МәШҺҮР – ЖҮсіптің лингвистикалық КӨЗҚарастары оқу құралы Павлодар Кереку
жүктеу/скачать 14,12 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- С.Торайғыров атындағы ПМУ-нің Ғылыми кеңесі басуға ұсынды Пікірсарапшылар
- Құрастырушы
|
Қазақстан Республикасы Ғылым және білім минстрлігі С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті А.Қ. Тұрышев МӘШҺҮР – ЖҮСІПТІҢ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАРЫ Оқу құралы Павлодар Кереку 2009 УДК 809.434.2 ББК 84(5 каз)5 Т31 С.Торайғыров атындағы ПМУ-нің Ғылыми кеңесі басуға ұсынды Пікірсарапшылар: Ш.Т. Жұмаділова – Павлодар облысының білім беру басқармасы, Тілдерді дамыту бөлімінің бастығы. Ы. Алтынсарин атындағы сыйлықтың иегері. Б.Қ. Қапасова – Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтының доценті, филология ғылымдарының кандидаты, Мемлекеттік тіл кафедрасының меңгерушісі; Құрастырушы: Тұрышев А.Қ Т31 Мәшһүр-Жүсіптің лингвистикалық көзқарастары: Оқу құралы – Павлодар: Кереку, 2009. – 193 б. ISBN 9965-568-94-9 Оқу құралы: 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығы. Міндетті компоненттер қатарына жататын. САЕ 306 «Қазақ әдеби тілінің тарихы». Таңдап алынған компонент: МZҺ ТМ «М. Ж. Көпеевтің әдеби мұралары»; БВ Masһ 3205 – «Мәшһүртану» пәндері бойынша жазылды. Оқу құралында: Мәшһүр-Жүсіптің лингвистикалық көзқарастары, атап айтқанда, лингвистикалық мұралары, діни лексикасы жан-жақты зерттеліп, нақты мысалдармен талданады. Сонымен қатар «Араб грамматикасы» туралы ғылыми мақаласы да осы оқулықта берілді. Оқу құралы бакалаврлар мен магистранттарға, мәшһүртанушыларға арналған. УДК 809.434.2 ББК-84(5 каз)5 ISBN 9965568-94-6 © Тұрышев А.Қ., 2009 © С.Торайғыров атындағы ПМУ, 2009 Материалдардың дұрыс болуына және грамматикалық, орфографиялық қателерге автор жауапты Кіріспе Мәшһүртану ұғымы қазір бекіп, жұртшылыққа кеңінен мәлім болды. Осы орайда, «Мәшһүртану ғылыми – практикалық орталығының» атқарып жатқан ісі аса зор. Мәшһүр – Жүсіп шығармаларының жоспардағы 20 томдығының 14-17 томы баспаға тапсырылды. 19-20 томдықтарын орталық қызметкерлері дайындайды. Ақынның орыс тіліндегі аудармалары 3 томы, ағылшын тіліндегі аудармалары 3 томы жарық көрді. «Мәшһүр – Жүсіп қолжазбаларындағы ислам мәдениеті» 4-5 томы; «Мәшһүр – Жүсіп шығармаларының ғылыми сипаты» 1 томы; «Мәшһүр – Жүсіп тағылымы» 2 томы; Библиографиялық көрсеткіш қазақша сериясы №4; орысшасы №3 дайындалып жатыр. Мұның үстіне «Мәшһүр – Жүсіп лирикаларының көркемдік ерекшеліктері» монография, оқу құралдары дайын. Егер де, 2004 жылдан Мәшһүр – Жүсіп шығармашылығын зерттеу, қолжазбаларын жарыққа шығару ісімен айналыссақ, ендігі жерде осы – мұраларды оқу құралына, оқу әдістемелік құралына, монография түрінде шығарып, оны жалпы білім беретін мектептерде, лицей, колледждарда, ЖОО оқыту насихаттау қолға алынды. Бұл орайда, облыстық қазақ тілі және әдебиеті мұғалімдерімен семинар, конференциялар өткізілді. Мәшһүртану курсының 5-11 сыныптарға арналған оқу бағдарламасы жасалды. Стандартқа сай оқу құралы мен хрестоматиясы (5-11) қолға алынды. Сол сияқты, оқу орыс тілінде жүретін мектептерге де мәшһүртануды оқытудың жоспары жасалды. Әрине, осының бәрі оңайшылықпен келген жоқ. Облыс мектептерінде аралас (қазақ – орыс тілді) мектептер бар, олардың да оқу процесінде өзіндік ерекшеліктері бар оны да ескеру қажет. Мәшһүртанудың болашақтағы міндеттері Мәшһүр – Жүсіп шығармаларының 20 томдығы шығарылып біткен соң, қолжазбаларын ретке келтіріп, текстологиялық жұмыстар жүргізу; Авторлары берген қолжазбаларды бірі мен бірін салыстырып, зерттеу жасау. Мәшһүр – Жүсіп араласқан өнер адамдары мен ақын – жазушылар туралы зерттеу жұмысын жандандыру. Ақын қолжазбаларын Санкт – Петербург, Москва, Омбы, Орта Азия мұрағаттарынан жинастыру. Электронды нұсқасын жасау. Студенттер қолға алған «Жас ғалым» бағдарламасы бойынша «Мәшһүр – Жүсіп қысқаша» энциклопедиясын 5 – 10 томын жалғастыру. «Мәшһүр – Жүсіп тағылымы» 10 томын; орысша «Наследия Машһура Жусупа» 10 томын; Тамаша адамдар өмірі сериясы бойынша Мәшһүр – Жүсіп (ЖЗЛ) дайындауды қолға алдық. Мәшһүртануды барлық облыс бойынша, аудан бойынша мектептерде жүргізу үшін көптеген қаражат көзі керек. Мәшһүртану ғылыми-практикалық орталығы интерактивті тақтасы бар, интернет желісіне қосылған мектептерге оқу құралдарын, бағдарламаны т.