз болсын, ж аңа сөз бол- сын, алдымен айтылу (жүйесіне) үлгісіне коңіл бөлінеді. Қазаң сөзінің айтылым үлгісі үндестік заңынан туын- дайтын болгандыңтан, балалар осы фонетикалың ңүбы- лысты түсінетіндей дөрежеге жету ңажет. Сөздің айты лым үлгісін балаларга қарапайы м өдіспен ж еткізу ке рек. Ж уан айты латы н сөздерді жуан өріптермен, жіңіш- ке айты латы н сөздерді ж ің іш ке еріптермен керсетуге 131 болады. Сонда бала ж уан әріптермен ж азы лған сөздерді көре түрып, оны ж уан айтуға, ж іңіш ке өріптермеы жа- зы лған сөздерді ж ің іш к е айтуға тырысады. Сонымен, балалар сөздің ж уаы -ж іңіш ке айтылуын естіп қана ңой- май, оны көреді. Мысалы: "Ребята послушайте меня, вот я сейчас произнесу слово, а вы определите твердое это сло во или мягкое? Внимание: А — п — а. Правильно, твердое. Это слово мы произносим сильно, твердо, низко. И напи саны они жирным шрифтом. А теперь послушайте следую щее слово: Ә — к — е. Какое это слово, твердое или мягкое? Мягкое, потому что произносим мягко, нежно, высоко. И пишется оно тонким ш рифтом”. Орыс тіліндегі ж ің іш ке дыбыстар өте ж іңіш ке айты- л аты н ы м ү ғ а л ім н ің есінде болуы к е р е к . А л , қ а з а қ тіліндегі ж іңіш ке дыбыстар (сөздер) ж арты лай ж іңіш ке немесе ж арты лай ж уан айты лады . Сондықтан тілі қа- лыптасқан оңуш ылар ң азақ тіліндегі ж уан-ж іңіш ке ай- ты латы н сөздерді көпке дейін аж ы рата алм айды . Ен- деше, ж уан сөздерді басыңңырап ж уан айтуға, ж іңіш ке - сөздерді нөзіктендіріп ж ің іш к е айтуға тырысу керек. Сөздерді асы ң п ай , қ ү р ам ы н д ағы ды бы старды үнем і анық айтып отырған жөн. Осылай өрбір сөздің төңірегін- де балалардьщ сөз таным жөне көз таным қабілетін ажы- растыра қатар пайдаланы п отыру керек. Әрі естіп, өрі көріп өзі қайталап отырған сөз үлгісі тез жөне орныңты ж атталы п қалады . Сонымен, айтылым ж үйесінің қысқ- аш а мазмүны мынадай: ж уан дыбыстың, ж іңіш ке ды- бы сты ң айты луы . Д ауы сты дыбыстарды үйреткенде "Модели звуков" атты суреттің оқуш ылар үнемі көз ал- ды нда түрғаны ж ақ сы нөтиж е береді. Сонда м үғалім оқуш ы ларға сол сурет арқы лы дыбыстарды түсіндіреді. Мысалы: О - Ө дыбыстарын үйрету жолы: М үғалім: Рот почти закры т, губы в начале сильно ок руглены, язы к оттянут назад, в конце произношения рот полуоткрываем: 0 ,0 ,0 . Произносим твердо (жестко, низ ко). Звук твердый, выделен ж ирной буквой. Бүл дыбыс- ты ң айтылу ы ны ң өз ерекш е лігі бар. Б үл өріп орыс тілін- де де кездесетіні белгілі. Орыс тілінде аш ы қ ж алаң ай- 132 тылады. Қазаң тілінде қы саң, күрделі У О болып айты- лады. Мүмкін болса, оның айтылу жөне естілу айырма- шылыгын ж еткізе білу керек. Себебі екі тілде де О өрпі болғандьщтан оларды бір дыбысқа балап, ңазаң сөздерін орыс сөздерінің үлгісімен айтуы ж и і кездеседі. Олай айтылган сөз қүлаңңа жағымсыз естіледі. Мүғалім: Рот почти закрыт, губы в начале сильно округленны, язы к продвинут вперед, в конце произношения рот полуот кры ваем: Ө,Ө,Ө. Произносим м ягко (нежно, высоко), м ягкий звук выделен тонким шрифтом. жүктеу/скачать 11,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|