Н. У. Шаяхметов, тарих ғылымдарының докторы

2. Аристов Н.А. Заметки об этническом составе тюркских племен и народностей и сведения об их численности // Живая старина. Отделение этнографии. Вып. III и IV. СПб., 1896.

4. Ахмедов Б.А. Историко-географическая литература Средней Азии XVI-XVIII вв.: (Письменные памятники). Ташкент: Фан, 1985.

5. Багрянородный К. Об управлении империей. Текст, перевод, комментарии. Изд. второе, исправ. М.: Наука, 1991.

6. Бояршинова З.Я. Население Западной Сибири до начала русской колонизации. Томск, 1960.

7. Бенкё М. Тургайские мадияры. (Казахстанские мадияры – кто они?). Будапешт: Изд-во TIMP, 2003.

8. История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В пяти томах. Алматы: Атамура, 1997. Т. 2.

9. История Казахстана и Центральной Азии: Учеб. пособие / М. Х. Абусеитова и др. Алматы: Дайк-Пресс, 2001.

10. Исхаков Д.М. Тюрко-татарские государства XV-XVI вв. Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ, 2004.

11. Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Казахстан: летопись трех тысячелетий. Алма-Ата: Рауан, 1992.

12. Кумеков Б.Е. Казахи и венгры: общие исторические корни // Ұлы Даланың біртуар ұланы: [Алты Алаштың ардақтысы, көрнекті түркітанушы, мәдениет қайраткері, Мажарстан ғалымы МАНДОКИ Қоныр Иштванға арналады]. 1944-1992. Алматы: ОҒК, 2008.

13. Мандоки Қоныр Иштван. Мадияр руы туралы қолжазба // Ұлы Даланың біртуар ұланы: [Алты Алаштың ардақтысы, көрнекті түркітанушы, мәдениет қайраткері, Мажарстан ғалымы МАНДОКИ Қоныр Иштванға арналады]. 1944-1992. Алматы: ОҒК, 2008.

14. Материалы по истории кыргызов и Кыргызстана. 2-е изд. Бишкек, 2002.

15. Материалы по истории Казахских ханств XV-XVIII веков (извлечения из персидских и тюркских сочинений). Алма-Ата: Наука КазССР, 1969.

16. Материалы по киргизскому землепользованию собранные и разработанные экспедицией по исследованию степных областей. Акмолинская область. Омский уезд. Т. XI. Омск, 1902.

17. Муканов М.С. Этнический состав и расселение казахов Среднего жуза. Алма-Ата: Наука КазССР, 1974.

18. Поэты пяти веков. Казахская поэзия XV – начала ХХ в. / Вст. ст., сост., биогр., спр. и прим. М.М. Магауина. Пер. с каз. Алма-Ата: Жазушы, 1993.

19. Рашид ад-Дин. Сборник летописей / Пер. с пер. О.И. Смирновой. Прим. Б.И. Панкратова и О.И. Смирновой. Ред. проф. А.А. Семенова. М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1952. Т.1. Кн. 2.

20. Сейдімбек А. Қазақтың ауызша тарихы: Зерттеу. Астана: Фолиант, 2008.

22. Трепавлов В.В. История Ногайской Орды. М.: Изд-я фирма «Восточная литература» РАН, 2002.

23. Тынышпаев М. Материалы к истории киргиз-казахского народа. Ташкент, 1925.

24. Утемиш-хаджи. Чингиз-наме / Факсим., пер., транскр., текстолог. примеч., исслед. В.П. Юдина. Коммен. и указ. М.Х. Абусеитовой. Алма-Ата: Ғылым, 1992.

25. Шушарин В.П. Ранний этап этнической истории венгров. Проблемы этнического самосознания. М.: «Российская политическая энциклопедия», 1997.

