Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Желін > жел
| Желі мен желін сөзі арқылы желі сөзінің этимологиясын шығаруға болар еді. М. Рэсэнен желе сөзін монғолдың Zеле/зел `жіп, жерде жату, мүйізді ірі қараны байлау, ұзын жіп`. Одноко с монг. Версией трудно связать форму jаlu или jelü в словаре Махмуда Кашгарского, которая вместе с желе и жели позволяет рассматривать -е, -и, и -ү (или -у) в качестве приглагольных словообразовательных афф. Существительных от глагола йел- ~ жел-, пока остающегося гипотетической величиной. Желе сөзін сол сияқты `лента, ленты, завязки` деген мағына беретін жала уйг., йала тат., чала шор. Жалау сөзімен байланысты қарастырады. Олар бұл арада желі сөзінің түбірі жел де, жалау да емес «жалау» (емшекті жалау) етістігі екендігін ескермеген сияқты. Жели – веревочная привязь, натянутая между кольев; к ней привязывают жеребят, чтобы не мешали доить кобылиц (Потанин, 342). Желін > жел формасына байланысты алынған. Жас төлдің желінді жалау, ему уақыты болса керек. Желбау - веревка которою привязывають къ шаныраку тяжесть, чтобы кибитку не снесло втромъ (Будагов, 360). Бұл сөз «арқан» семасынан алыстап, Ақтау, Ойыл жерлерінде су жүретін кішкене арықтарды желі десе, Гурьев, Мағыстау аймағында қара қармақты байлайтын жіпті желі - деп атайды (ҚТДС, 40). IELY ИЕЛҮ: Құлын, тайларды байлау үшін тартылған арқан (МҚ: 38). Б. Базылхан: «дже» - > же // джелі > желі (қазақша); «дже» -> ээ // джеле > ээл (монғолша) (Қазақ және монғол тілдерінің салыстырмалы-тарихи грамматикасы. 1999, 128); Л.С. Левитская: «желе» и жели позволяет рассматривать -е, -и и -ү (или -у) в качестве прилагательных словообразавательных афф. Существительных от глагола *йел- ~ *жел- пока оставщегося гипотической велечиной - дейді (ЭСТЯ, М, Наук; 1959, 21-22).
жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|