Методические рекомендации по изучению учебного предмета «физика» (7-9 классы) в рамках обновления содержания образования
БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ АЯСЫНДА ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАР
жүктеу/скачать 4,04 Mb. Pdf көрінісі
|
Методические рекомендации по изучению учебного предмета «физика»
тема 6
3. БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ АЯСЫНДА ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАР ДАЙЫНДАУ ЖӘНЕ КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ БОЙЫНША ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫМДАР Қысқа мерзімді жоспарлар «Физика» пәні бойынша орта мерзімді және ұзақ мерзімді жоспарлардың мақсаттарына қол жеткізуге қажетті сабақтардың мазмұнын бағдарлауға арналған нақты әдістемелік ұсынымдардан тұрады. Жоспарлаудың тәсілдерінің арасында өте тығыз байланыс бар. Қысқа мерзімді жоспарлау (ҚМЖ) орта мерзімді және ұзақ мерзімді жоспарларда айқындалған мақсаттарға қол жеткізуге қажетті ресурстарды пайдаланудың нақты тәсілдерінен тұрады. Қысқа мерзімді жоспарлау (ҚМЖ) оқу бағдарламасын сабаққа құрылымдайтын мұғалімнің өзі жеке жүзеге асырады. Оқу бағдарламасына қарағанда оқу жоспарлары ұсынымдық сипатта жасалады, сондықтан мұғалім өзінің әрекет түрлерін бейімдей алады, яғни білім алушылардың қызығушылықтарына, деңгейлеріне және қажеттіліктері мен жас ерекшеліктеріне қарай өзінің баламалы ресурстарын іріктей алады. Қысқа мерзімді жоспарды – немесе сабақ жоспарын – орта мерзімді жоспардың соңында ұсынылған үлгі бойынша мұғалімнің өзі дербес жасайды. Бұл жерде оқытудың ыңғайына және балалардың жеке ерекшеліктерінің есепке алынуына назар аудару қажет. 7–9- сыныптарға арналған «Физика» пәні бойынша қысқа мерзімді жоспарлаудың мазмұндық құрылымын айқындау үшін «Физика» пәні бойынша оқу бағдарламасының аясында білім алушылардың зерттеу іс-әрекетінің ұйымдастырылуына назар аудару қажет. Осыған байланысты оқу бағдарламасының мазмұндық негізіне құрылған, оқу материалын зерделеуге арналған шиыршық түрдегі қағидасын, сондай-ақ сыныптар мен тоқсандар бойынша алдыңғы сыныптарда өткен тақырыптарды қайталау арқылы материал мазмұнын құрылымдауды есепке алған жөн. – жұмыстың тізбектік кезеңдерін ұйымдастыру; – әр сабақты өту мен оқытудың мақсаттарын айқындау; – сабақ беру мен оқытудың нәтижелерін өлшеу әдістемесін бекіту; – күтілетін нәтижелерге қол жеткізу мақсатында оқыту мен сабақ берудің міндеттерін айқындау; – оқытудың барлық кезеңінде мақсатқа бағытталған оң динамиканы қамтамасыз ету; – барлық білім алушыларды оқыту процесіне тарту мақсатында стратегиялық жоспарлау. Осыған байланысты сабақтың өту және оқыту мақсаттарын реттеуді айқындайтын келесі сұрақтар туындауы тиіс: Сіздің ойыңызша білім алушылар қандай білімді меңгеруі тиіс? Білім алушылар қандай кілттік идеяларды ұғынуы тиіс? Білім алушылар қандай мәселелерді зерттеуі және талдауы тиіс? Мәселен, оқыту мақсаттары (Блум бойынша). Білім алушылар: … біледі. 75 … түсінеді. ... ойланады. Орта мерзімді жоспарлауды әзірлеу барысында пайдаланылатын сабақ берудің белсенді стратегиясын, сабақтардың мақсатын жазу, оқытудың нәтижелерін айқындау үшін, бағалаудың әдістері мен әр сабаққа қажетті ресурстардың тізімін жасау үшін арнайы кестенің формасы пайдалануға болады (12- кесте). Аталған кестені толтыру кезінде сабақтарды жоспарлаудың белгіленген алгоритмі тізбектеледі. 12 кесте – Сабақтарды жоспарлаудың үлгілік алгоритмі 1. Сабақ бойынша оқытудың тақырыбы және негізгі мақсаттары (Блум таксономияс ы бойынша) 2. Сіз жұмыстың қандай белсенді формасын пайдаланасыз? АКТ мен Модульдерді қалай қосуды жоспарлап отырсыз? 3. Сіз оқыту процесіне барлық білім алушыларды балаларды қалай қосасыз? 4. Сіз қалай бағалайсыз (формативт і және суммативті )? 5. Сіз оқыту барысын да қандай нәтиже- лерге қол жеткізуді жоспарл айсыз? 6. Сіз тілдік кедергіні қалай жеңесіз? (тіл үйретуші мұғалімде р үшін) 7. Қандай ресурстарды пайдалануды жоспарлап отырсыз? ҚМЖ-ді құруда бір жағынан жүйелі, стандартталған тәсіл керек болса, екінші жағынан әрбір мұғалімнің шығармашылық танытуына мүмкіндік қалдыру қажет. Қысқа мерзімді жоспарлау мұғалімнің жеке-дара жұмыс жасауына жағдай туғызады, себебі жоспардың тиісті бөліктерін сабақ түрі мен пәндік саланың ерекшелігіне қарай өзгертуге болады. Сонымен бірге ҚМЖ бөлінетін сағат санын, мұғалім мен білім алушы өзара қызметін ескеретіндіктен, сабақты ұтымды құрылымдауға, рефлексиялауға және уақытты үнемдеуге жәрдемдеседі. ҚМЖ мақсаты нақты сабақ аясындағы жұмыстың ұғымын түсіндірумен, аталған сабақтың оқыту мақсаттарын айқындаумен, нәтижелерін өлшеуді ұйымдастырумен ғана шектелмейді. Аталған сабақ аясында оқыту прогресін қамтамасыз ету және нақты тапсырмаларды орындауда барлық білім алушыларды тарту үшін, білім алушылардың түрлі типін оқытуға бағытталған қандай тапсырмалар жүзеге асырылатындығын алдын ала қарастыру маңызды. Қысқа мерзімді жоспарлау сабақты ұтымды құруға көмектеседі. Сабақтың сауатты жоспарлануы – мұғалімнің кәсібилігінің көрсеткіші. Сабақты жоспарлау барысында мұғалімнің бүкіл сыныптың дайындығын, сондай-ақ олардың қызығушылықтарын назарға алу үшін әр білім алушының деңгейін есепке алғаны жөн. 7-9-сыныптарға арналған «Физика» пәні бойынша қысқа мерзімді жоспарлар «Физика» курсының оқу бағдарламасындағы материалдың құрылымдық үлестірілуі есепке алына отырып әзірленді. Бұл ретте жоспарлаудың бірыңғай формасын ұстанған маңызды. 76 Тәжірибе көрсеткендей, жоспарлау талаптарының тиісінше нақты болмауынан мұғалім өз қызметінің мақсаты мен мазмұнына ұғынып қарай алмайды. Орта мерзімді және қысқа мерзімді жоспарлаудың маңызды басымдығы конструктивистік тәсілге негізделген, кіріктіріп оқыту болып табылады. Конструктивизмнің негізгі ережелері былайша тұжырымдалады: – негізгі идея –белсенді оқыту, құрастырмалы процес болып табылады; – білім алушылар ақпаратты құрастырушылар ретінде қарастырылады; – адамдар нақты шындық арқылы өздерінің жеке субъективтік көзқарастарын ұсынады; – жаңа ақпарат алдыңғы біліммен ұштасады, онда ақыл-ой көзқарасы субъективті болып табылады. Жоғарыда айтылғанның негізінде, курсты жүзеге асырудың негізгі аспектілері білім алушылардың топта жұмыс істеу ептіліктерін қалыптастыру, түрлі ақпарат көздерінен, интернеттен өз бетінше іздену жұмыстарын жүргізу, салыстыру, фактілерді реттеу, өз бетінше зерттеу жұмыстарын жүргізу, білімін тәжірибеде қолдану, зерттеу жұмысын жүзеге асыру болып табылады. Осылайша, сабақтарды жоспарлауға қатысты барлық жұмыс бағдарламаның сабақ беру мен оқытудағы жаңа әдістерді есепке ала отырып жүзеге асырылады. Білім беру жүйесіндегі кез келген өзгеріс мұғалімнен бастау алуы тиіс. Әр мұғалім өзінің тәжірибесіне өзгерістер енгізу қажеттігі туралы өзіндік сенімін қалыптастыруы тиіс. Мұғалім өзінің шеберлігіне қарай білім алушыларды түрлі санаттарға бөлу, оның ішінде ақыл-ой типтері бойынша ыңғайластыру арқылы білім алушылардың тапсырманы орындау сапасына тікелей тәуелділікті нақты ұсынуы қажет. Оқытуды мұндай әдістемелік тәсілі білім алушының әртүрлі типіне қарай қолдануға және нақты тәжірибелік тапсырмаларды орындауда барлық білім алушыларды іске тартуға мүмкіндік береді. Сабақтарды жобалаудың келесі алгоритмін ұсынамыз: 1. Сабақтың тақырыбы айқындалады; 2. Оқу бағдарламасынан жоспар-конспектінің макетіне оқытылатын бөлім бойынша оқу бағдарламасының мазмұнынан тікелей еске түсіру әдісімен, пәндік, жүйелік-әрекеттік және тұлғалық нәтижелер түрінде сабақ тақырыбына сәйкес мақсаты мен міндеттері жазылады; 3. Мақсат пен міндеттерге