26. Юдин В.П. Переход власти к племенным биям и неизвестной династии Тукатимуридов в казахских степях XIV в. (к проблеме восточных письменных источников, степной устной историографии и предыстории Казахского ханства) // Утемиш-хаджи. Чингиз-наме / Факсим., пер., транскр., текстолог. примеч., исслед. В.П. Юдина. Коммен. и указ. М.Х. Абусеитовой. Алма-Ата: Ғылым, 1992.

Также необходимо подчеркнуть слова П.Томпсона, что «устная история – это история, построенная вокруг людей» (Томпсон П. Указ.соч., Стр.34), и что «устная история бросает вызов общепризнанным историческим мифам, авторитарности суждений, заложенной в научной традиции. Она способствует радикальному преобразованию социального смысла истории».

Другим представителем устной истории является представитель из США Алекс Хейли (Alex Haley. Roots. Garden City, New York: Doubleday, 1976). В своих работах он предпринял попытку восстановить прошлое своей семьи – чернокожих рабов Америки. Ему удалось связать воедино множество разорванных нитей: семейные рассказы о первом предке, привезенном работорговцами из Африки, документы из архивов США и Великобритании и, наконец, интервью, которые он собрал у племенных сказителей в Гамбии (Западная Африка). В конечном итоге все источники совпали и он смог восстановить утраченное прошлое своей семьи и своего народа.

Бельгийский историк и антрополог Ян Вансина (Jan Vansina, Oral Tradition: A Study in Historical Methodology. London, 1965) выделил пять категорий в устной традиции: Это – 1. Заучивание формулировок, ритуалов, лозунгов и титулов. 2. Географические названия и имена. 3. Официальная и неформальная поэзия – историческая, религиозная или личная. 4. Рассказы – исторические, дидактические, художественные или личные. 5. Юридические и иные комментарии. Все эти категории можно найти и у народов Центральной Азии, которые сохранились и по сей день.

Далее, он утверждал, что «идеальный информатор – это человек, живущий привычной жизнью, пожилой или старый, который пересказывает предания без особых колебаний, понимает их содержание» (Jan Vansina. Указ.соч.).

А.Хейли и Я.Вансина в своих работах продемонстрировали способность человеческой памяти сохранять информацию неизменной на протяжении нескольких поколений, не прибегая к помощи письма.

В процессе передачи народных преданий и легенд «важная роль всегда принадлежала также деревенским сказителям, которые чаще, чем придворные специалисты, доносят предания до наших дней. Их аналоги встречаются во многих других культурах; в скандинавской, например, это были скальды, а в индийской – раджпуты» (Томпсон П. Указ.соч., С. 37). Такие люди имелись и в традиционном обществе народов Центральной Азии и называли их «бахсы» или «жырау», которые обычно были в каждом ауле. Классики устной истории отмечали, что «любое послание имеет некую цель, связанную с настоящим, иначе бы их не пересказывали в настоящем и предание просто бы умерло естественной смертью» (Томпсон П. Указ.соч., С.173). «Социальное значение некоторых разновидностей устной традиции привело также к выработке надежных механизмом для ее передачи из поколения в поколение с минимумом искажений» (Томпсон П. Указ.соч., С.36). В исторических преданиях народов Центральной Азии встречается очень много интересных фактов и событий из прошлого.

П.Томпсон утверждал о том, что «легенды варьируются в соответствии с изменившимися социальными потребностями рассказчиков и слушателей, но сохраняют достаточную преемственность, чтобы можно было выделить первоначальные элементы путем сравнения различных версий» (Томпсон П. Указ.соч., С.139). Когда П.Томпсон отвечал на вопрос о достижениях устной истории, он разделил их на три части. «Во-первых, они позволяют проникнуть в область, не доступную другим путем. Во-вторых, даже там, где архивные материалы наличествуют, устные источники позволяют их существенно скорректировать. В-третьих, с помощью устных источников можно добиться и более значительного, фундаментального с точки зрения исторической науки результата» (Томпсон П. Указ.соч., С.120-121).

