Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Басқару психологиясы
| Диагност
– жоба мен күрделі жағдайдың күшті және әл- сіз жақтарын жылдам бағалайды. Өзгелердің қателіктеріне шы- дамды. Фанатик – өзінің ғылыми жұмысына елігіп кеткен, басқа- лардан да ғылымға осындай қатынасты талап етеді, сондықтан қатал және сыйыспайтын болып есептеледі. Пионер – бұл перспективалы проблемаларға жылдам қарай- тын, басқалардың іс-әрекетін ынталандыратын бастамашы. Ол жинақы, менмен, эрудициялы, жетекшілікке бейім, отыруды та- лап ететін мәселелерді ұнатпайды. Эрудит – есте керемет сақтауымен, байқағыштығымен ерек- шеленеді. Өзінің эрудициясын көрсеткісі келмейді. Адал, пе- дант, бірақ пікір айтуда ынтасыз деп есептеледі. Техник – өнерпаз. Өзі шеше алмайтын проблемаға жармас- пайды. Адал және әріптестерінің мінез-құлқындағы көлеңкені түсінуге сезімтал. Тәуелсіз – өзіне ғана сенеді, ұжымдық ғылыми жұмысқа скептикамен қарайды. Басқару практикасында жетекшілік пен көшбасшылықты бір тұлғаға біріктіру оңтайлы вариант болады деп есептей- ді. Егер жетекші көзқарастары іскер көшбасшы көзқарасы- мен сай келсе, осындай болады. Жетекші рөлінің эмоционал- дық көшбасшы рөлімен дәл келуі негативтік фактор болуы мүмкін. Жиі кездесетін және ең сәтсіз вариант – жетекші мен көш- басшы рөлдерінің сай келмеуі. Ұйым – бұл бейресми топтардың ресми құрылымы. Оны оңтайлы тұрғызу үшін басшы қызметкерге өздерін көшбасшы ретінде көрсеткен адамдарды ұсынған жөн. Жетекшілік және көшбасшылық – басқару теориясының ең дамушы бағыты. Бұл тақырып бойынша орындалған жұмыстар саны орасан. Д. Греннің «ұйымдық көшбасшылықтағы тік диадалық ал- масу» тұжырымдамасы өте маңызды фактіні анықтады. Жетек- ші әртүрлі атқарушылармен араласқан кезде әртүрлі бас- қару стильдерін ұстана алады. Соңғы екі санат: «ин-топтық» мүшелер және «аут-топтық» мүшелер. Олар негізгі үш параметр 212 бойынша ерекшеленеді: біліктілік дәрежесі, оларға сенім дәре- жесі, жауапкершілікке дайындық. «Ин-топтық» мүшелер бұл сипаттар бойынша «плюс» таңбасымен, ал «аут-топтық» мүше- лер «минус» таңбасымен сипатталады. Жетекші біріншілер- ге қатысты партисипативтік және демократиялық стильдер- мен әрі бейресми әдістермен, ал екіншілеріне қатысты рес- ми әдістермен және авторитарлық стильмен жұмыс істеуі ке- рек. Жетекші мен қарамағындағылар арасындағы арақашықтық айқын болуға тиіс, бірақ тым аз немесе тым үлкен арақашықтық тиімділігі әлдеқайда төмен (С. Грин және Т. Митчелл). Р. Лорд пен Д. Филипс келесіні анықтады: қарамағында- ғылар басқару әсерлерінің мазмұнын емес, жиілігін бәрінен жақсы қабылдайды. Осы байқалу бойынша олар жетекшілік- тің стилі мен сапасын бағалайды. Басқару әсерлердің басқа жақтарының барлығы екінші және одан кейінгі орындарда бо- лады. Бұл – экспектация (қарамағындағылардың күткені- мен сәйкестік) жетекшінің заңнамалық және әлеуметтік норма- ларды сақтауы. Қазіргі кезде Д. Надлер мен Дж. Хакманның «биліктер ба- лансы» теориясы деп аталатын тұжырымдамасы ең танымал болып табылады. Оның негізгі тезисі – билік екі жақты құбы- лыс болып табылады. Жетекшілік стилі – жетекші мен қара- мағындағылардың қарама-қарсы ықпалдарының өзара іс-әре- кет өнімі. Осы екі биліктің балансы (тепе-теңдігі) жетекшінің басқару стилін таңдауын анықтайды. Басқарудың авторитар- лық стилі мен әдістері баланс жетекші билігі жағына қарай ауғанда үстем болады, ал баланс қарамағындағылар билігі жағына ауғанда, жетекші демократиялық стильді қолдануға мәжбүр болады [33, 34]. Егер қарамағындағылар билігі максимумға жетсе, жетек- ші басқарудың либералдық әдісіне жүгінеді. Ұтымды жетек- ші биліктердің сапалы балансын ұстанады. Бұл тұжырым- дама басқару теориясының үш маңызды санатының – же- текшіліктің, көшбасшылықтың және басқару іс-әрекеті тиім- ділігінің өзара әсерлесуінің заңдылықтарын ашып көрсе- теді. |