қол жеткізу үшін оқытудың орынды белсенді және интерактивті түрі/түрлері қолданылады (оларға жасалған шолу және сабақтың мақсаттарына сәйкестілігі мәтінде ұсынылған); 4. Сабақтың кезеңдері уақытқа, әрекет пен ресурстардың түрлеріне қарай жоспарланады. Әр сабақтың құрылымы келесі жинақтардан тұрады: 1) сабақтың мақсатты түрі, яғни білім алушыға тұжырымдалған қол жетімді (нені білеміз, нені үйренеміз?) нысанның белгіленуі; 2) сабақ барысында қажетті білім мен ептіліктің маңыздылығына арналған тапсырма/тапсырмалар; 3) мәтіндік және иллюстративтік материалдардан тұратын, жаңа мазмұнды меңгеруге және оны қолдануға арналған тапсырмалар жүйесі 77 (мәтінмен және иллюстрациялық материалдармен жұмыс, сыныптағы жұмыс); 4) сабақтың мазмұны жөнінде қысқаша тұжырым («Қорытынды шығарамыз», сыныптағы жұмыс); 5) бақылау-бағалау қызметін ұйымдастыруға арналған сұрақтар мен тапсырмалар (өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар); 6) үй тапсырмасын беру (үй жұмысы және шығармашылық тапсырмалар). Сонымен, оқу жұмысын ұйымдастыру мен жоспарлаудың жоғарыда келтірілген қағидаларын мектептегі білім мазмұнын жаңарту тәжірибесінде қолдануға болады. Құрылым элементтері бойынша сабақты талдау төмендегілерді айқындайды: 1) сабақтың өзектілік сапасы, өздігінен орындайтын жұмыс қаншалықты табысты орындалды, білім алушылар қандай физикалық ұғымдарды тереңдетті, қандай жаңа ұғымдарды меңгерді, қандай дағдыларды игерді, бұрынғы білімнің қаншалықты көлемін қайталады, білім алушылардың жауаптарының толықтығы қандай, білім алушылардың сабақты айтып беруі, материалдың көлемі білім алушылардың мұғалімге қоятын сабақтарының мазмұндылығы және қайталана беретін қателерді талдау үшін жағдай жасалды ма, білім алушылардың ойлау жұмыс белсенді болды ма, т.б; 2) білім алушылардың өздігінен орындайтын жұмысына арналған уақыт жеткілікті ме, мұғалім түсіндіргенде ұғымдар толық ашылды ма, жаңа материалдың бұрын оқып үйренген материалмен байланысы болды ма, білім алушылардың ішінен кім және қаншалықты ілгері басты, кім материалды әлсіз меңгерді және келесі сабақта кім көмекті қажет етеді; 3) білік пен дағдыларды қалыптастыру – білім алушылардың өздігінен орындайтын жұмысының сапасы, кімде қандай табыстар, сәтсіздіктер болды, білім алушылар үй тапсырмасын орындауға әзір ме, т.б; 4) сабақтың қандай элементттері білім алушыларға неғұрлым көп тәрбиелік ықпал жасады, келесі сабақта нені күшейтіп, қосымша қандай нақты материалдар келтіру керек, тағы басқалар Одан әрі мұғалім сабақтың барысында қандай кемшіліктер болғанын, қандай мүмкіндіктерді пайдалана алмағанын нақтылап, әдістемелік және дидактикалық қортынды жасайды. Оқыту тиімділігі критериалды бағалауды ұйымдастырудың сапасына, толықтығына, өз уақытында жүруіне, тереңдігі мен объективтілігіне тікелей байланысты. Білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау – бұл білім алушылардың жоспарланған оқу мақсаттары мен шынайы нәтижелерінің сәйкестік деңгейлерін орнату. Критериалды бағалау – алдын ала белгілі критерийлерге сәйкес, білім алушының жеке оқуын түзетуге мүмкіндік беретін, оқу мақсаттарына сәйкес күтілетін нәтижеге жетуде білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау. Критериалды бағалау білім алушылардың дағдыларын дамыту деңгейін бағалауға мүмкіндік береді және сабақ беру, бағалау мен оқытудың өзара байланыс принциптері негізінде дайындалады. Критериалды бағалаудың 78 Кіріктірілген үлгісі (моделі) (КБКМ) пәндер бойынша Кіріктірілген білім беру бағдарламасына (КБББ) сәйкес білім алушылардың білім жетістіктерін бағалауға бағытталған бірнеше бағалау түрлерінен тұрады. КБКМ білім беру, оқыту және бағалау өзара байланысқан және білім алушының білім жетістіктерін бағалауға негізделген біріңғай тәсіл деп қарастырылады. КБКМ бойынша бағалау. (КБББ) -ның мақсатының орындалуын бағалауға негізделген. Әр сыныптар мен пәндердің оқу бағдарламасының мазмұны бағалаудың КБКМ негізделген барлық үш түрі жайлы ақпаратты қамтиды. Оқу жылы көлемінде білім алушылардың білім сапасы және дамуы (прогресі) туралы ақпарат жинақтау үшін бағалаудың үш түрі қолданылады. - Қалыптастырушы бағалау – әр тоқсанның көлемінде жүргізіледі; - Ішкі жиынтық бағалау – әр төрт тоқсанның аяғында жүргізіледі ; Тоқсандық баға – тоқсан көлеміндегі қалыптастырушы және ішкі жиынтық бағалау нәтижесі бойынша әр тоқсанның соңында бағаланады. Қорытынды баға – төрт тоқсан көлеміндегі қалыптастырушы, ішкі жиынтық бағалау және сырттай жиынтық бағалау нәтижесі бойынша жыл соңында бағаланады [19]. Қалыптастырушы бағалау тоқсан бойы күнделікті сабақ беруде үнемі жүргізіледі және сабақтың бөлінбейтін бөлігі. Қалыптастырушы бағалау білім алушылардың білім деңгейін өлшеу үшін қолданады және сабақты жоспарлауда көмек көрсетеді. Ішкі жиынтық бағалау жыл аяғы және тоқсан аяғында білім алушының прогресі туралы ақпаратты мұғалімдер мен білім алушыларға беру үшін дайындалады. Ішкі жиынтық бағалау тоқсан бойында өтетін оқу мақсаттарына негізделген және мұғалімдерге әр білім алушының жетістіктерін қадағалауға мүмкіндік береді. Білім алушылардың оқу бағдарламасындағы оқу мақсатына жетуі білім алушылардың дағдыларының дамуына мүмкіндік тудырады. Дағдыларды нақты бағалау біліктілігі критериалды бағалаудың маңызды аспектісі. Берілген кестеде оқу бағдарламасына енгізілген, қалыптастырушы және ішкі жиынтықтық бағалауда дағдылырдың қалыптасқанын немесе даму деңгейінің бағалауы көрсетілген (13 кесте). 13 кестеДағдылырдың қалыптасқанын немесе даму деңгейінің бағалау Дағдылар Сипаттамасы Білу Нақты деректерді, ақпараттарды білу және еске түсіру және оларды баяндау. Түсіну Ақпараттарды түсіну арқылы дұрыс жеткізу, болжау немесе түсіндіре білу. Қолдану Алған білімдері мен ақпараттарды таныс немесе таныс емес жағдайларда, контексте қолдану. Сыни ойлау Ақпарат пен идеялардың маңыздылығы мен сенімділігі туралы шешім қабылдау немесе әртүрлі көзқараста болу. Анализ Жалпы ереженің негізін дәлелдеу үшін және/немесе ой қорытындысының әртүрлі шешімдерін ойлауда ақпараттарды жинақтап тұжырымдарды бөлікке бөлуі және сол бөліктердің өзара сәйкестігін 79 анықтай білу. Синтез Алған білімдерін әртүрлі жаңа контексте құрастыра білу. Бағалау Белгілі критерийлер арқылы идеялардың құндылығы немесе дәлелдер туралы тұжырымды қалыптастыру. Коммуникация Басқа адамдардың қызығушылығын және көзқарастарын өз қызығушылығымен және көзқарасымен сәйкестендіріп және негіздеп қабылдау, адамдармен қарым-қатынаста болу және келісу қабілеттілігі. Тыңдалым арқылы коммуникация Оқу бағдарламасы шеңберінде әртүрлі тақырыпта ауызша сөйлеудің негізгі мазмұнын түсіну және одан өзекті ақпаратты бөлу; сөйлеген адамның пікірін айырып тану, контекст бойынша сөздердің мағынасын анықтау; білім алушының деңгейіне сәйкес келетін әртүрлі стратегияны пайдаланып, әртүрлі типтегі мәтіндердің мазмұнын түсіну және қабылдау; естігеннің негізгі мазмұнын, мәтін бөліктерін таныс сөздерге, фразаларға және естігені арқылы түсіну, нақты/керекті ақпаратты таңдау және түсіну Оқылым арқылы коммуникация Оқу бағдарламасы шеңберінде әртүрлі ғылыми және әдеби мәтіндердің негізгі мазмұнын түсіну және олардағы өзекті мәселелерді бөлу, ақпарат іздеудің әртүрлі стратегиясын қолдану, контекст бойынша сөздердің мағынасын анықтау, автордың пікірі мен көз-қарасын тану, оқығанды түсіну тереңдігін және сөз мағынасын тексеру үшін әртүрлі сандық және қағаз түпнұсқасын қолдану Жазылым Оқу бағдарламасы шеңберінде әртүрлі мәтіндегі жазбаша жұмыстарды түзету және редакциялау, жазу, жоспарлау; нағыз және ойдан шығарылған оқиғалар туралы