Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
Қос түбір сөзі көптеген туынды мағыналы сөздерге негіз болған: Алпыс кісі ќосщы
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ќосалыќтап
- Ќосаяќ
- Ќосаѓымен
- Ќос басы
- Кончакά
| Қос түбір сөзі көптеген туынды мағыналы сөздерге негіз болған: Алпыс кісі ќосщы алып, Шашаќты ќара ту алып (20); Мойныњнан аќќан ќара ќан, Ќос уыстап ішерсіњ (ЌЖ, 21); Ќос-ќос пышаќ асынѓан, Ќосалыќтап отау тіктірген (Едіге-32); Ќоќиланып ер сайып, Ќосаѓымен ќыз алып (Манас, 288); Онды – бесті соңыма, Қощы ертсем нетеді? (Қобыланды, 95). Жапалаќ батыр Ќосаяќ деген ќызын Т±рсынбайѓа беріп, Т±рсынбай оны тоќалдыќќа алып, кешегі аты шыќќан Бєйтен сал сол Ќосаяќтан жалќы туѓан (М-Ж., 27); Ќ±латайдан – Ќоскел, Ќоскелден – Ќарике (М-Ж., 43); Ќосаѓымен екеуі, Єнін ќосып жылайды (М-Ж., 173); Ќос уыс ділда берді Єзімге шал (Абай, 325).
Л. З. Будагов: дж. кошы кощъ, кир. қосы косъ, каз. кушъ (монг. хошъ – пара) 1) пара наполненныхъ виномъ чашъ: ќос ќос по парно, ќос аяќ `жердіњ ќояны, тышќан`; ќос аѓаш `екі т‰бірден жалѓыз аѓаштыќ µсіп шыѓуы`; ќосауыз `екі ±њѓылы мылтыќ`; ќосе мылтыќ, екі соќќылы мылтыќ`; ќоштас `µркештері бір-біріне с‰йкеніп ж‰рген т‰йе (бір µркешті жєне екі µркешті т‰йелердіњ ж‰рісі)`; ќ±с жауырын `екі айрыќты ±шы бар жебе`; ќос тамба` екі//таяќшалы тањба`; Ќос тањбалы `ішкі Ордадаѓы рудыњ аты`; ќосылмаќ, ќосылым`шаѓыстыру, ж±бымен ќою`; коштаймакъ `µлењді дуэтпен айту, дуэтъ-бірігіп µлең айту`(Вамб.); ќос кµрік `екіден кµріну, ќорыќќанѓа ќос көрінеді – А. Ќ.` алт. кошъ `малдыњ екі жаѓына артќан тењ`; ќосто `ќосарланып сµйлеу`; ќосто `жарыса сµйлеу`; апарар ќосќа т±рѓан `киіз ‰й жанында т±р`; ќоштан `бірге болу, бірге т±ру`; т.б. б±л сµздердіњ алѓашќы мағынасы, кейіннен шалаша, лачуги, балаган `малшылар мен балыќшылар мекені`; `уаќытша ќойылѓан палатка`; ќырѓ. жорыќ кибиткасы, жолым ‰й`; б±ќ. Сол мағынамен сєйкес, Ќырѓыздыњ ќос аѓасы сµзініњ шыѓуына себеп болды дейді. Ќос аѓасы кµшті, керуенді басќаратын, жорыќтаѓы ењ ‰лкені, басшысы; ал, кейіннен титул ретінде (мырза сµзі ќолданылды. Б±ќ. Хиу. Ќос басы деген мағына береді. Б±л деген жоѓарѓы лауазымдыќ шен. Министрдіњ бірінші орынбасары, ќызметшісі, ханныњ кµмекшісі т.б. ќолданылѓан. Запорожье єскері, татарлардан ауысќан кµшем сµзін бас штабтыњ т±рѓан ‰йін атаѓан, ќосташы `бір кибитканыњ ішінде отыру, ашынасы, жолдасы; ќ±шаќта `ашынасы, єйелі; ќос ауыл кµшмак`шарбаќ секілді ќамыстан т±рѓызылѓан баспана т.б. көптеген мағынасы бар – аударған – А. Қ. [20, б.82-83]. Бұл орайда Д. С. Лихачевтан алынған мына мысалдың да маңызы зор: Стрляй, господйне, Кончакά, поганого кощея, за землю Русскую, за раны Йгоревы, буего Святславлича...Кончак (ќон+шаќ) -шаќ//шек (ќ±лыншаќ, келіншек т.б.) кішірейткіш ж±рнаќ екендігі белгілі, кощей (ќосшы) т‰рік сµздері екендігі айдан аныќ [84, б.136]. жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|