171
Uygur kültüründe müzik ve dans ayrılmaz bir bütündür. “Ussul” adı
verilen dansların kökleri tarihin derinliklerine uzayıp gider ve her dansın
ayrı bir hikâyesi mevcuttur. “Sama ussuli” adı
verilen raks u sema, ilk
kez 12. yüzyılın mutasavvıfı Yesevi’nin hikmetlerinde görülür. Bu dans
günümüzde nevruz, Kurban ve Ramazan bayramlarında Kazakistan’da
da icra edilmektedir. “Dolan dansı” bir başka anlam taşır bu ussuller
içinde. Bir zamanlar göç edilmek zorunda kalınan Kaşgar’ı, Aksu’yu,
Yarkent’i hatırlatır figürleriyle ve giysilerden figürlere aşkla, şevkle
“Allah” nidalarıyla icra edilen bu dans, kültürel kimliğin önemli bir
aktarım aracıdır. “Semavar” ve “kâse dansı” ise günümüzde toyların en
büyük geleneksel eğlence unsurlarından biridir. Başlarında kâse taşıyan ve
rengârenk ipek elbiseleriyle gözleri büyüleyen kızlar çıkarken ilk olarak
sahneye, ardından başlarında semaver taşıyan erkek dansçılar görünür, bu
dansçıların vücutlarında adeta sanatın ve maharetin dile gelip konuştuğu
görülür.
Resim sanatında yüzyılların eşsiz birikimine sahip olan Uygurlar,
sayısız ressamın gayretiyle bu sanatı daha da ileriye taşımaktadır. Duvar
resimleriyle asırlar önce başlayan bu sanat, günümüzde çok farklı teknik ve
içerikle varlığını devam ettirir. Uygur ressam Ahmet Ehet’in tuvallerinde
Kaşgar’ın arka sokaklarını, yıllar önce göç edilen güzel konakları ve
yollarında asasıyla yürüyen aksakallı bilgeler dikkat çekerken Uygur
ressam Venera Vazhitova’nın fırça izlerinde Turfan’ın karpuz tarlaları,
Kaşgar’ın nar bahçeleri, Hoten’in ipek dokuma tezgâhları, Kumul’un
mukam sarayı görülür.
Sonuç
Köklü ve zengin bir kültürel birikime sahip olan Uygurlar, farklı
coğrafyalarda bu birikimini korumaya çalışmaktadır. Kazakistan’da Çin
sınırından Almatı içlerine kadar uzanan geniş ovalara yerleşen Uygurlar,
tarım, hayvancılık ve ticaretle yaşamlarını sürdürmektedir. Kazakistan’da
belirli yerleşim yerlerinde yoğunlaşmış olan Uygurlar, somut olmayan
kültürel miraslarını yaşatma ve koruma mücadelesi vermektedir. Sözlü
kültür ürünleri, müzik, dans, geleneksel sohbet toplantıları olan meşrepler,
mukamlar, doğum, düğün ve ölüm adetleri, geleneksel mimari gibi
hususları içine alan somut olmayan kültürel miras, Uygurların Kazakistan
coğrafyasında milli kimliklerini sürüdürmelerinde en önemli etkendir.