жазу біліктілігі; орфографиялық және грамматикалық қателерсіз жеткілікті сауатты жазу; қажетті стильді ұстау; әртүрлі байланыстырушы сөздерді пайдаланып, сөйлемдерді абзацқа байланыстыру. Айтылым Оқу бағдарламасы шеңберінде әртүрлі мәтіндегі әңгімелеуде ауызекі және ресми стильді пайдалану; қажетті ақпаратты алу үшін күрделі сұрақтарды қоя білу біліктілігі; күтпеген сұрақтарға жауап қайтару; тапсырма орындау барысында өз құрбыларымен қарым-қатынаста болу; лексикалық ерекшеліктерді сауатты пайдалану; оқиға және оның жүйесін мазмұндау. Шығармашы лық Өзіндік тәсілдерді немесе әртүрлі жолдарды қолданып, мәселені шешуді іздеу және жаңа идеяны дайындау. Зерттеу Зерттеу мақсатына сәйкес деректер және ақпараттарды жинау жолдарын дайындау. Техника және тәсілдер Өзара жоспарлауды, орындауды және бағалауды қоса пән бойынша практикалық біліктілікті, оларға сәйкес рәсімдерді мен технологияны көрсету. Әртүрлі іс-әрекетке қатысу үшін негізгі техникалық тәсілдер мен моторикалық дағдыларды көрсету; топта және жеке жұмыс жасау жағдайында стратегия туралы өз ойын көрсету; рухани дамуды және физикалық дайындықты жоғарылату үшін тиімді әртүрлі әдістерді қолдану. Рефлексия Іс-әрекет жасауда шешім қабылдау және тұжырымды қалыптастыру, пікірлер, ойлар және оқиғалар туралы ой пікір ұсыну. Сандық ойлаудың математикалық Санды қолдануды, есепті шығаруды, график, кесте және кең диапазондағы математикалық ұғымды, контексті және күнделікті 80 қабілеті жағдайда көрсетуді түсіну. Кез келген бағалау түрі – қалыптастырушы және ішкі жиынтық бағалау анық, сенімді, жалпы сабақ беруде және оқыту процесінде қолайлы және жағымды болуы керек. Мектепішілік бағалау мәнмәтінінде қалыптастырушы және ішкі жиынтық бағалауы сенімді болып есептеледі, себебі оқу бағдарламасына енгізілген дағдылар мен мақсаттарды қолдана отырып сабақ беру процессінің мазмұнынын бағалау үшін дайындалған. Критериалды бағалау мұғалімді сынып жұмысында қолдап, оң ықпал жасауына көзделген. Нәтижелер мұғалімге өзінің сабақ беруінде рефлексия өткізіп және одан кейінгі қызметін жоспарлауға мүмкіндік береді. Ағымдағы түсінік деңгейін және прогресін анықтау үшін белгіленген уақыт бойында сабақты тиімді беру және оқу мақсатында білім алушыларды бақылау қажет. Қалыптастырушы бағалау осы үшін жұмыс жасап және білім алушының тоқсандағы немесе оқу жылындағы жетістіктері туралы шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Әр сыныпта сабақ беру процессінде мұғалім оқу бағдарламасының оқу мақсатының бәрін қамтуы керек. Пәндер бойынша оқу жоспарында барлық оқу мақсаттары үшін ұсынылатын іс-әрекетер берілген. Тоқсан басында мұғалім қалыптастырушы бағалау үшін іріктелінген оқу мақсаттары оқу жоспарында қамтылғанын анықтауы қажет. Қалыптастырушы бағалаудың көмегімен мұғалім білім алушымен оқу мақсатына қашан жеткенін көрсете отырып, оның прогресін белгілейді. Және де келешекте ол сабақ оқытуды жоспарлауда және оқытуда мұғалімге көмекші бола алады. Білім алушылармен бірге іріктелген оқу мақсаты «жетті» және «талпынады» бойынша рефлексия жүргізуіне болады және сабақ беру процессінде оқу мақсатына әлі де талпынатын білім алушылардың оқу мақсатына жету мүмкіндігін қарастырып бейіндеуі қажет. Рефлексиядан кейін білім алушыларға кері байланысты беру аса маңызды. Оқу мақсатына сүйеніп, білім алушылар қай жерде жетістікке жеткенін және неге көңіл бөлу керектігін анықтауға болады. Қалыптастырушы бағалауда өз жұмысын ертерек жоспарлауға мүмкіндік береді. Жетістік критерийлерімен және оқу мақсатымен білім алушыларды таныстыру аса маңызды. Әр тоқсан басында мұғалім білім алушыларға пән бойынша тоқсандағы оқу мақсаттарын таныстырады. Қалыптастырушы бағалау өткізу кезінде білім алушыларға оқу мақсатын бағалайтын жетістік критерийлерін беру қажет. 7-9- сыныптарына арналған «Физика» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы бойынша бағалау критерийлері ұсынылады. 14-кесте 14- кесте. 7-сынып «Физика» оқу пәні бойынша білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау критерийлері Оқу бағдарламасына сілтеме Физика – табиғат туралы ғылым Тақырыбы Физика-табиғат туралы ғылым 81 Оқу мақсаты 7.1.1.1 физикалық құбылыстарға мысал келтіру 7.1.1.2 – табиғатты зерделеудің ғылыми әдістерін ажырату Ойлау дағдыларының деңгейі Физикалық құбылыстарға мысал келтіреді. Табиғатты зерделеу әдістерін біледі және бақылаудағы құбылыстар бойынша дербес қорытындылар жасай алады. Табиғатты зерделеудің түрлі әдістерін атай алады. Бағалау критерийлері 1. Білім алушы қарастырылып отырған құбылыстар мен заңдылықтардың, заңдар мен теориялардың физикалық мәнін дұрыс түсінетінін көрсетеді. 2.Заңдар мен негізгі ұғымдардың, теориялардың, сонымен қатар физикалық терминдердің дәл анықтамасы мен түсіндірмесін береді. 3. Өз жоспары бойынша жауап құрады, жаңа мысалдармен айта біледі. 4. Практикалық тапсырмаларды орындау барысында алған білімдерін жаңаша қолдана алады. 5.Физика курсы бойынша оқытылып жатқан және өткен материалдар арасында, сонымен қатар басқа пәндерді оқу барысындағы материалдармен байланыс құра алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Физикалық шамалар мен өлшеулер Тақырыбы Халықаралық бірліктер жүйесі(SI) Оқу мақсаты 7.1.2.1 – физикалық шамаларды олардың SI-жүйесіндегі өлшем бірліктерімен сәйкестендіру Ойлау дағдыларының деңгейі Негізгі физикалық шамалар мен олардың өлшем бірліктерін біледі. Кең қолданыстағы, тұрмыстағы қолданылатын негізгі физикалық шамалардың өлшем бірліктерін атай алады және өлшей біледі (ұзындық, көлем, температура, уақыт). Физикалық шамаларды олардың SI-жүйесіндегі өлшем бірліктерімен сәйкестендіре алады. Бағалау критерийлері 1. Білім алушы қарастырылып отырған құбылыстарды бір- бірімен салыстыра алатындығын көрсетеді. 2.Физикалық шамалардың құбылыстарды ғана емес,денелердің қасиеттерін де сипаттау үшін қолданылатындығын біледі және мысал келтіре алады. 3. Қарастырылған физикалық шамалардың өлшем бірліктерін біледі және сәйкестендіріп айта алады. 4.Физикалық терминдердің дәл анықтамасы мен түсіндірмесін береді. 5.Физикалық шамалардың мәндерін физикалық аспаптардың көмегімен өлшеулер жүргізе отырып,анықтайды. 6. Практикалық тапсырмаларды орындау барысында алған білімдерін жаңаша қолдана алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Физикалық шамалар мен өлшеулер Тақырыбы Скаляр және векторлық физикалық шамалар Оқу мақсаты 7.1.2.2 – скаляр және векторлық физикалық шамаларды ажырату және мысалдар келтіру Ойлау дағдыларының деңгейі Скалярлы және векторлық шамалар арасындағы айырмашылықты біледі және мысалдар келтіреді; Скалярлық және векторлық шамаға анықтама бере алады және жаңа мысалдар келтіреді. 82 Бағалау критерийлері 1. Білім алушы жол мен орын ауыстыру, траектория ұғымын түсініп, мысал келтіре алады. 2. Білім алушы. қарастырылып отырған шамаларды бір-бірімен салыстыра алатындығын көрсетеді. 3.Скаляр және векторлық шама ұғымдарының дәл анықтамасы мен түсіндірмесін береді. 4.Практикалық тапсырмаларды орындау барысында алған білімдерін қолдана алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Физикалық шамалар мен өлшеулер Тақырыбы Үлкен және кіші сандарды ықшамдап жазу Оқу мақсаты 7.1.2.3 – үлкен және кіші сандарды жазған кезде еселік және үлестік қосымшаларды білу және қолдану;микро(м),милли(m),санти(c),деци(d),кило(k), және мега(М) Ойлау дағдыларының деңгейі Үлкен және кіші сандарды ықшамдап стандарт түрде жазу ережесін біледі. Физикалық қосымша кестемен жұмыс істейді. Бағалау критерийлері 1. Білім алушы үлкен және кіші сандарды ықшамдап жаза алады. 