МәШҺҮР – ЖҮсіптің лингвистикалық КӨЗҚарастары оқу құралы Павлодар Кереку

«Мәшһүр – Жүсіптің лингвистикалық көзқарасы» - атты зерттеу еңбек. Сегіз тараудан тұрады. Бірінші – тарауда «Мәшһүр – Жүсіп (Адамжүсіп) Көпейұлының хронологиялық кестесі» деп аталады. Онда ақынның әкесі Көпейдің қай жылы қай жерде туды, өмірінің қиын кезеңдері мүмкіншілігінше ретке келтіріліп, өмір-жолы бар материалдар негізінде бір үзге келтірілді. Дегенмен, аздаған өзгерістер, өмірінің қалтарыс тұсында мүлт кеткен жерлерімізде болуы мүмкін. Екінші – Мәшһүр – Жүсіптің ата – тегі кімнен тарады. Арғы аталары кім? деген сауалға да ие боламыз. Ата – тегінің қысқаша бар өміріне – деректеріне де тоқталып отырдық. Жанарыстан кейін 16 ұрпақтың ғұмыр деректері ақын шығармасы бойынша да қлапына келтірілді. Үшінші – «Мәшһүр – Жүсіптің ғылыми ғұмырнамасы» - деп аталады. Ұлы Абайдың төрт ғылыми өмірбаяны бар. Төртеуінде де өздерінің өзгешілкітерін сақтаған. Біз де осыны үлгі тұттық. Ақынның 1858 жылы туғаныннан бастап, Камареддин медіресесіне баруы, 5 –жасынан хат тануы, ауыз әдебиетінің үлгілерін жатқа айтуы, Шорманның Мұсасының үкі таққаны. Мәшһүр атануы, Орта Азияға, Ресейге сапары т.б. Көптеген деректер жүйеге келтірілді. Материалдар ақынның әр жасына байланысты жазған өлеңдерімен салыстырылды. Жалпы, ақынның басқаларға қарағанда ерекшелігі ата – тегіне, өзінің өмір баянына, алынған деректерді белгілі болған оқиғамен байланыстырып дәл беріп отырған. Былай айтқанда өзінің ата – тегін, ғұмыр баянын өзі жазып кеткен. Мәшһүр – Жүсіп туралы деректі бір шығармасынан емес, барлық шығармасын оқып отырғанда кездестіріп қалуыңыз да мүмкін. Төртінші – Мәшһүр-Жүсіптің лингвистикалық көзқарасы. Мұнда ақынның тіл біліміне де қатысты айтылған ойлары қозғалған. Кезінде әр жерде, әр уақытта жазылған пікірлері жинақталып берілді. Ақының жалпы қазақ тілі туралы ой-пікірлері де қамтылған. Бесінші – Мәшһүр – Жүсіп шығармаларының метрологиялық жүйесі. Мәшһүр – Жүсіп шығармаларында кездескен номинативтер, сандық ескіліктер мысал арқылы дәлелденіп, олардың арғы этимологиясы, бастапқы шығу тегі қалпына келтірілді. Алтыншы – Мәшһүр – Жүсіп шығармаларындағы діни лексика. Ақын шығармаларының екінші бөлігі таразының басын тең басатын көбіне діни сөздер екендігі. Діни сөздер ол уақытта қазақ тілінің құрамдас бөлігі ретінде қаралды. Кеңес дәуірі діни лексиканы кәсіби лексика ретінде қарастырып, тілші зерттеушілер де діни лексика деп жеке тарау ретінде зерттегені белгілі. Біз үшін діни лекиска қазақ тілінің құрамдас бөлігі болып табылады. Ақын да діни өлеңдерді қазақ өлеңі сияқты қалданған, және мазмұнын солай түсінген. Сондықтан да ақын өлеңдеріндегі көптеген діни сөздерге түснік беруді лайықты деп таптық. Жетінші – Мәшһүр – Жүсіптің «Араб грамматикасы». Ақын араб грамматикасын жете білгендігі соншалықты, сөз таптарына, морфологиясына, дыбыс ерекшеліктеріне тоқталып, арнай өзі жеке кітап етіп жазған. Мінкей, осы – еңбегін қоса беріп отырмыз.