Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Уорағай – ұя
- Алтын үй
- Абылайша
- Түйін
| Түйін. Үй - көне атауы äв болған. Қараңыз: Қаз. ССР. Тарихын, 1957: 88 бет. Ә. Қайдар: ауыл // айыл // аал // авыл т.б деп қарастырады. Қараңыз: ҚТӨМ, 1998: 61 бет. Демек, авыл > ав ~ äв түбір + -ыл қосымша деп түйіндеуге болатын сияқты.
Ұранқай – монғ. Нооронхой `жыртық, жыртылған` деген мағынада (МҚС, 272, 459), бур. Уранхай 1) `(ыс) күйген`, 2) `ысталған, (ыс) жанған` (БурРС, с. 473). Монғ. Нооронхой мен қаз. Ұранқай қатар салыстыра отырып, монғ. Нунтаг `ұнтақ, ұнтақ сияқты зат` және қаз. Ұнтақ осы мағынада қарастыруға болады. Ұранқай сөзінің семантикалық эволюциясы: лашық, балаған және қонақ үй сияқты дәрежеге жеткен. Оны якут. Уорағай – ұя, жай, монғ., бур. Уурхой – 1) копи, рудник, шахта, прииск; 2) беличье гнездо (Антонов, с.84) (Жанпейісов, 38). Ұран+қой>(қойма)>ұра>ұр>уо (якут-ұя)>ұя. Шошала ~ шошала ~ тошала > ас үй; Алтын үй салдырмаққа шебер жиды (М-Ж., 65); Қоңыр үй, қараша үй т.б. атап өтеді (Жанпейісов, 124-125); Жолым үй (Манас); алтын үй (Мәшһүр-Жүсіп). Абылайша. ¤. Жєнібеков: «Ќостан киіз ‰йге µтетін баспана – к‰рке, абылайша т‰рінде, кепеден ќоржын ‰йге µтетін баспана – ќаќыра (бастапќы аты белгісіз) т‰рінде болѓаны даусыз» – дейді [82, б.18-19]. Абылайша Абылай қос – киіз үйдің бір түрі. Кереге болмайды, тіккенде уығы жерге қадалып, шаңыраққа шаншылады да, есігі киізбен жабылады. Абылайша алыс жерге көшкенде не ұзақ жорыққа шыққанда қолданылған. Абылай хан әскерлерінің жортуыл кезіндегі киіз үйлері осындай болыпты. Абылайша деп аталуы содан болса керек (ҚСЭ. I. 36) [37, б.124-125]. Түйін. Ұранқой, шошала, тошала, жолым үй, қоңыр үй, қараша үй, абылайша түрлері бар. Мәшһүр-Жүсіп үй лексемасын баспана сияқты қолданған. Ұя < ұд > ±й > ‰й. Үй < > орда > ор > ін. Бұлардың дамыған формасы киіз үй. жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|