Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
Жабдық – ат әбзелдері есебінде жұмсалады. Жабдыќ
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
| Жабдық – ат әбзелдері есебінде жұмсалады. Жабдыќ сµзініњ т‰ркі тілінде бірнеше мағынасы бар. 1. даярлау - ±йѓыр. Диалек. Мал. Жолѓа, сапарѓа дайындыќ ж‰ргізу, жинау, дайындау.±йѓыр. диалек; 2. жабдыќтау, ќажетті затпен ќамтамасыз ету, ќамтамасыз ету; 3. жасау, ж‰зеге асыру – ќырѓ. Диалек; 4. ќ±ру. Г. Рамстедтіњ пікіріне с‰йенген М. Рэсэнен ж,абды монѓол. Ž,abdu-`уаќыттыњ болуы; ќорќыту` дегенді айтады. Г. Рамстедтіњ ќарастыруы бойынша т‰ркі формасы монѓолдыњ ž,abdu- мағынасы `жиналу (бір нєрсе істеу), істеуге ниет білдіру, м‰мкіндікті пайдалану`, µте жуыќ келеді (Ram. KWd. 462). Жабды сµзіне -ќ зат есім тудырушы ж±рнаќ жалѓану арќылы заттыњ ќолданылуынан, сол заттыњ ќолданылуыныњ аты пайда болѓан. Ж,абды-ќ ќыр., ж,аптыќ ќыр., жабдыќ ќаз., ж,абдук µз., ±йѓ. Диалек. Мал. УНС 190 (хот.), (ќашќ). Будагов: жабдыќ сµзініњ ќырѓыз, ±йѓыр т.б. диалектілерде заттар, керекті заттар, жабдыќтыњ заттары, єскери жабдыќ, ќару-жараќ, ќамтамасыз ету, керек-жараќтар, жинау, ‰й заттары, жадыѓаттар, даярлану, тырысу, орындап шыѓуѓа тырысу .т.б. мағынасын атап кµрсетеді. Ж,абыќ – ќыр., (ќырѓ., ќазан.); жабыќ ќаз.; йабык тат., тат диалек. ДСТ 158, баш., баш.диал. Макс. ВД 205, Тен 63, Р III 279 (казан). Буд. (казан., баш.), йапах чув.; йăпах сµздерімен жабдыќ + жабыќ салыстыруѓа болар еді [22, б.9-10]. Н. А. Баскаков жабгу ~ ябгу (Bosworth, Clauson, 1965) `вождь, правитель` - титул верховного правителя у хазар, булгра и у других древнетюркских народов (ДТС, 222; Golden, 1980, p. 187-190): 1) < < ир. Кушан. Санскр. jamuga < jam- `приказывать, командовать, руководить, быть во главе` > правитель (Golden, 1980); 2) < < кит. > совр. šаn-ju > džabүu (Menges, 1968, p. 88) (Баск. 1985: -С. 41).
Ќазан µз мағынасында зат есім. Ал, ќолданысына ќарай су ќ±ю, ет салу т.б. дайындау ±ѓымымен сай келеді. Ол сөздің мәнісі қырғыз ошақ алмайды, үш тасты ошақ қылып, қазан асады (М-Ж., 71); Асулы күнде қазан қайнауы жоқ (М-Ж., 35); Жайдағы дастарқанды қазаныңды ас (М-Ж., 94); Қазақ дәстүріне байланысты: Қылуға жарыс қазан сойып тайды (М-Ж., 95); Жабдыќ ~ жабыќ: жап (б) т‰бір етістігінен туѓан деп ќарастыруѓа да болады. Ќимыл есімді жап (б + у) жабу, ќамтамасыз ету сµзініњ де тууына т‰рткі болѓан деп ойлаймыз. Т‰йеніњ ‰стіне жабатын жабу т‰бірлес сµздер. Мысалы: ¤зіне киім, малына жабу, артыѓын сатып, керек-жараќ алады; Бір ќабат ж‰нін «жабаѓы» деп атайды (М-Ж., 100); К‰містен ќоњырау таќтырып, Жібектен жабу жаптырып (Ќыз Жібек, 9); Жаба тоќып жасырѓан Талайдыњ жардым шиќанын (Шєкєрім, 236); Жауыр атты мен жаба тоќып ж‰рсем, Мен сыќылды кµрпілдес неге керек? (ЌКБС, 50); Затты жабу, ќымтау сµзінен келіп, єзірлену, жабдыќ дайындау сµзіне ауысќан. Павлодар облысында «жабдыќ» – деп, кісі µлген к‰нгі жасалатын ќам-єрекет, ќайтыс болѓан кісініњ 7-не, 40-на не жылына баруын (жабдыќќа барамыз) дейді. Жабдыќ > ќазан сµзініњ семантикалыќ мағынасы ±ласуы негізінде жасалѓан сµз. Демек, жабдыќтыњ о бастаѓы мағынасы ќазан деп ±йѓаруѓа болады деп ойлаймыз. ҚКБС жырының Тверитин нұсқасында: В казанах варилось мясо, Жеребят, барашков сытых – деген жол бар. М-Ж. Көпеев жазбасында: «Осыдан, Абылайдыњ басын алмасам, ќатынын ат кµтіне салмасам, ќара ќазанын ќаќ жармасам, єкем Ќазыбектіњ аруаѓы µзімді ±рсын» деп ќарѓанып, атќа мінді; Ашулыныњ алдында т±рма деген, кµшіњіз, аќыры ќазанды асулы бойында ж±ртќа ќалдырыњыз; ¤здері келер де, даяр асулы ќазанѓа тамаќ ќылып ішер; Сонан соњ, ќара ќазанын алдыќ ќой деп, ашуы басылар да кµњілі тынар. Ол сµзініњ мєнісі ќырѓыз ошаќ алмайды, ‰ш тасты ошаќ ќылып, ќазан асады, кµшкенде ол тасты артып кµше ме, ж±ртта ќалмаќ ќой» – деген жолдар бар (М-Ж., 71); Жап т‰бір сµзініњ де т‰ркі тілдерінде бірнеше фонетикалыќ µзгерістерге ±шырап барып єрт‰рлі мағына беретіні бар. Каталог: fulltext -> transactions transactions -> Казахстан республикасының Ғылым және білім министрлігі transactions -> Азамат Тілеуберді transactions -> Қырықбай Аллаберген тарих және баспасөЗ Қазақ мерзімді баспасөзінде тарихтың «ақтаңдақ» мәселелерінің жазылуыбаспасөзінде тарихтың transactions -> Екінші кітап transactions -> МӘШҺҮР – ЖҮсіптің лингвистикалық КӨЗҚарастары оқу құралы Павлодар Кереку transactions -> МӘШҺҮр тағылымы жинақ 2 Том transactions -> Е. Жұматаева жоғары мектепте оқытудың біртұтас дидактикалық ЖҮйесінің теориясы монография Павлодар 2012 Кереку жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|