Далее, П.Томпсон писал, что «записанные устные свидетельства могут, да и должны использоваться отдельными учеными в библиотеках точно так же, как и любой тип документальных источников» (Томпсон П. Указ.соч., Стр.20-21). В качестве подтверждения этим словам можно привести примеры из истории народов Центральной Азии, которые многие свои предания и легенды сохраняли путем пересказа их из поколения в поколение.

Рассматривая влияние фольклора на устную историю, П.Томпсон писал, что «в Британии фольклорное движение развивалось независимо от профессиональной исторической науки… Во Франции, а также в Италии фольклор стал более признанным научным направлением. В Скандинавии и Германии на смену первоначальному «антиквариатству» пришла совершенная этнографическая методология с использованием историко-географического подхода для систематического поиска источников и их сравнительного исследования. В таком качестве фольклористика, как мы увидим, внесла непосредственный вклад в развитие современного устно-исторического направления» (Томпсон П. Указ.соч., С.61). Осмысление фольклора с исторической точки зрения в Каракалпакстане представляло также значительный интерес. Институтом истории, языка и литературы им. Н.Давкараева Каракалпакского филиала АН РУз были опубликованы 20 томов «Каракалпакского фольклора», который был собран среди каракалпаков, проживающих в Центральноазиатских республиках. Началось публикация 100-томника Каракалпакского фольклора, на сегодняшний день уже опубликованы 4 книги (42 томов).

В заключение, нужно отметить, что специалистам по истории Центральной Азии ХХ века предстоит исследовать на основе методов устной истории социально-общественный строй и политико-экономическое состояние общества этого периода, которые полны историческими событиями.
ЛИТЕРАТУРА

1. 
   Paul Thomson. The Voice of the Past. Oxford University Press, 1988. // Томпсон П. Голос прошлого: Устная история / Перевод М.Л.Коробочкин и др., Ред. Е.И.Солдаткина. - М.: Весь мир, 2003. - 368 c.
   
2. 
   Alex Haley. Roots. Garden City, New York: Doubleday, 1976; См. также: Alex Haley. Black History, Oral History and Genealogy // Oral History Review. 1973. p.14-17.
   
3. 
   Jan Vansina. Oral Tradition: A Study in Historical Methodology. London, 1965; исправленное и дополненное: Oral Tradition as History, 1985. Позже он переезжает в США.
   

Трудность изучения изустного культурного наследия этноса общеизвестна, чтобы на этом специально останавливаться. Имеется определенная база монографических исследований и источниковедческих сборников, что облегчит дальнейшую работу [3].

Благодаря внешним фокус-исследованиям путешественников, миссионеров, военных на протяжении средневекового периода, накопилось определенное количество записей фольклора, музыкальных произведений казахов и диаспоры [6; 7]. При видимой архаичности таких материалов, бесценно их содержание. При умелом сопоставлении с данными других видов источников, возможнобудет реконструировать историю нации.

Казахстанский советский историк В.П. Юдин ввел в научный оборот термин «историология» для обозначения специфики источниковой базы кочевых этносов. [3].Другая интерпретация – «устная история», - предложена этнографом, искусствоведом, историком, антропологом АкселеуСейдимбеком. Труды АкселеуСейдимбеказиждятся на духовном наследии Алаш, потому уместно продолжать его изыскания в оболочке научной школы, учредить регулярные «Сейдимбековские чтения».

Ввиду перспективного издания энциклопедического справочника «Абылай хан» по заказу МКИ РК, предлагаем включить в издание оригинальные произведения ученого о деятельности и личности казахского хана Абылая. Использовать труды А.Сейдимбека при последующих съемках киностудией «Казахфильм» художественных лент об Абылай хане и казахской культуре.

По мере осознания утраты этого замечательного исследователя, во весь рост встает значение изысканий АкселеуСейдимбека. Для зарубежной историографии было бы интересно больше узнать научное наследие ученого. Важно организовать переводы его трудов на русский и английский, турецкий и другие языки для ознакомления широкого круга лиц.