2. Үлкен және кіші сандарды ықшамдап жазуды екі көбейткіштің көбейтіндісі ретінде қолдану ережесін пайдаланып,мысал келтіре алады. 3. Білім алушы қарастырылып отырған тақырыпта үлкен кіші сандарды бір-бірімен салыстыра алатындығын көрсетеді. 4.Практикалық тапсырмаларды орындау барысында алған білімдерін қолдана алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Физикалық шамалар мен өлшеулер Тақырыбы №1 Лабораториялық жұмыс. «Физикалық шамаларды өлшеу» Оқу мақсаты 7.1.3.1 – дененің ұзындығын,көлемін, температурасын және уақытты өлшеу,өлшеу нәтижелерін аспаптардың қателіктерін есепке ала отырып жазу; Ойлау дағдыларының деңгейі Берілген тақырып бойынша қолданылатын өлшеуіш аспаптар мен құралдар туралы түсінігі қалыптасқан және оларды пайдаланып өлшеу жүргізе алады. Өлшеуіш цилиндрді қолданып, аспаптың шкаласының бөліктер құнын анықтай алады. Бағалау критерийлері 1. Білім алушы берілген тақырып бойынша өлшеуіш аспаптардың қалай қолданылатындығын біледі. 2. Аспаптардың бөлік құндарын ережеге сай өз бетінше анықтай алады. 3. Білім алушы қарастырылып отырған тақырыпта практикалық тапсырмаларды орындау барысында алған білімдерін қолдана алады. 4. Өлшеуіш құралдар арқылы денелердің ұзындығын, көлемін, температурасын және уақытты өлшеп, анықтайды. Оқу бағдарламасына сілтеме Физикалық шамалар мен өлшеулер Тақырыбы №2 Лабораториялық жұмыс. «Кішкентай денелердің өлшемін 83 анықтау» Оқу мақсаты 7.1.3.2 – кішкентай денелердің өлшемін қатарлау әдісі арқылы анықтау; 7.1.3.3– физика кабинетінде қауіпсіздік ережелерін білу және сақтау Ойлау дағдыларының деңгейі Сызғышты, астаушаны және берілген кішкентай денелерді пайдаланып,олардың өлшемдерін анықтайды; оларды өлшейді,салыстырады. Бағалау критерийлері 1. Білім алушы берілген тақырып бойынша қатарлау әдісін қолдана алады. 2. Кішкентай денелердің (моншақ,подшипник шариктері,тары, сым қиындылары,бұранда)өлшемдерін анықтайды. 3. Білім алушы жұмыстың барысын оқи отырып,өз бетінше жұмыс жасай алады,есептеу жүргізеді. 4. Білім алушы қарастырылып отырған тақырыпта практикалық тапсырмаларды орындау барысында алған білімдерін жаңаша қолдана алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Механикалық қозғалыс Тақырыбы Механикалық қозғалыс және оның сипаттамасы.Санақ жүйесі. Оқу мақсаты 7.2.1.1 – келесі терминдердің физикалық мағынасын түсіндіру- материялық нүкте,санақ жүйесі, қозғалыстың салыстырмалылығы, траектория,жол,орын ауыстыру; Ойлау дағдыларының деңгейі Материалдық нүкте, санақ жүйесі, қозғалыстың салыстырмалылығы, траектория, жол, орын ауыстыру терминдерінің анықтамаларын бере алады және мағынасын түсінеді. Қандай жағдайда денені материалдық нүкте деп санауға болатынын біледі, мысал келтіреді. Траектория, жол, орын ауыстыру терминдерінің мағынасын ажырата алады және мысал келтіреді. Санақ жұйесінің негізгі ұғымдарын біледі және механикалық қозғалыстың салыстырмалылығын түсіндіруге қолдана алады. Бағалау критерийлері 1.Барлық өтілген ұғымдардың мағынасын біледі және түсінеді. 2. Денені материалдық нүкте деп санауға болатын жағдайларға кемінде 2-3 жаңа мысал келтіреді. 3.Траектория, жол, орын ауыстыру терминдеріне анықтама бере алады, мысал келтіреді. 4. Траектория, жол, орын ауыстыру терминдерін салыстыра алады, айырмашылығын біледі. Оқу бағдарламасына сілтеме Механикалық қозғалыс Тақырыбы Қозғалыстың салыстырмалылығы Оқу мақсаты 7.2.1.2 – механикалық қозғалыстың салыстырмалылығына мысалдар келтіру Ойлау дағдыларының деңгейі Санақ жұйесінің негізгі ұғымдарын біледі және механикалық қозғалыстың салыстырмалылығын түсіндіруге қолдана алады. Механикалық қозғалыстың салыстырмалылығына мысалдар келтіреді. Бағалау критерийлері 1. Білім алушы механикалық қозғалыстың салыстырмалылығын ұғынуға қажетті негізгі түсініктерді біледі. 2.Механикалық қозғалыстың салыстырмалылығына кемінде 1- 84 2 мысал келтіре алады. 3. Алған білімін қолданып, механикалық қозғалыстың салыстырмалылығын өз ойымен тиянақты жеткізеді. Оқу бағдарламасына сілтеме Механикалық қозғалыс Тақырыбы Түзу сызықты бірқалыпты және бірқалыпсыз қозғалыстар Оқу мақсаты 7.2.1.3 – түзу сызықты бір қалыпты қозғалыс пен бірқалыпсыз қозғалысты ажырата білу Ойлау дағдыларының деңгейі Қозғалыс түрлерін ажырата алады және салыстырады. Қозғалыс барысындағы физикалық шамаларды анықтай алады.Физикалық шамалардың өлшем бірліктерін біледі.Есеп шығаруда формуланы қолданады. Бағалау критерийлері 1. Білім алушы берілген тақырып бойынша қозғалыстың түрлерін біледі. 2.Түзу сызықты бір қалыпты қозғалыс пен бірқалыпсыз қозғалысты ережеге сай өз бетінше анықтай алады,мысал келтіре алды. 3. Білім алушы қарастырылып отырған тақырыптағы практикалық тапсырмаларды орындау барысында алған білімдерін қолдана алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Механикалық қозғалыс Тақырыбы Жылдамдық және орташа жылдамдықты есептеу Оқу мақсаты 7.2.1.4- қозғалыстағы дененің жылдамдығы мен орташа жылдамдығын есептеу Ойлау дағдыларының деңгейі Қозғалыстағы дененің жылдамдығын есептеу формуласын біледі. Формулаға кіретін шамаларды және олардың өлшем бірліктерін біледі. Орташа жылдамдықты есептеудің жолдарын біледі. Формуланы түрлендіру арқылы орын ауыстыру және уақытты есептей алады. Бағалау критерийлері 1.Жылдамдықты есептеу формуласын біледі. 2. Формуладағы барлық физикалық шамалардың мағынасын түсінеді. 3.Механикалық қозғалысты сипаттауға қажетті физикалық шамалардың өлшем бірліктерін біледі. 4.Қажетті жағдайда физикалық шамаларды SI жүйесіне түрлендіре алады. 5.Физикалық шамалар мен олардың өлшем бірліктерін қатесіз жазады. 6.Формуланы қолданып, есептей алады. 7. Қозғалыстағы дененің орташа жылдамдығын есептей алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Механикалық қозғалыс Тақырыбы Әртүрлі механикалық қозғалыстардың графиктері Оқу мақсаты 7.2.1.5-s- тің t-ға тәуелділік графигін тұрғызуда координаталар осьтерінде және кестелерде өлшем бірліктерін дұрыс белгілеу 7.2.1.6- дененің орын ауыстыруының уақытқа тәуелділік графигінен келесі жағдайларды анықтау: (1)дененің тыныштық күйін (2)тұрақты жылдамдықпен қозғалысын; 7.2.1.7- бірқалыпты қозғалған дененің орын ауыстыруының уақытқа тәуелділік графигінен жылдамдығын анықтау 85 Ойлау дағдыларының деңгейі Қозғалысты сипаттайтын негізгі физикалық шамаларды және олардың өлшем бірліктерін біледі; s- тің t-ға тәуелділік графигін тұрғызуда координаталар осьтерінде және кестелерде өлшем бірліктерін дұрыс белгілей алады; дененің орын ауыстыруының уақытқа тәуелділік графигінен дененің тыныштық күйін, тұрақты жылдамдықпен қозғалысын анықтай алады; бірқалыпты қозғалған дененің орын ауыстыруының уақытқа тәуелділік графигінен жылдамдығын анықтай алады. Бағалау критерийлері 1.Кестедегі мәндері бойынша жылдамдықтың, орын ауыстырудың уақытқа тәуелділік графиктерін тұрғыза алады. 2. Координаталар осьтерінде және кестелерде физикалық шамалар және өлшем бірліктерін қатесіз белгілейді. 3.Орын ауыстырудың уақытқа тәуелділік графигі бойынша дененің тыныштық күйін анықтай алады. 4.Орын ауыстырудың уақытқа тәуелділік графигі бойынша дененің қозғалыс жылдамдығын анықтай алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Тығыздық Тақырыбы Масса және денелердің массасын өлшеу Оқу мақсаты 7.2.2.11- электронды, серіппелі, иінді, таразылардың көмегімен дененің массасын өлшеу Ойлау дағдыларының деңгейі Масса ұғымы туралы түсінігі қалыптасқан және нені сипаттайтынын түсіндіре алады. Арнайы құралдардың, аспаптардың көмегімен дененің массасын өлшеуді біледі. Әртүрлі денелердің массаларын салыстыра алады. Алған білімін өмірде қолдана алады. Бағалау критерийлері 1.