Монография түркістан, 2010 жыл Пікір жазғандар: Ә. Жолдасбеков- педагогика ғылымдарының докторы,профессор

Шәкірттер, әсіресе, кіші жастағы балалар, даралықты дамуды қажетсінеді. Демократия өрісінде даралық қоғам алдындағы жауапкершілік сезімімен ұштасқаны жөн. Бұл ұғымға баламалы «дербестік» түсінігі тұлғаның өз әрекет-қылығына жауапкер екенін білдіреді. Жеке іс жобалары, есеп берулер, өнер туындылары, ән-күй, шағын сахналық қойылымдар, би- сынып жұмыстары қатарында көпшілік назарына ұсынылуымен тәрбиеленушіге өз мүмкіндіктерін, өзінің шығармашыл «Мен» мазмұнын көрсетуге жол ашьш, оның өзінше дамуына көмектеседі.

Демократиялық қоғамда азаматтар өзіндік тәртіп, әрекет қылығын ретке келтіруімен айналысуы тиіс екені жобаланған. Алғашқы қадамдарында да, есейген шақта да адамға жауапкершілік сезім баулуда жәрдем беру-мұғалімнің аса маңызды міндеттерінің бірі. Шынайы тәртіптілік әрбір баланың да, ересектің де ішкі жан дүниесімен сабақтас. Шәкірттерге өз қалауымен әрекет жасауға мүмкіндік бере отырып, мұғалім көп жағдайда олардың өзіндік бақылау қоюға деген ыкылас-ниет әрекеттеріне қолдау-қуаттау береді. Ұстаз өз өнегесімен шәкіртіне қол жеткен табыстарын өз бетінше қалай қадағалаудың жолдарын (бақылау парақшалары мен кестелерде) көрсетеді.

Еркін қоғамда пікірлер мен наным-сенімдер айырмашылықтарына болған шыдамдылық пен түсіністік дамыту қажет. Бұл оңай емес, солай да болса, демократия мұраттарының бірі- осы шыдамдылықпен орайлас. Өзгелерді түсіне білу, олар бойындағы ізгілік-инабаттылықты сезе, көре алу қабілеті-шыдамдылық дамытуға қажет басты шарт. Шыдамдылық өзгелерге деген шынайы қайырымдылық және адал қарым-қатынаспен байланысты.Балалар өзгелер тарапынан болатын мейірлі қатынасты сыныпта, мектеп қабырғасында сезіне бастауы тиіс, осыдан мұндай ізгілікті байланыс балалардың өзара қатынасында орнығады, ал бұл өз кезегінде тұлға бойында көңіл-күйге сай әрекет жасап, шыдамды болуға баулиды.

Қайырымдылық және сыйластықпен тығыз байланысты тұлғалық қасиет-бұл бедел. Мұндай адами сапа кіші жастағы балаларға да тән. Бірақ бұл сезім оларда өте нәзік келеді, осыдан оны бала бойынан оңай аластау мүмкін. Бала өз беделін ұстана отырып, өзгелерге болған кішіпейілдік және сыйластықты қатынастарының орнығуына әрекеттенеді. Мұндайда ол өнеге-үлгіні көркем әдебиеттен, ересектер өмірінен алады, өнер үйірмелеріне қатыса жүріп, дәрістік ойындарда рольге еніп, пікір-таластарға араласумен үйренеді.

Еркіндік.

Демократиялық қоғамның жасауы мен дамуы оның мүшелерінің еркіндік дәрежесіне тәуелді. Демократияны сақтау және одан әрі өрістету үшін оған даралықты да, ұжымдық та деңгейде дем беріп, қолдап отыру қажет. Тіпті жас балалардың өзі қалауымен қандай да бір іс-қызметті, әрекет-қылықты таңдастыру сәтінде еркіндіктің қаншалықты «тәтгі» екенін сезіне бастайды.Сыныпта бақылау жұмысына байланысты мұғалім дәстүрге енген екі қатар партада отырғандарға екі нұсқа жұмыс тақырыбын бере саламыз. Олай болмағанын қалар едік. Одан гөрі бүкіл сыныпқа 5-6 тақырып ұсыныңыз, балалар қалаған тақырыбын алсын. Балаларға сеніңіз! Олардың еркіндігін ардақтаңыз!

Шынайылық – бұл адам бойындағы мызғымас адалдық, баршаға бірдей құрметті қарым-қатынастан көрнетін тұлғалық қасиет. Демократиялық қоғам мүшелері әр қадамын осы шынайылықпен байланыстыра алғаны ләзім. Балаларға күн сайын осы қасиет-сапалар төңірегінде ересектермен бірге сөз талқы жүргізуге мүмкіндіктер жасау қажет, өмірден және өнерден үлгі алуға жағдайлар түзіп барған жөн.

Қанағат-қуаныш.

Мектеп, сынып, әсіресе, бастауыш сынып қанағат-қуаныштың кәусар бұлағы болуы тиіс. Жаңа тақырып өту балалар үшін үлкен шаттық, себебі дүниеге енді көзін ашып жатқан бала жаңа идеяларға құштар келеді. Жаңа материалға қанағаттанып, шаттанудан болашақ тұлға қоғамды демократиялық жаңа өзгерістерге келтіру істеріне белсенділікпен құштарлана араласуға бағыт алады.