Своими неустанными трудами представители разных народов ввели в научный обиход степные баллады «Ер Едыге», «Ер Таргын», «Алпамыс», «Кобланды батыр», «Батыр Баян», «Козы-Корпеш и Баян сулу» и другие. ШоканУалиханов, КанышСатпаев, МухтарАуэзов, Магжан Жумабаев, евгений Брусиловский, Александр Затаевич, Григорий Потанин, АлькейМаргулан, СабитМукановотстсаивали право народов на историческое прошлое. Так, с помощью казахских литераторов оставлен был в антологии всемирной литературы кыргызский эпос «Манас». Калмыцкий «Гэсэр», скандинавские саги сосуществуют с русскими былинами. Точно так же казахские устные легенды и песни, сказки, поэмы и речитативы айтысов являются вербальными инструментами коммуникаций, частью кочевой культуры и ментальности. Темы, поднимаемые в них, волновали население, заставляли предпринимать определенные действия, наследовать полученные знания потомкам. По ним возможно реконструировать прошлое, имена и деяния правителей, маршруты походов и контакты с соседями.

«Вербальная история» дополняет знаковую (тюркские руны, арабская графика, латиница, кириллица) летопись, и в этом состоит особое преимущество национальной исторической школы. В период англо-бурской войны юный Уинстон Черчилль в перерывах между походами набрасывал репортажи, которые были позднее изданы отдельной книгой. Его видение быта и баталий аборигенов как источник составило вклад во всемирную историю покорения «черного» континента. Ныне африканские маски и другие предметы сакрального культа стали экзотикой для туристов, в то время как европейские ученые внимательно изучают и систематизируют устное наследие местных племен. Преимущества вербальных артефактов казахской культуры, налицо. Живы потомки, носители языка и этнокультуры; имеющуюся сокровищницу важно уберечь и возвести на достойный уровень.

Историология казахской нации была бы неполной без реконструкции насыщенной картины внешнеполитического спектра отношений номадов с сопредельными и, более отдаленными, владениями. Период 17-18 веков, ознаменовавшийся правлением ханов, активно продвигавших политический имидж Казахского государства по всему периметру государства, нуждается в комплексном изучении.[4; 5].Изучение этих вопросов важно в плане реконструкции феноменов идентичности и этничности в приложении к кочевым народам. Пренебрежительное отношение к политесу номадов неуместно уже потому, что нынешний независимый этап развития Казахстана доказывает устойчивость и самостоятельность внешнеполитического курса Астаны.

В контексте научной школы А.Сейдимбека, данное направление требует пристального внимания. Его развитие на базе межуднародных и междисциплинарных исследований упрочит фундаментальный характер истории казахской государственности и социума. Соответственно, потребуется инвестирование в археографические экспедиции в различные регионы Казахстана. В ближайшем будущем, эти затраты оправдаются полной сторицей и дополнят письменную историю. Более того, по мере реализации междисциплинарных научных проектов будут готовиться квалифицированные кадры.

1. 
   Становлению социальной антропологии в республике отдали знания и умения О.Исмагулов, Х. Аргынбаев, в определенной степени -этнографы В. Востров, М. Муканов, Э. Масанов, А. Сейдимбек, Ж. Артыкбаев, Н. Масанов. В дореволюционном периоде труды и записки Ш. Уалиханова, А. Левшина, Н. Коншина,Алекторова, Ы.Алтынсарина, Шормановых, Рычкова, Андреева, Дж.Кэстля пролили свет европейцам на традиции и быт казахов.
   
2. 
   Абусеитова М.Х. Из истории внешнеполитических связей Казахского ханства с соседними государствами во второй половине 16 в. // Казахстан, Средняя и Центральная Азия в 16 – 18 вв. – А., 1983.
   
3. 
   Юдин В.П. Центральная Азия в 14–18 веках глазами востоковеда. – А., 2001.
   
4. 
   Муканова Г.К. Центральная Азия через призму отношений: Россия – Казахстан – Китай. – П., 2000.
   