Масса ұғымы нені сипаттайтынын түсіндіре алады. 2.Электронды, серіппелі, иінді таразылардың көмегімен дененің массасын өлшеп, мәнін анықтай алады. 3.Денелердің массаларын салыстыра алады және өз бетінше тұжырым жасай алады. 4. Алған білімін өмірде қолдана алатынын кемінде 2-3 мысалмен дәлелдейді. 5.Масса ұғымы туралы білімнің маңыздылығын тұрмыс- тіршілікпен байланысты зерделей алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Тығыздық Тақырыбы Дұрыс және дұрыс емес пішінді денелердің көлемін өлшеу Оқу мақсаты 7.2.2.12- әртүрлі пішіндегі қатты дененің немесе сұйықтың көлемін өлшеу үшін өлшеуіш цилиндрді (мензурка) қолдану Ойлау дағдыларының деңгейі Тәжірибе жасау арқылы әртүрлі пішіндегі денелердің көлемін өлшей алады. Денелердің көлемдерін өлшеудің бірнеше тәсілдерін біледі. Әртүрлі пішінді денелердің көлемін өлшеуге цилиндрді (мензурканы) қолданудың тиімділігін түсіндіре алады. Бағалау критерийлері 1.Денелердің көлемін өлшеуге қажетті құралдардың аттарын, қолдану ережелерін біледі. 2.Тәжірибе жүргізгенде қажетті құралдарды мақсатты және дұрыс пайдаланады. 3.Тәжірибе жасау арқылы әртүрлі пішіндегі денелердің 86 көлемін өлшеп, мәнін анықтай алады. 4.Денелердің көлемін өлшеудің кемінде 1-2 тәсілін біледі. 5. Әртүрлі пішінді денелердің көлемін өлшеуге цилиндрді (мензурканы) қолданудың кемінде 2 артықшылығын айта алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Тығыздық Тақырыбы Заттың тығыздығы және тығыздықтың өлшем бірлігі. №3 лабораториялық жұмыс. Сұйықтар мен қатты денелердің тығыздығын анықтау Оқу мақсаты 7.2.2.13- тығыздықтың физикалық мағынасын түсіндіру; 7.2.2.14- сұйықтар мен қатты денелердің тығыздығын тәжірибе арқылы анықтау; 7.1.3.3- физика кабинетінде қауіпсіздік ережелерін білу және сақтау Ойлау дағдыларының деңгейі Заттың тығыздығы деген не екенін біледі. Заттың тығыздығын қалай анықтауға болатынын түсінеді,тығыздығы мен көлемі бойынша дененің массасын, массасы мен тығыздығы бойынша дененің көлемін қалай есептеуге болатынын үйренеді және есептер шығаруда қолдана алады. Бағалау критерийлері 1.Тығыздықтың физикалық мағынасын түсінеді. 2.Тығыздықты анықтайтын шамаларды және олардың өлшем бірліктерін біледі. 3.Шамалардың өлшем бірліктерін SI жүйесіне түрлендіре алады. 4. Тығыздықты өлшеуге арналған құралдардың атын, қолдану ережесін біледі. 5.Тәжірибеде пайдаланылатын құралдарды дұрыс қолданады. 6. Тәжірибе арқылы тығыздықты есептей алады. 7. Тәжірибе арқылы тығыздықты есептеудің басқа да тәсілдерін біледі. 8.Физика кабинетіндегі қауіпсіздік ережелерін біледі және сақтайды. Оқу бағдарламасына сілтеме Тығыздық Тақырыбы Тығыздықты есептеу Оқу мақсаты 7.2.2.15- тығыздықтың формуласын есептер шығаруда қолдану Ойлау дағдыларының деңгейі Тығыздықты есептеу формуласын біледі және тығыздықты есептей алады. Формуланы түрлендіру арқылы көлемді және массаны да есептей алады. Формулаға кіретін физикалық шамаларды және олардың өлшем бірліктерін біледі. Бағалау критерийлері 1.Тығыздықты есептеу формуласын біледі. 2. Формуладағы барлық физикалық шамалардың мағынасын түсіндіре алады. 3.Тығыздықты сипаттауға қажетті физикалық шамалардың өлшем бірліктерін біледі. 4.Қажетті жағдайда физикалық шамаларды SI жүйесіне түрлендіре алады. 5.Физикалық шамалар мен олардың өлшем бірліктерін қатесіз жазады. 6. Берілген мәндерін қойып, формуламен тығыздықты есептей алады. 87 7.Формуланы қолданып, дененің тығыздығы мен көлемі белгілі болған жағдайда массасын есептей алады. 8. Формуланы қолданып, дененің тығыздығы мен массасы белгілі болған жағдайда көлемін есептей алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Денелердің өзара әрекеттесуі Тақырыбы Инерция құбылысы Оқу мақсаты 7.2.2.1- инерция құбылысын түсіндіру Ойлау дағдыларының деңгейі Инерция сөзінің мағынасын жете біледі. Дененің жылдамдығы, басқа денемен әсерлесуі туралы білімі инерция құбылысын түсіндіруге жеткілікті. Инерция құбылысына мысалдар келтіре алады. Өмірде инерция құбылысы жайындағы білімін қолдана білудің маңыздылығын түсінеді. Бағалау критерийлері 1.Инерция құбылысының анықтамасын береді. 2.Құбылыстың мәнін түсінеді. 2.Инерция құбылысына өмірден мысалдар келтіреді. 3.Өмірдегі инерция құбылысының көріністерін түсіндіре алады. 4.Жағдайды саралай алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Денелердің өзара әрекеттесуі Тақырыбы Күш Оқу мақсаты 7.2.2.2- күнделікті өмірден күштердің әрекет етуіне мысалдар келтіру Ойлау дағдыларының деңгейі Күш денелердің өзара әсерлесуін сипаттайтын шама екенін түсіндіре алады. Күш шамасының белгіленуін, өлшем бірлігін біледі. Күш бірлігіне не алынғанын айта алады. Күнделікті өмірден күштердің әрекет етуіне мысалдар келтіреді. Бағалау критерийлері 1.Күш ұғымының физикалық мәнін дұрыс түсінетінін көрсетеді. 2.Күш ұғымының дәл анықтамасы мен түсіндірмесін береді. 3.Күш дененің қозғалыс сипатын қалай өзгертетінін түсіндіре алады. 4.Өз ойын жаңа мысалдармен толықтырып жеткізе алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Денелердің өзара әрекеттесуі Тақырыбы Тартылыс құбылысы және ауырлық күші. Салмақ Оқу мақсаты 7.2.2.10 - масса, салмақ және ауырлық күші ұғымдарын ажырату Ойлау дағдыларының деңгейі Масса, салмақ және ауырлық күші ұғымдарының анықтамаларын біледі, ажыратады. Белгіленуін және өлшем бірлігін көрсете алады. Ауырлық күші мен салмақтың бағыттарын графикалық түрде көрсете алады. Өмірден мысал келтіреді. Бағалау критерийлері 1. Білім алушы тартылыс құбылысы және ауырлық күші, салмақ ұғымдарының физикалық мәнін дұрыс түсінетіндігін көрсетеді. 2. Барлық денелер үшін ауырлық күшінің дене массасына қатынасы тұрақты болатындығын дәлелдей алады. 3. Ауырлық күшінің формуласын біледі және есеп шығаруға қолдана алады. 88 4. Салмақтың формуласын және өлшем бірлігін біледі. 5. Дененің салмағын есептей алады. 6. Дененің салмағы мен ауырлық күшін мысалдар келтіру арқылы ажырата алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Денелердің өзара әрекеттесуі Тақырыбы №4 лабораториялық жұмыс. «Серпімді деформацияларды зерделеу» Оқу мақсаты 7.2.2.4- серпімділік күшінің серіппенің ұзаруына тәуелділік графигінен қатаңдық коэффициентін анықтау; 7.1.3.3- физика кабинетінде қауіпсіздік ережелерін білу және сақтау Ойлау дағдыларының деңгейі Серпімділік күшінің формуласын, қатаңдық коэфициентінің анықтамасын біледі және формуладағы шамаларды түсіндіре алады. Динамометрді пайдалана алады. График бойынша қажетті шаманың мәнін таба алады. Физика кабинетіндегі қауіпсіздік ережелерін біледі және орындайды. Бағалау критерийлері 1.Мектеп динамометрін градуирлеуді біледі. 2.Қажетті құралдар жиынын орынды пайдалана алады. 3.Өлшеу қателігін анықтап, өлшеу дәлдігін бағалай алады. 4. Формуладағы шамаларды біледі және түсіндіре алады. 5. Серпімділік күшінің серіппенің ұзаруына тәуелділік графигінен қатаңдық коэффициентін анықтай алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Денелердің өзара әрекеттесуі Тақырыбы Деформация Оқу мақсаты 7.2.2.3- пластикалық және серпімді деформацияларды ажырату, мысалдар келтіру ; Ойлау дағдыларының деңгейі Күш әрекетінің дене пішіні мен өлшемін өзгертетіндігін біледі және түсіндіре алады. Серпімді деформацияда күш әрекеті тоқтағаннан кейін дене бастапқы пішіні мен өлшемін қабылдайтындығын түсіндіре алады. Пластикалық деформацияға өмірден мысал келтіре алады. Бағалау критерийлері 1. Дененің деформацияға ұшырауын түсіндіре алады. 2. Пластикалық және серпімді деформацияларды ажырата алады. 3. Мысалдар келтіре біледі. 