Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
Сақ ер. Боз жорѓа ат, ќызыл ауыз, µзі ш±бар, Кµп мінген саќ ермен
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Саќ ер
| Сақ ер. Боз жорѓа ат, ќызыл ауыз, µзі ш±бар, Кµп мінген саќ ермен таѓып т±мар (М-Ж., 111). Саќ ер мен ќоса алтын ер де болѓан: Мінгені бәрінің де алтынды ер (М-Ж., 126); Ќырыќ ат беріп Тµлеген, Алтын ер сатып алады (ЌЖ, 9);
Шаќ//саќ=>В.В. Радлов: Сағ 1) здоровый, нетронутый – gesund, unversehrt, unverletzt; caf cälamäт ол! (саf ол!) (Том IV часть С. 259.). Саќ сµзі С.Е. Маловта: саѓ `здоровый, благополучный`, `осторожный`; саѓ сања `тебе (будет) хорошо!` (так оканчиваются толкования снов): саѓ бол- `быть осторожным, внимательным`. РСл., IV, 259, (Малов, 98); Саќ I. Сын. Ќыраѓы кµреген (ЌТТС, 236); Саќ а. [саќ сак. 1. часть ноги от колена до щиколотки; 2. наколенник, часть старинного боевого снаряжения (брони, лат), прикрывающая колено] – бдительный деп т‰сінік береді (Р‰стемов, 246). Саќаю. «тєуір болу, сауыѓып кету» (ЌЭС, 163); Сақ пен сақа сөзі түбірлес болуы мүмкін. Ә. Қайдардың что же касается этимологии непонятного для нас слова *сақ, то здесь мнения ученых расходится – деген сөзіне толықтай келісеміз (2003: 278). В. В. Радлов сақа сөзінің төрт мағынасын көрсетеді: балтаның жүзі, су тасушы, қысқа мерзім немесе (щегленокъ) т.б (Том IV. Часть 1C. 239-242). Таѓы да ќуып кетпесе, Саќа айѓырдай арќырап (Шєкєрім, 183); Л. З. Будагов: сагъ. п. سغ сќ 1) покрышка, верхъ, сводъ, крыша 2) продолговатое зданіе (628); саќа. А. водовозъ, сќа سقا ќозы, щегленокъ (629). Саќ ер (саќтыњ ері), ќалмаќы ер (ќалмаќтыњ ері), қоқан ер (қоқанның ері) сияқты қолданылған болуы да мүмкін. Саќ ер ќ±рамындаѓы ер сµзі кµне дєуірде µз алдына дербес маѓына берген. Ѓ. М±сабаев: Кейбіреулер б±лг-ар, ас-ар, хаз-ар, ау-ар (аавр), маж-ар (мадии-ар-осы к‰нгі венгерлер), тат-ар, хунг-ар (венгер) атауларыныњ соњындаѓы -ар деген ќосымшасын, жер, ел атауларына ќосылѓан ар, ер деген лаќап ат – деп ќарайды. Рас, кµне т‰ркі тілінде ар, ќошќар, арлан дегендердіњ соњѓысы, басќы буынында айтылатын ар сµзі ер деген маѓынаны білдіретінін профессор Ќ. Ж±банов 1935 жылы айтќан болатын. Біраќ, -ар (-ер) т‰ркі тілдерінде ѓана емес, монѓол, корей, маньчур, жапон, фин тілдерінде де ер, ерлік сипатты сµздерге ќосылып айтылады. Олай боса, б±л сµз, мейлі ж±рнаќ, мейлі т‰бір болсын, мысалы, б±лѓар, татар атаулары, бір т‰бірден екеніне дєлел бола алмаќ емес. Б±лардыњ туыстыќ тілдер субстраты екенін т‰бір сµздерден іздеген маќ±л - дейді [12, б.5-6]. Ќ. Ж±бановтыњ сµзіне орай глоголы er- < е общеалтайский глогол ‘быть’, `существовать`+ -r афф-дейді (А.Н. Кононов. Грамматика языка тюркских рунических памятников «VII-IХ вв» – Ленинград: Наука, 1980. – С. 119); Орыс тілінде седло: седло`, -а, мн. Сёдла, сёдел, сёдлам, ср. 1. Часть сбруи – родсиденья, укрепляемого для езды на спине животного (ТСРЯ, 708). Ер-тұрман тіркесінің құрамындағы тұрман туралы Л. Будагов: кир. طورمان турманъ, сбруя, полный приборъ, اط اطورمانيконская сбруя,اوي طورماني все устройство дома (1869: 744). Т‰ркілер алѓашќы кезде жайдаќ мінген. Жайдаќ сµзі: ж‰гені ѓана бар ат, ері жоќ, тек ќана тоќымы бар ат, ештење салынбаѓан ат, жаќсы атпен кµлденењдеп кµзге т‰су, маќтану деген мағынасы бар (Будагов, 2 том: 346). Оныњ бер жаѓында ерле//ертте атты ж‰гендеу, ауыздыќтау, игеру деген маѓынаѓа да жуыќ келеді. Каталог: fulltext -> transactions transactions -> Казахстан республикасының Ғылым және білім министрлігі transactions -> Азамат Тілеуберді transactions -> Қырықбай Аллаберген тарих және баспасөЗ Қазақ мерзімді баспасөзінде тарихтың «ақтаңдақ» мәселелерінің жазылуыбаспасөзінде тарихтың transactions -> Екінші кітап transactions -> МӘШҺҮР – ЖҮсіптің лингвистикалық КӨЗҚарастары оқу құралы Павлодар Кереку transactions -> МӘШҺҮр тағылымы жинақ 2 Том transactions -> Е. Жұматаева жоғары мектепте оқытудың біртұтас дидактикалық ЖҮйесінің теориясы монография Павлодар 2012 Кереку жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|