б. мәшһүртануға байланысты мәліметтерді электронды почта арқылы жібере алады, оған мүмкіндік жасалды. Мұның сыртында 5-11 сынып оқушыларына арналған (оқулық, хрестоматия) қазақ – орыс тілдерінде жазылатын болады. Алдымызда «Мәшһүр – Жүсіп қолжазбаларының ғылыми сипатын» жазу сияқты үлкен міндеттер тұр. Мұның қиындығы да мынада. Араб – парсы тілді мамандар қазақ тілі тарихын жете білмесе, қазақ тілді мамандар араб- парсы тілін жете білмейді де бұл – жұмысты жазу қиындық тудыруда. Біздер уақытша «Мәшһүр – Жүсіп шығармаларының ғылыми сипаты» (қазіргі криллицаға түскен мәтіні бойынша) ғана жазуды қолға алдық. Тағы бір – үлкен міндет қазіргі ақпараттық технологияны пайдаланып Мәшһүр – Жүсіптің сөздік қорын анықтау. «Мәшһүр – Жүсіп тілі сөздігін», «Жиілік сөздігін», «Ұйқас сөздігін» т.б. Бұл орайда, жас мәшһүртанушы А.Көпеев «Мәшһүр – Жүсіп шығармаланының лингво-статистикалық ақпараты» атты магистрлық дипломын қорғады. Демек, болашақтағы келелі іске жол ашылды дегіміз келеді. Қолдарыңыздағы зерттеу еңбек «Мәшһүр – Жүсіптің лингвистикалық көзқарастары» деп аталады. Біздің қолымызда көптеген мәліметтер бар, оны оқуға мүмкіндігімізде бар. Осы мәліметтерді оқып отырғанда, Мәшһүр – Жүсіптің түркі, қазақ тілі айтқан пікірлеріне, ойларына, қарасөздеріне кездестік. Шығармаларында жеке – жеке тіл туралы жалпы айтылмаса да ара – кідік жекелей көне сөздерге талдау жасап кететінін де байқадық. Және де ол талдаулары байыпты, қазіргі отандық түркологтардың пайымдауларымен үндесіп жатады. Мәшһүр – Жүсіп шығармаларында мақал – мәтелдер оның шығу тегі, жұмбақтар, қарасөздер, күлдіргі әңгімелер, шежірелер оның тілі (шежіреде алуан түрлі тілдік деректер жеткілікті). Әсіресе, қазақ тұрмысына қатысты ескіліктер: заттық, рухани, мифологиялық, метрологиялық жүйесі, адам туғаннан бақиға дейінгі өміріне қатысты тілдік парадигмалар толып жатыр. Мәшһүр – Жүсіп шығармаларындағы тағы бір тілдік қабат, араб – парсы сөздері. Біз зерттеу жұмысымызда теологиялы лексикаға байланысты (діни сөздер) шамамыз келгенше зерттеуге тырыстық. Бұл – орайда, М.Дауан мен Г.Елемесовалардың еңбектері де ұшан теңіз. Соңғы Мәшһүр – Жүсіп қолжазбаларынан Д.Матаев, Қ.Талқанбаева, Б.Ахметнязов «Мәшһүр – Жүсіптің араб грамматикасын» тауып, 15 томына жариялады. Осындай, жекелеген шығармаларында кеткен мәліметтерді кейін өз алдына дербес кітапша қылып жариялау да ойда бар іс. Осы зерттеу еңбектің ішінде «Мәшһүр – Жүсіптің Араб грамматикасын» қоса беріп отырмыз. Бұндай, қосалқы тілдік мәліметтер мәтін ішінде оқыған сайын ұшырасады. Мәшһүр – Жүсіп жинаған ауыз әдебиетінің үлгілерінде де ескілікті көне сөздер өте көп кездеседі. Бұл дегенміз болашақта «Мәшһүр – Жүсіп этимологиялық» сөздігін, Шежірелердегі ру - тайпа, ел атауларына қатысты туындаған алуан түрлі ТТ., ФЕ немесе көне сөздер тобын зерттеу де күн құрғатпайтын міндетке айналып отыр. Өкінішке орай, ақын тіліне қатысты дайын кандидаттық диссертациялар танымал аға ғалымдардың тарабынан қолдау таппай отырғанын айтуға тиістіміз. Тілдік зерттеулер шыны керек жеңіл методологияға қарай ауысқан сыңайлы, таза теориялық тілдік зерттеулер кенжелеп қалғанын аңғарамыз. Осы олқылықтың орынын толтыру мақсатында да «Мәшһүр – Жүсіп шығармаларының метрологиялық жүйесі» - атты жеке таза тілдік зерттеуді ұсынып отырмыз. Жалпы, тілдік дайындығы бар оқырман, студенттер осы – зерттеу еңбектен көптеген мағұлымат алатынына сеніміміз мол. Ойды, ой қозғап, әлі де болса, тың, жаңа серпілістерге жетелейтін зерттеу мақалалар, еңбектер, шәкірттер қаламынан туатынына зор үмітіміз бар. жүктеу/скачать 14,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|