4. Деформацияның адам өміріндегі маңызы мен қолданысы туралы деректер келтіре алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Денелердің өзара әрекеттесуі Тақырыбы Серпімділік күші. Гук заңы Оқу мақсаты 7.2.2.5 - Гук заңының формуласы бойынша серпімділік күшін есептеу Ойлау дағдыларының деңгейі Гук заңын біледі және формулаға кіретін физикалық шамаларды түсіндіре алады. Гук заңындағы физикалық шамалардың айтылуын, жазылуын, өлшем бірліктерін біледі. Динамометрмен серпімділік күшін өлшей алады. Гук заңын 89 есеп шығаруға қолдана алады Бағалау критерийлері 1. Гук заңын тұжырымдай алады. 2. Динамометрмен серпімділік күшін өлшей алады. 3. Гук заңының формуласы бойынша серпімділік күшін есептей алады. 4. Оқу процесіндегі проблемалық сұрақтарды саралай алады және тиімді шешім ұсына біледі. Оқу бағдарламасына сілтеме Денелердің өзара әрекеттесуі Тақырыбы Үйкеліс күші. Үйкеліс әрекетін техникада ескеру Оқу мақсаты 7.2.2.6 - тыныштық, домалау және сырғанау үйкелістерін сипаттау; 7.2.2.7 - үйкеліс күшінің пайдасы мен зиянына мысалдар келтіру Ойлау дағдыларының деңгейі Табиғаттағы және техникадағы үйкеліс күшінің қатысы бар құбылыстарды ажырата алады. Денелердің өзара әрекеттесу әсерлерін түсіндіре алады. Үйкелістің түрлерін біледі. Тыныштық, домалау және сырғанау үйкелістерін сипаттай алады. Үйкеліс күшінің пайдасы мен зиянына мысалдар келтіреді және өз пікірін айта алады. Бағалау критерийлері 1. Білім алушы қарастырып отырған тақырыптағы, табиғаттағы және техникадағы үйкеліс түрлерін ажырата алады. 2. Үйкелісті азайту мен арттыру жолдарын біледі. 3. Тыныштық, домалау және сырғанау үйкелістерін сипаттай алады. 4. Үйкеліс күшінің пайдалы және зиянды жақтарын біледі, техникада қолданылуына мысалдар келтіре алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Денелердің өзара әрекеттесуі Тақырыбы Бір түзудің бойымен денеге әрекет еткен күштерді қосу Оқу мақсаты 7.2.2.8- күштерді берілген масштабта графикалық түрде көрсету; 7.2.2.9- денеге әсер ететін және бір түзудің бойымен бағытталған күштердің тең әрекетті күшінің модулі мен бағытын анықтау. Ойлау дағдыларының деңгейі Механикалық күштердің түрлерін біледі. Күштерді ажырата алады және сипаттауға өз білімін қолдана біледі. Күштерді берілген масштаб бойынша графикке түсіре алады. Денеге әсер ететін және бір түзудің бойымен бағытталған күштердің тең әрекетті күшінің модулі мен бағытын анықтауға білімі жетеді. Бағалау критерийлері 1.Күштерді графикалық түрде масштабтайды және бағытын көрсете алады, формула бойынша таба алады. 2. Денеге бір мезгілде әрекет ететін бірнеше күштің және бір түзу бойымен бағытталған күштердің тең әрекетті күшін графиктен таба алады, есептей алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Қысым Тақырыбы Газдар мен сұйықтар және қатты денелердің молекулалық құрылымы Оқу мақсаты 7.3.1.1 - Заттың молекулалық құрылысы негізінде, газдардың 90 сұйықтар мен қатты денелердің құрылымын сипаттау Ойлау дағдыларының деңгейі Қатты, сұйық және газ тәрізді денелердің қасиеттерін біледі. Заттың агрегаттық күйлеріне мысал келтіре алады. Заттың молекулалық құрылымын біледі және олар арқылы зат күйлерінің қасиеттерін түсіндіреді және сипаттай алады. Бағалау критерийлері 1. Қатты, сұйық және газ тәріздес денелердің құрылысын біледі. 2. Негізгі ұғымдардың, физикалық терминдердің дәл анықтамасы мен түсіндірмесін береді. 3. Заттың молекулалық құрылымын біледі және олар арқылы зат күйлерінің қасиеттерін түсіндіреді және сипаттай алады. 4. Практикалық тапсырмаларды орындау барысында алған теориялық білімдерін қолдана алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Қысым Тақырыбы Қатты денелердегі қысым Оқу мақсаты 7.3.1.2 - қысымның физикалық мағынасын түсіндіру және өзгерту әдістерін сипаттау 7.3.1.3 - есептер шығаруда қатты дененің қысымының формуласын қолдану Ойлау дағдыларының деңгейі Қатты денелердегі қысым және қысым күші туралы білімін өмірде қолдана алады. Күш әрекеті тіреу ауданына тәуелді болатынын түсіндіре алады. Тақырыпқа байланысты есеп шығаруда формулаларды дұрыс қолдана алады, есеп шығару дағдысы қалыптасқан. Бағалау критерийлері 1. Қысымның анықтамасы мен түсіндірмесін береді. 2. Қысымды өзгерту тәсілдерін біледі және мысалмен көрсете алады. 3. Жаңа мысалдармен ойын айтып, білімін көрсете алады. 4. Қысымның формуласындағы шамаларды дұрыс белгілеп жазады және өлшем бірліктерін біледі. 5. Қатты дененің қысымының формуласын қолданып белгісіз шаманы таба алады және есептеп шығара алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Қысым Тақырыбы Сұйықтар мен газдардағы қысым, Паскаль заңы Оқу мақсаты 7.3.1.4- газ қысымын молекулалық құрылым ретінде түсіндіру; 7.3.1.5- сұйықтардағы гидростатикалық қысымның формуласын шығару және оны есептер шығаруда қолдану Ойлау дағдыларының деңгейі Сұйық пен газдағы қысымның таралуын физикалық теория тұрғысынан түсіндіре алады. Гидростатикалық қысымның формуласын біледі және тақырыпқа байланысты есеп шығаруда қолдана алады. Физикалық есептерді шығару дағдысы қалыптасқан. Қысымның біздің өміріміз үшін маңыздылығына баға бере алады. Бағалау критерийлері 1. Сұйық пен газдағы қысымның таралуын молекулалық- кинетикалық теория тұрғысынан түсіндіре алады. 2. Паскаль заңының анықтамасын бере алады. 3. Гидростатикалық қысымның формуласындағы шамаларды дұрыс жаза алады және өлшем бірліктерін біледі, айта алады. 4. Гидростатикалық қысымның формуласын түрлендіріп, белгісіз шаманы есептей алады. 91 Оқу бағдарламасына сілтеме Қысым Тақырыбы Қатынас ыдыстар Оқу мақсаты 7.3.1.6- қатынас ыдыстарды қолдануға мысалдар келтіру Ойлау дағдыларының деңгейі Қатынас ыдыстарға мысалдар келтіреді, қатынас ыдыстардың қасиеттері қандай қондырғыларда пайдаланылатынын біледі, су құбырының құрылысы жайлы мағлұматы бар. Пікірлерді негіздеуге өзінің дәлелін келтіре алады. Бағалау критерилері 1. Қатынас ыдыстардың қасиеттерін біледі және атай алады. 2. Сұйықтың ыдыс қабырғасы мен түбіне түсіретін қысымының табиғатын біледі. 3. Білім алушы қарастырылып отырған заңдылықтардың физикалық мәнін дұрыс түсінетінін көрсете алады. 4. Қатынас ыдыстарды қолдануға мысалдар келтіреді. Оқу бағдарламасына сілтеме Қысым Тақырыбы Гидравликалық машиналар Оқу мақсаты 7.3.1.7 - Гидравликалық машиналардың жұмыс істеу принципін сипаттау; 7.3.1.8 - гидравликалық машиналарды қолдану кезіндегі күштен ұтысты есептеу Ойлау дағдыларының деңгейі Бақылау жасай алады, тұжырым айта алады, айтылған тұжырымдарды дәлелдейтін немесе жоққа шығаратын тәжірибе-сынақ жоспарлай алады. Гидравликалық машиналардың жұмыс принципін сипаттай алады. Гидравликалық машиналарды қолданудың нәтижесіндегі күш ұтысын анықтап, есептей алады. Гидравликалық пресстің құрылысын біледі. Бағалау критерилері 1. Гидравликалық машиналардың жұмыс принципін сипаттай алады. 2. Гидравликалық машиналарды қолданудың нәтижесіндегі күш ұтысын анықтап, есептей алады. 3.Гидравликалық пресстің құрылысын біледі. Оқу бағдарламасына сілтеме Қысым Тақырыбы Атмосфералық қысым. Атмосфералық қысымды өлшеу Оқу мақсаты 7.3.1.9 - Атмосфералық қысымның табиғатын және оны өлшеудің әдістерін түсіндіру Ойлау дағдыларының деңгейі Атмосфералық қысымның себебін біледі. Атмосфералық қысымды өлшеуге арналған құралдарды және олардың құрылысын, қатынасын біледі. Алынған ақпараттарға сүйене отырып, табиғаттағы құбылыстарды түсіндіре алады. Өз бетінше дерек жинай алады. Бағалау критерийлері 1. Атмосфералық қысымның себебін түсіндіре алады. 92 2. Атмосфералық қысымды өлшеуге арналған құралдарды және олардың құрылысын, қатынасын біледі. 3.