Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ќамшы
| Ќамшы зат. Таспадан µріліп, тобылѓы, сапќа немесе басќа бір затќа сапталып, кµлік ж‰ргізетін ќ±рал (ЌТТС, 30 б). Ќамшы ат ер - т±рмандарыныњ ќ±рамына кіреді. Оны кейде «ат ж‰ргізгіш» – деп те атайды. …Ондай ќамшыныњ сабы салмаќты, µрімі жуан жєне ±зын болып келеді. Ќамшы б‰лдіргі, сап, алаќан жєне µрімнен т±рады (Шаңырақ, 1990:34). Х. Арѓынбаев: Кейде ќамшы сабыныњ сыртын т‰гелдей былѓарымен ќаптап, к‰міспен де єшекейлейді. Сабы к‰містелген ќамшыны, кµбінесе, єйелдерге арнап жасатады. Еркектерге арналатын ќамшыныњ сабына темірден бауыр салып, ќайыс-таспамен немесе жезбен орап тастайды. М±ндай ќамшыны халыќ арасында сарала ќамшы – деп атайды. Ќамшыныњ алаќаны бірыњѓай ќалыњ былѓарыдан екі ќабат болып жасалады. Жалпаќ жаѓынан µрім ±штасады да, екінші жіњішкерген ±шы саптыњ бауырына бекітіледі. Алаќанды сап пен µрімніњ арасындаѓыны дєнекер деп ќарауѓа болады. Ќамшы µрімі ірі ќараныњ терісінен иленген ќайыс таспалардан µріледі. Оны єр т‰рлі етіп µру ‰шін таспа саны 4-тен 32-ге дейін µзгертіп отырады. Таспа саны аз болса, µрімге µзек салынбайды, µрім жіњішке, тµрт ќырлы болып µріледі. Ал, кµп таспадан µрілетін µрімге ќайыстан µзек салынса, µрім µте єдемі жєне жуан боп шыѓады. Б±ѓан, кµбінесе, б±зау терісі ќолданылады. ¤зекті ќамшы арнайы жасалѓан аспаппен µріледі. Ол ‰шін садаќ тєрізденіп иілген аѓашќа µзекті керіп ќойып, оныњ сыртынан єр т‰рлі тєсілмен тањдайлап µре береді. Кейде ќамшыныњ µріміне ќоса, оныњ сабын да таспамен µріп шыѓарады. М±ндай ќамшылар, әдетте, ±шынан сабына ќарай жуандай береді де, сабына темірден µзек салынады. Сап пен µрімніњ ±штасатын жерінен шашаќ шыѓарады. Ќамшы µрімі жалќы болѓанмен, кейде ‰шке дейін жетеді [58, б.33].
Ж±мсалу орнына ќарай қамшы: ат ќамшы, арба ќамшы, т‰йе ќамшы, бастаспа ќамшы, сегіз µрім, ќырыќ µрім ќамшы, он екі таспа ќамшы – деп бөледі (Н. Уәлиев); к‰містелген ќамшы, сарала ќамшы (Х. Арѓынбаев) ноѓай ќамшы (Л. Будагов) деп, ал, өріміне ќарай: тµрт таспа ќамшы, бес таспа ќамшы, сегіз µрім, ќырыќ µрім ќамшы, он екі таспа ќамшы, ќырѓыз µрім, ќырыќ сегіз таспа ќамшы, µрме сапты ќамшы болып бөлінеді (Н. Уєлиев); Ќамшыныњ µзек салынѓан т‰рі: дойыр ќамшы, б±заутіс сары ала ќамшы, дырау ќамшы деп аталады. Одан басқа тай ќамшы (Н. Уєлиев); дембел ќамшы (Ќасиман±лы), сабау ќамшы, тобылғы сапты қамшы, сегіз өрме қамшы (Мәшһүр-Жүсіп); бұзау тіс қамшы (ҚКБС) т‰рлерін атайды. Иманнан Жирентай, м±нан Орал, Байќ±лаќ, Б±лардыњ заманында ќалмаќ шауып, тоѓыз салт атты, сабау ќамшылы найманѓа ќашып барып, онда да ќалѓан, м±нда да келгені болѓан (М-Ж., 54); жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|