Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
Түйін. Мәшһүр-Жүсіп көйлек
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Кебіс
| Түйін. Мәшһүр-Жүсіп көйлек сөзін итке су құятын ыдыс-метонимия ретінде және өз мағынасында да қолданған. Көйлек > көннек > көй > көн <> көк (тері). Киімдердің бір түрі-аяқ киімдер де Мәшһүр-Жүсіп шығармаларынан орын алған.
Кебіс. Темір арқан болғанда, темір - кебіс (М-Ж., 42); Кидім де кебісімді шықтым тысқа (М-Ж., 168); Сықылды қаралдысы кебіс басы, Оты жоқ, болған күмбез – оның қасы (М-Ж., 6); Оқалы кебіс мәсі – алпыс сандық (М-Ж., 75); В. И. Рассадин: алт. кебис, шор. кемис, хак. кибіс, тув. хевис `ковер`, которые представляют собой заимствование средневекового монгольского слова kebis `ковер`, зафиксированного в этой форме в старописьменном монгольском языке. Слово это широко бытует в современных монгольских языках: ср. монг. Хивис, бур. Хибэс, кам. Кевес, ордос. Кевис, дагур. Кибэс, в диалектах Внутренней Монголии хевис `ковер`. Само же монгольское слова является не чем иным, как заимствованием др. – тюрк. Kiviz, kiwiz `ковер`, варианта др. – тюрк. Kibiz, kiбiz `палас, кошма`. Со значениями `войлок, кошма` это древнетюркское слова в указанных тюркских языках сохраняется, дав закономерные для них фонетические рефлексы: алт кийис, хак. Киис, тув. Кидис. Таким образом, и здесь кебис монголизм, кийис и.т.п. – собственно тюркское слова [9, б.224]. Л. Будагов: алт. Кебісъ كبس 1) коверъ (конд. Кемісъ, монг. Кебесъ. Кир. Кябісъ = п. كغش хив. Кебішъ كبش кандалы, наложить кандалы كبش سالمق(112) п. كغش кяфшъ (каз. Произносять кявушъ, кяфшъ), колош (у персіянъ башмак съ высокими кабулками на подковкахъ, съ закорюченнымъ кончикомъ; надваются на носки и охватывають три четверти ступни), кир. Произносять кебісъ سارتلدق كبس родъ туфлей, كبس تيكوكا اوستا башмачникъ [20, б.112-131]. Ә. Б. Алмауытова кебіс – түбірі кеп берген (38) және де кебіс атауының түбірі ки етістігімен байланысты (-ыс, -іс) сөз тудырудың өнімді моделі – деп қарастырады (1994: 38, 46). Расында да кебіс түркінің өз сөзі кеп түбірінен өрбіген аяқ киім атауы. Кебіс > кептірілген теріден жасалған аяқ киім. Боқмұрын білер кебімді (Манас, 288). Кебімді ки тіркесіндегі кебім шығу тегі бір сөздер. Кебіс > кебін > кебеже >кеп > қап (қалып) сияқты жорамал жасауға болады. М. Қашқари, Қ. Жұбанов – қараңыз. жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|