5. 
   Хазанов А.М. Кочевники и внешний мир. - Алматы, 2000.
   
6. 
   Путешествия в восточные страны ПланоКарпини и Гильома де Рубрука. - Алматы, 1993.
   
7. 
   Книга. Марко Поло. - Алма-Ата, 1990.
   

Тарақты шежіресін бұрынғы зерттеушілерге қарағанда әлдеқайда арнайы тиянақтаған шежіреші Шахзада қажы Махамбетов болып табылады⁶⁸. Бұл кісінің еңбегін Ақселеу Сейдімбек былай деп бағалапты: “Тарақты Шахзада қажының ел шежіресіне ертеден ден қойып жүретінін жақсы білемін.

Шежіре түзу, ел ішінің ғибраты мен мол қасиетіне шын ықылас қою үлкен ыждахаттылық пен табанды еңбекті қажет ететін қиын жұмыс.

Шахзада қажының осындай қажырлы еңбегінің арқасында Тарақты руының біраз аталары айғақталып, олардың құрылымы сараланып, мол мағлұмат жинақталған.

Мұндай еңбек қазақ тарихына қатысты еңбекке сеп болумен қатар ұрпақ жадын жаңғыртып, оларды рухтандыра түсуге де жәрдемдесетініне шәк жоқ”⁶⁹. Шындығында да, бұл еңбекте автор Тарақты аталарының шежірелерін біршама жақсы білетін жекелеген кісілерден алынған деректерді жүйелеп, тұңғыш рет Тарақтының 12 атасының басым көпшілігінің шежірелік түзілімін жасап шыққан. Әзірше осы тұрғыдан алғанда бұл еңбекке балама боларлықтай шежірелік жинақ жарық көре қойған жоқ.

Тарақтылардың Орта жүзге ру болып табылатындығы туралы ел арасында таралған аңыз-әңгімелерді Г.Н.Потаниннің “Казак-киргизские и алтайские предания, легенды и сказки” атты еңбегінен табамыз. Мұнда Тарақтылардың Орта жүзге кіру тарихы және шежіре бастаулары туралы деректер баршылық⁷⁰.

Қазақ шежіресі бойынша Тарақты Орта жүзде “ноқта аға” және арғынның жиені болып есептелінеді. Бұл әрине, кейінгі қазақ шежіресінде қалыптасқан тарихи мәліметтер. Ал Тарақтының шығу тегі және оның қалыптасу тарихы мүлде басқаша болуы мүмкін. Өкінішке орай, шежіреден басқа Тарақтының шығу тегі туралы тарихи мәліметтер сақталмаған. Сондықтан да Тарақты тайпасының тарихын білуді мақсат еткен кісілер алғаш оның шежіресімен жан-жақты айналысуы қажет.

Кезінде «Алаш» тарихи зерттеулер орталығынан жарық көрген көптомдық еңбектердегі Тарақтының ежелгі және ерте ортағасырлардағы бабаларына қатысты ғылыми болжамдарымыз және тұжырымдарымыз бұл тайпаның о бастан-ақ өзіндік дербес тарихы болғандығын, оның Арғын одағына кейініректе жиен ретінде тіркелгенін айқын байқатады. Барлық негізгі шежірелер Тарақтыны Орта жүздегі дербес тайпа ретінде көрсетуге тырысқан. Оның үстіне бұл тайпаның бүкіл Орта жүзге “ноқта аға” болып келуі оның дербес тайпа ғана емес, қазақ билеушілеріне – төрелерге жақын тұрған және олардың Орта жүз жеріндегі саясатын нақты жүзеге асыратын едәуір беделді тайпа екендігін дәлелдей түседі. Солай бола тұрса да, бір таңданарлығы Тарақты тайпасының шежіресі әлі күнге дейін жүйелі түрде толық жасалмаған. Жоғарыда атап көрсеткеніміздей, Тарақты аталарын шежірелік тұрғыдан толығырақ тарататын жалғыз шежіре Шахзада қажы Махамбетовтің еңбегі ғана болып отыр. Ол кісіде негізінен алғанда Алакөз, Шәуке, Қосанақ тәрізді аталардан басқа Тарақты тайпасының аталары біршама жүйелі түрде нақты таратылған.