Жинаған деректері бойынша атмосфералық қысымды өлшеудің әдістерін түсіндіре алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Қысым Тақырыбы Манометрлер. Сорғылар Оқу мақсаты 7.3.1.10 - Манометр мен сорғылардың жұмыс істеу принципін сипаттау Ойлау дағдыларының деңгейі Манометр және сорғылар дегеніміз не екенін біледі; Олардың құрылысы қандай екенін түсінеді, манометр және сорғылардың жұмыс істеу принципін сипаттай алады. Бағалау критерилері 1. Білім алушы манометр және сорғылардың жұмыс істеу принципін түсіндіре алады. 2. Манометр мен сорғылардың құрылысын біледі. 3. Манометр және сорғылардың жұмыс істеу принципі қандай заңдарға негізделгенін айтып бере алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Қысым Тақырыбы №5 Лабораториялық жұмыс «Архимед заңын тексеру» Оқу мақсаты 7.3.1.11 - кері итеруші күшті анықтау және оның сұйыққа батырылған дененің көлеміне тәуелділігін зерттеу; 7.1.3.3 - физика кабинетінде қауіпсіздік ережелерін білу және сақтау Ойлау дағдыларының деңгейі Архимед заңы бойынша теориялық деректерді біледі. Нұсқаулық бойынша жұмыс істей алады. Дәл өлшем жүргізе алады, оларды өңдеп және қорытынды жасай алады. Физика кабинетіндегі қауіпсіздік ережелерін біледі және сақтайды. Бағалау критерилері 1. Кері итеруші күшті анықтай алады. 2. Өлшеулерді дұрыс жүргізеді, өлшеу нәтижелерін толық кестеге түсіреді. 3 . Зерттеу жұмысының нәтижесін қорытындылай алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Қысым Тақырыбы Кері итеруші күш Оқу мақсаты 7.3.1.12 - сұйықтар мен газдардағы кері итеруші күштің табиғатын түсіндіру; 7.3.1.13 - есептер шығаруда Архимед заңын қолдану Ойлау дағдыларының деңгейі Сұйықтар мен газдардағы кері итеруші күштің табиғатын түсінеді, есептер шығаруда Архимед заңын қолдана алады. Бағалау критерилері 1. Білім алушы қарастырылып отырған заңның физикалық мәнін дұрыс түсінетінін көрсетеді. 2. Архимед заңы мен тиісті негізгі ұғымдардың анықтамасы мен түсіндірмесін береді. 3. Архимед күшінің табиғатын тәжірибе негізінде түсіндіре 93 алады. 4. Архимед заңын есеп шығаруға қолданады. 5. Архимед күшінің формуласын түрлендіру арқылы белгісіз шаманы тауып, мәнін есептей алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Қысым Тақырыбы №6 лабораториялық жұмыс «Дененің сұйықта жүзу шарттарын анықтау» Оқу мақсаты 7.3.1.14 - дененің сұйықта жүзу шарттарын зерттеу 7.1.3.3 - физика кабинетінде қауіпсіздік ережелерін білу және сақтау Ойлау дағдыларының деңгейі Денелердің жүзу шарттарының тұжырымдамасын біледі. Өлшеу жүргізе алады. Лабораториялық жұмысты орындайды. Өлшеу қателіктерін есептей алады. Физика кабинетіндегі қауіпсіздік ережелерін біледі және сақтайды. Бағалау критерилері 1. Денелердің жүзу шарттарын біледі. 2. Сұйық ішінде жүзіп жүрген денеге әрекет ететін ығыстырушы күштің шамасын анықтай алады. 3. Дененің жүзу шарттарын тәжірибе жүзінде анықтай алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Жұмыс және қуат Тақырыбы Механикалық жұмыс. Қуат Оқу мақсаты 7.2.3.1 - механикалық жұмыс ұғымының физикалық мағынасын түсіндіру; 7.2.3.7 - қуат ұғымының физикалық мағынасын түсіндіру; 7.2.3.8 - механикалық жұмыс пен қуаттың формулаларын есептер шығаруда қолдану Ойлау дағдыларының деңгейі Механикалық жұмыс және қуат ұғымдарының физикалық мағынасын түсінеді, формуласын біледі. Механикалық жұмыс пен қуаттың формулаларын есептер шығаруда қолдана алады. Бағалау критерилері 1. Механикалық жұмыс пен қуаттың дәл анықтамасы мен формуласын, өлшем бірлігін айта алады. 2. Механикалық жұмыс пен қуаттың физикалық мағынасын түсіндіре алады. 3. Механикалық жұмыс пен қуаттың формулаларын есептер шығаруда қолдана алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Энергия Тақырыбы Кинетикалық энергия Потенциалдық энергия Оқу мақсаты 7.2.3.2 - механикалық энергияның екі түрін ажырату; 7.2.3.3 - кинетикалық энергия формуласын есептер шығаруда қолдану; 7.2.3.4 - жоғары көтерілген дене үшін потенциалдық 94 энергияның формуласын қолдану Ойлау дағдыларының деңгейі Потенциалдық және кинетикалық энергияның формулаларын біледі. Механикалық энергияның екі түрін ажырата алады, кинетикалық энергия формуласын есептер шығаруда қолдана алады, жоғары көтерілген дене үшін потенциалдық энергияның формуласын біледі және есептер шығаруда қолдана алады. Бағалау критерилері 1.Кинетикалық және потенциалдық энергияның анықтамасын айтып түсіндірмесін береді. 2.Механикалық энергияның екі түрін ажырата алады. 3.Энергия көріністерін бақылауға өмірден мысал келтіре алады. 4.Энергия түрлерінің қандай физикалық шамаларға тәуелді екенін біледі. 5. Кинетикалық және потенциалдық энергияның формулаларын қолданып есеп шығара алады. 6. Жоғары көтерілген дене үшін потенциалдық энергияның формуласын есеп шығаруда қолдана алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Энергия Тақырыбы Энергияның сақталуы және айналуы Оқу мақсаты 7.2.3.5- энергияның түрленуіне мысалдар келтіру; 7.2.3.6- механикалық энергияның сақталу заңын есептер шығаруда қолдану Ойлау дағдыларының деңгейі Энергияның түрленуіне мысалдар келтіреді. Жұмыс пен энергияның өлшем бірліктерін біледі. Механикалық энергияның сақталу заңын есептер шығаруда дұрыс қолдана алады. Бағалау критерийлері 1. Энергияның түрленуіне мысалдар келтіреді. 2.Энергияның сақталу заңының тұжырымдамасын біледі. 3.Энергияның сақталу заңының физикалық мағынасын түсіндіре алады. 4.Жұмыс пен энергияның баламалы болуын түсіндіре алады. 5. Механикалық энергияның сақталу заңын есептер шығаруда қолдана алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Күш моменті Тақырыбы Жай механизмдер Оқу мақсаты 7.2.4.1- «Механиканың алтын ережесін» тұжырымдау және қарапайым механизмдердің қолданылуына мысалдар келтіру; 7.2.4.2- күш моменті ұғымының физикалық мағынасын түсіндіру Ойлау дағдыларының деңгейі Жай механизмдер дегеніміз не екенін біледі, олардың қандай түрлері бар екенін атай алады. «Механиканың алтын ережесін» тұжырымдайды және қарапайым механизмдердің қолданылуына мысалдар келтіре алады; Күш моменті ұғымының физикалық мағынасын түсінеді. Бағалау критерилері 1.Қарапайым механизмдердің түрлерін атап бере алады. 95 2.Қарапайым механизмдердің қасиеттерін біледі. 3.«Механиканың алтын ережесін» тұжырымдай алады және қарапайым механизмдердің қолданылуына мысалдар келтіреді. 4.Күш моментінің формуласын біледі. 5. Күш моменті ұғымының физикалық мағынасын түсіндіре алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Күш моменті Тақырыбы Дененің массалық центрі Оқу мақсаты 7.2.4.3- жазық фигураның массалық центрін тәжірибеде анықтау Ойлау дағдыларының деңгейі Дененің массалық центрінің анықтамасын біледі. Жазық фигураның массалық центрін тәжірибеде анықтай алады. Денелердің массалық центрін анықтауға мысалдар келтіре алады. Бағалау критерилері 1. Жазық фигураның массалық центрін тәжірибеде анықтай алады. 2. Дененің массалық центрінің анықтамасын тәжірибе негізінде тұжырымдап бере алады. 3. Денелердің массалық центрін анықтауға кемінде 1- 2 мысал келтіре алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Күш моменті Тақырыбы №7 лабораториялық жұмыс. «Иіндіктің тепе-теңдік шарттарын анықтау» Оқу мақсаты 7.2.4.5- тәжірибеде иіндіктің тепе-теңдік шарттарын анықтау; 7.1.3.3- физика кабинетінде қауіпсіздік ережелерін білу және сақтау Ойлау дағдыларының деңгейі Моменттер ережесін, иіндіктің тепе-теңдік шарттарын біледі. Өлшеу жұмыстарын дұрыс және дәл орындай алады. Зерттеу және өлшеу жұмыстарының нәтижесі бойынша қорытынды жасай алады. Физика кабинетінде қауіпсіздік ережелерін біледі және сақтайды. Бағалау критерилері 1.