Н. Дауенов ДӘСТҮрлі қазақ этнографиясы

Қазақстанда аңшылықпен көне дәуірден бастап айналысқан. Қола дәуіріне дейін аңшылық шаруашылық өмірде ең басты орын алған. Оған әр түрлі үңгірлерде табылған археологиялық және палеозоологиялық зертеулердің нәтижесі дәлел болып отыр. Үңгірлерден табылған суреттерде көптеген жануарлардың, әр түрлі қарулар мен аңшылық түрлері бейнеленген.

Кейінгі ғасырларда аңшылық өзінің басты рөлін жоғалтып, қосалқы шаруашылықтың түріне айнала бастады. Мүйіздер мен жануарлардың сүйектерінен жасалған заттар көптеген тұрақтардан табылды. ҮІІ-ІХ ғасырларға жататын Ертіс бойындағы Бобров тұрағында арыстанды өлтіруші ат үстіндегі суреті бар белбеу табылды.

Аң аулау үшін аңшы иттер, жырқыш құстар, артынан қару қолданыла бастады.

Мылтық шыққанға дейін аңшылардың аң аулауға қолданатын тәсілі қапысын тауып ұстау: көне заманның осындай бір әдісі – аран. Аран – Аңдарды ұстау үшін тау арасынан ені тар қоршау жасап, олардың жан-жағына аң кіргеннен кейін шегініп шыға алмайтындай өткір істік қадалар орнатады. Мұнан кейін аңдар, жануарлар кейін шегіне бере әлгі істікке түйреліп, қозғала алмай тұрып қалады. Осы кезде аңшылар оларды оңай соғып алады. Тасқа қашалып жазылған осындай аңшылықтан қалған таңба-суреттердің көне замандардан бізге жеткені аз емес.

Аңдарды аулаудың тағы бір әдісі - қыс кезінде қамыстың басын қырқып, мұз бетінде сояуын қалдыру. Мұндай әдіске қоян арандағыш келетін сияқты. Қазақтың «ерді намыс, қоянды қамыс өлтіреді» деуі содан. Бұл әдіс қазірге дейін қолданылады.

Тағы бір көне әдіс аңдар жүретін жерлерге тор, ау, қақпан құру. Мәселен, балық аулау үшін оның жүретін жолына ау құрылады. Сонымен қатар балықты сүзіп аулау әдісі де бар. Ол үшін аудың бір шетіне, яғни төменгі жағына тас, темір немесе сол сияқты ауыр нәрселер байланады да, екі жақ қанатын қайықпен ілгері сүйрейді. Аудың қанаттарына қақтыққан балықтар ошарылып барып, оның орта тұсындағы «абақ» дейтін тарлау қуысына кіреді. Оған кіру оңай да, шығу мүлде мүмкін емес. Қазіргі абақтыға тонналаған балық сияды. Аумен ұстаған балықтарды уақытша қамайтын қамыс қоршауды «сүзек» дейді.