Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Күрке
- Түйін
- Жолым үйдей
| К‰рен мен к‰рке сөздерінің мағынасы бір болғанымен күрке арбаның, тегершіктің үстіне құрылады.
Түйін. Қорыта келгенде, күрен, күрке түбірі біздің жорамалымыз бойынша құр (бұй. рай.етістік) болуы мүмкін. Күр > құр > құрық > қора > қорамсақ. Ал, алт. күрэ `жердь, бақан`; тур. тат. куру `құрғақ, бос жер` – деген ұғымды да береді. Жердіні (бақанды) бос жерге құру. Құрмалдық (құр) малды соятын орынды дайындау. Күрен > күрке > шалаш. Құрмалдық және құрық, қорамсақ бөлімдерін қараңыз. Күрке. Бір күні құдағи күйеу мен қызының күркесіне кіріп келсе, күйеу бақыр қалыңдығының аяғын қойнына салып, жылытып отыр екен (М-Ж., 47). Ол заманда киіз ‰йімен ќыстап шыѓат±ѓын к‰н. ‡й сыртынан к‰рке тіккізіп беріпті. Оныњ артынан іле он кісі т‰се ќалыпты. Оѓан да к‰рке тіккізіп беріпті (М-Ж., 67);. Зылиќа к‰ркеден кµрпе-жастыќты алып итарќасын шала-п±ла жайып, Марияны ќ±шаќтап ±йыќтаѓандай боп жата кетті (Шәкәрім, 513), Баѓанаѓыдай жаппа к‰рке емес (Шєкєрім, 515). Кÿркö – шалашик, делается на скорую руку при перекочевке, расстилается кошма на оглоблях телеги или на шестах) (Ильминский) (М. Малбақов, 17). Түйін. Мәшһүр-Жүсіп қара жерге тігілген күрке – деп қолданған. Чум – (шалаштың ауыспалы мағынасы) Солтүстік ненецтер, энецкілер, эвенкілер, кеттер қолданған. Ненецкінің және энецкілердің чуми (тюми) – «от» дегенге келеді. 20-30 уықтан, үсті бұғы терісімен жабылады (БСЭ, 475 – 476); Чум мен шу (су) (Шу стансасы) сөздері түбірлес сияқты. Шалаш – (түрік) тас дәуірінен белгілі. Талдар мен ағаштардан бірі-біріне байланады. 20 ғ. басына дейін Солтүстік халықтарда сақталды (БСЭ, 501). Шалаш (сал – ағаш) – деген мағынада қолданылған. Жолым үйдей киізді Алып келіп басты дейді (Манас). Қазақ: «Жолым үй» - дейді. Керегесі жоқ қос, баспаналары болды (М-Ж. 8т. – Б. 4). Жолÿм ÿм – лачужка вроде кибитки, у которой унины прямы и верх осроконечный итарка – род шалаша из двух полотен кереге (Ильминский). Жолма үй: балаған (шалаш) манн. ГО. Жұлым үй: лашық үй (лачужка, убогоя маленькая юрта). Ж.Ж. 1946. (С. Аманжолов, 1959: 389-380).Чум мен жолым үйдің құрылысы бір-біріне өте ұқсас. Шалаш пен шатыр мағыналас сөздер. Шал>сал>тал>құр (құрық) > ағаш. Тал (Талас) >су>чум (Судан қорғану). Шатыр. Шатыр боп қырық жамаулы баспана үйім (М-Ж., 105); Ұяттан қол шатыр қып ал басыңды (М-Ж., 92); Мен келмедім ойыңа, Шатырым сайдың бойында; Талма талтүс шағында Шатырыма келдің кез (Қобыланды, 161). Шатырына патшаның атының мойынын бұрады (Қамбар, 347). Қараман патша қасарды, Шатырын тігіп шаңданып, Қорқытты біздей нашарды (Қамбар, 343); Л. Будагов: к. جادر,جانر,جاتور кир. شاتر1) палатка, шатёръ, пологъ. 2) женское блое покрывало, въ которое окутываются съ головы до ногъ, занвсъ у постели, зонтикъ т.б. (454); п. جَتْر шатыр – күнқағар Шығыста патшаның беделіне ежелден қызмет еткен. Қолында күнқағары бар сүрет (парс. тарихы 612 ж. Қолжазбада. Гиджры. Анкет те бар). Арабтар «жтр جتر», «штр شتر» – дейді. Көпше «شتور штер», аударылғанда «المِظَللَة алғале» болады. Түрк. Мағынасы жоғарыға құрылған «палатка» (جادر шатер – мүмкін جتر жтр – дің өңделіп орыс тіліне шатёръ болып енген) аударған, транскрипциясын жасаған – А. Қ. (470) [8, б.454, 470]. жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|