Нығыздау әдісінде материалдардың терең деформацияға(штамповка)
шыдамдылығын анықтауда Эриксен пресі қолданылады. Егерде қаптамасы бар
және қаптамасы жоқ үлгілерді нығыздағанда сызаттар бірдей тереңдікте пайда
болса сынау нәтижелері жақсы болып саналады. Қаптама бар үлгіде сызат
пайда болғанда негізгі металдан қаптаманың бөлінуі байқалмайды.
Қыздыру әдісі қаптама бар бөлшектерді 0,5-1с уақыт аралығында
қыздыруға және ауада суытуға негізделген. Қыздыру темпераутрасы әртүрлі
материалдар үшін әртүрлі болып келеді. Қыздырғанан кейін бақыланатын
бөлшекте ісіну және оның қыртыстануы болмауы керек.
Ілінісу беріктігін анықтайтын сандық әдіс қаптаманы жұлып алуға
немесе оны қиып алуға қажет күшті анықтауға негізделеді. Өлшеудің сандық
әдісінің сапалыққа қарағандағы артықшылығы ол абсолютті мәндерді,
шамаларды анықтауға мүмкіндік береді. Бірақ, сынақ қондырғыларының
құнының жоғарлығы, арнайы үлгілерді дайындауда қажырлы еңбекті қажет
ететіндіктен өндірістік жағдайда бұл әдісті қолдану шектеулі.
Ленсовет атындағы ЛТИ – да ілінісу беріктігін өлшеуде диаметрі 10 мм,
ұш жағына конустық шпилька қойылған цилиндірлік үлгі қолданылады.
Цилиндрдің және конустық үшкірлердің(шпилка) кірер (торцевую) беттік
қабатына 10 мкм қалыңдықта металл қабаты жағылған. Оның үстіне реттік
үзілістің алдын-алу үшін қосымша металл қабатын жағады (150 мкм төмен
емес). Қаптаманы отырғызғанда үлгінің бүйірлік беті полихлорвинилді
түтікпен оқшауландырылады. Ілінісу беріктігі үшкірдің үзуші машина
көмегімен қаптаманы бөліп алу күшімен анықталады. Үзіп алу тұрақты
жылдамдықта жүргізіледі. Себебі үзіп алу жылдамдығы алынған нәтижелердің
абсолютті мәніне әсер етеді. Үшкірлердің(шпилкалардың) бүйірінің диаметрін
0,1 мм дәлділікке дейін микроскоппен өлшейді. Қаптаманың қаттылығын
өлшеу әдісі алмазды пирамидалармен статистикалық нығыздауға(0,02Н - ден 2
Н дейін) негізделеді. Басқаша айтқанда микроқаттылықты өлшеу әдісі.
Микроқаттылық М.М. Хрущева және Е.С. Беркович құрастырған арнайы
құрал-микротвердомер(ПМТ-3) көмегімен өлшенеді (2 - сурет). Құралдың
негізгі элементі вертикалды микроскоп(1), 2-нығыздаушы ұштама. Нығыздау
қондырғысы екі пружинаға бекітілген штоктан тұрады. Штоктың төменгі
ұшына алмаз (наконечнигі) орналастырылса, штоктың жуан жағына жүк
қойылады. Нығыздау үшін жүгі бар штокты босату мақсатында арретира
бұрандасын айналдырады. Алынған ромбалы көшірме микроскоп көмегімен
байқалады.
Ал диоганаль ромба окулярлы микроскоп көмегімен өлшенеді. Қаптаманың
микроқаттылығы (Н) жүктемені Р алынған көшірменің бүйірлік бетінің
ауданына F бөлу арқылы анықтайды.
H= P/F = 1,854 P/d
2
Мұндағы P – пирамидаға түсірілетін жүктеме; d-жүктемені алғаннан
кейінгі көшірме диагоналының ұзындығы.
Жүктемені арттырған сайын микроқатылық тұрақтана бастайды.
Микроқатылықты өлшеудің салыстырмалы мәндерін алу үшін көшірме
диагоналының тұрақты ұзындығында жүргізу керек.
Ол үшін алмазды пирамиданы қажетті диагонал ұзындығы бар көшірме
алғанға дейін жөнге салып отырамыз (регулирлейді).
Қаптаманың ұзаққа төзімділігіне арналған аспап жасалынған (3 – сурет).
Ол үлгінің қайталама-түсу қозғалысын қамтамасыз етеді. Қозғалмалы жұп
қажетті мөлшерде сәйкес электролиздік қаптамамен қапталған қозғалмайтын
жазық параллелді пластинкада қозғалмай айналатын қаптама отырызылған
диаметрі 15 мм жез немесе болат дискілерден тұрады. Үлгіге жүк ретінде
гирлер қолданылады. Бір мезгілде үйкеліске бірнеше үлгілер түсіріледі.
Қаптаманың ұзаққа тұрақтылығын негізгі металдың жаңарғанға дейінгі
үлгінің үйкелу уақыты бойынша анықтайды. Үлгінің жоғары төзімділікке
тұрақтылығын оның массасының жоғалуы арқылы анықтайды.
Сурет 2 Микроқаттылықты
анықтайтын аспап
Сурет 3 Төзімділікті анықтайтын
аспап 1 – пластина; 2 – жылжымалы
диск; 3 – гирлер; 4 - коромысло