Тәжірибеде иіндіктің тепе-теңдік шарттарын анықтай алады. 2.Иінтіректі пайдаланып, күш моменттері ережесінің дұрыстығын эксперимент жүзінде тексереді. 3. Оң және теріс күш моменттерін салыстыра отырып, белгілі бір қорытынды жасай алады. 4. Өз ойын анық және нақты жеткізе алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Күш моменті Тақырыбы Иіндіктің тепе-теңдік шарты Оқу мақсаты 7.2.4.4- тепе-теңдікте тұрған денелер үшін күш моменттер 96 ережесін тұжырымдау және есептер шығаруда қолдану Ойлау дағдыларының деңгейі Келесі ұғымдарды біледі: иінтірек, күш моменті, тірек нүктесі. Иінтіректің иіндерін дұрыс анықтай алады. Тепе-теңдікте тұрған денелер үшін күш моменттер ережесін тұжырымдайды және есептер шығаруда қолдана алады. Бағалау критерилері 1. Келесі ұғымдарды біледі: иінтірек, күш моменті, тірек нүктесі. 2. Иінтіректің иіндерін дұрыс анықтай алады. 3.Тепе-теңдікте тұрған денелер үшін күш моменттері ережесін тұжырымдайды және есептер шығаруда қолдана алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Күш моменті Тақырыбы Пайдалы әрекет коэффициенті. №8 лабораториялық жұмыс «Көлбеу жазықтықтың пайдалы әрекет коэффициентін анықтау». Оқу мақсаты 7.2.4.6- көлбеу жазықытықтың пайдалы әсер коэффициентін тәжірибеде анықтау; 7.1.3.3- физика кабинетінде қауіпсіздік ережелерін білу және сақтау Ойлау дағдыларының деңгейі Тақырып бойынша теориялық материалды меңгерген. Орындаған жұмысын рәсімдеу ережелерін біледі.Нұсқаулық бойынша жұмыс жүргізе алады. Көлбеу жазықытықтың пайдалы әсер коэффициентін тәжірибеде анықтай алады.Физика кабинетіндегі қауіпсіздік ережелерін біледі және сақтайды. Бағалау критерилері 1.Нұсқаулық бойынша жұмыс жасай алады. 2. Көлбеу жазықытықтың пайдалы әсер коэффициентін тәжірибеде анықтайды. 3.Жұмысын рәсімдейді және қорытындылап, тұжырымдайды. Оқу бағдарламасына сілтеме Жер және ғарыш Тақырыбы Аспан денелері туралы ғылым Оқу мақсаты 7.7.1.1- геоцентрлік және гелиоцентрлік жүйелерді салыстыру Ойлау дағдыларының деңгейі Планеталардың қозғалысы жайында біледі, мысалдар келтіре алады, геоцентрлік және гелиоцентрлік жүйелерді салыстыра алады. Бағалау критерилері 1.Астрономияның негізгі түсініктері мен қарапайым терминдерін біледі. 2. «Галактика» ұғымының мағынасын түсінеді. 3. Г. Галилейдің астрономияға қосқан үлесі туралы біледі. 4. Астрономияның негізгі мақсатын тұжырымдай алады. 5. Геоцентрлік және гелиоцентрлік жүйелерді салыстыра алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Жер және ғарыш Тақырыбы Күн жүйесі 97 15- кесте. 8 сынып «Физика» оқу пәні бойынша білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау критерийлерінің үлгісі Бөлім Тақырыптар/ мазмұны Оқу мақсаттары Ойлау дағды ларын ың деңгей і Бағалау критерийлері Жылу құбыл ыстары Жылулық қозғалыс, броундық қозғалыс, диффузия 8.3.1.1 молекула- кинетикалық теорияның негізгі қағидаларын дәлелдейтін мысалдар келтіру және тәжірибені сипаттау Білу Түсіну Қолда ну 1. Физикалық құбылысқа мысал келтіреді. 2. Қарапайым тәжірибелерді жасай алады және сипаттайды. 3. Табиғатты зерттеу әдістерін біледі және бақыланған құбылыстарға өздік қорытынды жасайды. Температура, оны өлшеу тәсілдері, температураны ң шкалалары 8.3.1.3 Температураны өлшеуді жылулық ұлғаю негізінде сипаттау; 8.3.1.2 температураны әртүрлі шкала (Цельсий, Білу Түсіну Қолда ну 1. Физикалық шама ретінде температураның анықтамасын біледі. 2.Температураны әртүрлі термометрлер көмегімен өлшейді және өлшеу әдісін сипаттай алады. 3. Температураны әртүрлі температуралық өлшемдерге Оқу мақсаты 7.7.1.2- күн жүйесінің нысандарын жүйелеу Ойлау дағдыларының деңгейі Күн жүйесінің құрылысы туралы біледі. Күн жүйесінің планеталарын атап бере алады. Күн жүйесінің нысандарын жүйелей алады. Бағалау критерилері 1.Күн жүйесінің құрылысы туралы өз білімін көрсетеді. 2. Күн жүйесіндегі планеталардың аты мен жалпы санын біледі. 3. Күн жүйесінің нысандарын жүйелей алады. Оқу бағдарламасына сілтеме Жер және ғарыш Тақырыбы Күнтізбе негіздері (тәулік, ай, жыл) Оқу мақсаты 7.7.1.3- жыл мезгілдерінің ендіктерге байланысты ауысуы және күн мен түннің ұзақтығын түсіндіру Ойлау дағдыларының деңгейі Әртүрлі күнтізбелердің аттарын және түрлерін, даму тарихын біледі. Жыл мезгілдерінің ендіктерге байланысты ауысуын және күн мен түннің ұзақтығын түсіндіре алады. Тақырыпқа байланысты практикалық тапсырмаларды орындай алады. Бағалау критерилері 1.Әртүрлі күнтізбелердің аттарын және түрлерін, даму тарихын біледі. 2. Жыл мезгілдерінің ендіктерге байланысты ауысуын және күн мен түннің ұзақтығын түсіндіре алады. 3.Тақырыпқа байланысты практикалық тапсырмаларды орындай алады. 98 Кельвин) бойынша өрнектеу ауыстырады (Кельвин, Цельсий). Ішкi энергия, ішкi энергияны өзгерту тәсiлдерi 8.3.2.1 дененің ішкі энергиясын өзгерту тәсілдерін сипаттау; Білу Түсіну Қолда ну 1. Ішкі энергияны өзгерту жолдарын біледі. 2. Ішкі энергияның анықтамасын тұжырымдай алады. 3. Механикалық энергияны ішкі энергияға ауыстыруға мысалдарын келтіреді. 4. Энергияның көріністерін байқап, өмірден мысалдар келтіре алады. Жылуөткізгішт ік, конвекция, сәуле шығару 8.3.2.2 жылу берілудің түрлерін салыстыру Білу Түсіну Қолда ну Талда у 1. Тәжірибелік эксперименттер негізінде жылу өткізгіштік, конвекция, сәуле шығарудың анықтамасын тұжырымдай алады . 2. Әртүрлі заттардың жылу өткізгіштігін көрсететін эксперименттерді сипаттайды. 3. Денені қыздыруды заттың молекулалық құрылымы негізінде талдайды және түсіндіре алады . 4. Өмірден жылу құбылыстарын қолданудың кем дегенде екі мысалын келтіреді. Табиғаттағы және техникадағы жылу берілу 8.3.2.3 техникада және тұрмыста жылу беру түрлерінің қолданылуына мысалдар келтіру Түсіну Қолда ну 1. Күнделікті өмірде және техникада жылу өткізгіштікті қолданудың мысалдарын келтіреді. 2. Жылулық құбылыстардың маңыздылығы мен рөлі туралы айтады. Жылу құбылыстарын ың тірі ағзалардың өмірлеріндегі ролі 8.3.2.4 әртүрлі температураларда тірі ағзалардың бейімделуіне мысалдар келтіру Түсіну Қолда ну Талда у 1. Тірі организмдердің өміріндегі температураның рөлі туралы қысқа эссе (10-12 сөйлем) жазады. 2. Тірі ағзалардың әртүрлі температураға бейімделуін растайтын мысалдар келтіріп, ойларын білдіреді. Жылу мөлшері. Заттың меншікті жылу сыйымдылығы 8.3.2.5 жылу алмасу процесі кезінде алған немесе берген жылу мөлшерін анықтау; 8.3.2.6 заттың меншікті жылу сыйымдылығыны ң мағынасын түсіндіру Білу Түсіну Қолда ну Талда у Жинақ тау 1. Жылу мөлшерінің анықтамасын тұжырымдай алады. 2. Энергияның және жылу мөлшерінің өлшем бірліктерін біледі. 3. Жылу мөлшерінің басқа параметрлерге тәуелділігін түсінеді. 4. Жылу беру процесінде алынған немесе берілген жылу мөлшерін анықтайды. 99 5. Меншікті жылу сыйымдылығының физикалық мәнін түсіндіре алады. Отынның энергиясы. Отынның меншікті жану жылуы 8.3.2.7 отынның жануы кезінде бөлінген жылу мөлшерін анықтау Білу Түсіну Қолда ну Талда у 1. Отын жағылған кезде босатылған жылу мөлшерінің формуласын біледі және жаза алады. 2.Формулаға енгізілген физикалық шамалардың өлшем бірліктерін біледі. 3. Жылу мөлшерінің формуласының физикалық мәнін түсінеді. 4. Есептерді шешкенде отын жану кезінде бөлінген жылу мөлшеріне арналған формуланы қолданады. 5. Есептің шартын дұрыс, нақты құрады. 6. Физикалық шамалардың мағынасын атап, дұрыс жаза алады. 7. Белгісіз шаманы табу үшін формуланы түрлендіріп қолдана алады. 8. Физикалық шамалардың өлшем бірліктерін дұрыс көрсетеді. 9. Есептерді шешудің ұтымды әдістерін қолданады. № 1- лабораториялы қ жұмыс. жүктеу/скачать 4,04 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|