Сондай-ақ, Тарақтының 12 атасының 8 атасының басты-басты тармақтарын анықтауға Ақселеу Сейдімбек берген материалдар көмек көрсете алады. Аталған кісілердің мәліметтерінен басқа жарияланған және қолда бар деректер Тарақты тайпасының аталарын таратып бере алмайды. Сондықтанда Тарақты тайпасының шежіресін талдауда негізгі мәліметтер жоғарыда аталған екі автордың шежірелік деректері болып табылады. Осыған байланысты алда Тарақты тайпасының шежіресіне шолу жасаған кезде осы екі автордың шежірелік мәліметтерін екшеп алып, салыстыра баяндадық. Бұл деректер негізінен бірін-бірі толық мақұлдайды, оның үстіне біздің қолымызда Тарақты шежіресін аталар бойынша жүйелеп тарататын басқа шежірелер жоқ. Мұның өзі шежірешілерді алдағы уақытта осы мәселеге назар аударып, ден қоюға бағыттайды дер едік. Осы айтылғандардың бәрі біздің Тарақты шежіресін талдауға байланысты мүмкіндігімізді тарылта түсті.

Мәселенің екінші жағы бар. Тарақты аталарын бүгінгі күнге дейін тарататын жалғыз шежірелік дерек – Шахзада қажы Махамбетовтың еңбегі болып табылатындықтан және бұл мәселеде онымен салыстыра қарастыратын нақты шежіре баламалары жоқ болғандықтан Тарақты шежіресін таратуда біз аталған автордың мәліметтерін түгелдей қайталап жатпай, тайпаның аталарының негізгі тармақтарын ғана атап көрсетумен шектелдік. Тарақты аталарының ХХ ғасырға дейінгі таратылған жүйелі шежіресімен нақты танысқысы келетін және ол мәліметтерден өздерінің ата-бабаларын іздестіретін азаматтарды осы Шахзада қажының еңбегімен танысуға шақырамыз. Бұдан Тарақты шежіресі осы еңбекпен шектеліп қалуы тиіс деген біржақты қорытынды туындамауы тиіс. Тарақты шежіресінің алда әлі де зерттеле беретініне және оны осы кезге дейін шежірелік мәліметтері белгісіз Қосанақ, Алакөз, Шәуке тәрізді аталарының рулық тармақтарының айқындалатынына күмәнданбаймыз. Алайда деректердің әлі де жинақталмауына байланысты Шахзада қажының мәліметтерінің дұрыс-бұрыстығына ғылыми бағамызды бере алмайтынымызды айта кетеміз. Бұдан аталмыш шежіре авторының жазғандарына күдікпен қарау керек деген солақай шешім туындамауы тиіс. Керісінше, жоғарыда атап кеткеніміздей, құнды деректер бергені үшін Шахзада қажыға алғыс айтқанымыз жөн.

Хатқа түскен ХІХ ғасырдағы қазақ жерін зерттеген Щербинаның 1899 жылғы экспедициясының материалдарында Тарақтының шежіресі төмендегіше таратылады (бұл шежірені жинауға басқалармен бірге Ә.Бөкейханов та қатысқан)⁷¹:

Таракты

Темиръ

Айтъ

Далбшекара

Букурмухамедъ

Алчрахъ

Досымбекъ

.

Кармысъ

Джану Джанту-Джантока Баянкартъ Ахымбетъ

.

Атанъ Бокей Бешей

Есеналы – Джалмамбетъ – Альмамбетъ Бекболатъ – Байболатъ Еламанъ

.

Базаркубытъ Тыналы Таз – Келдымакъ Сойргасъ

Конысбай Наурзбай Джаксыберлы-Токалъ

.

Кешу Солтанкельды

Текебай (дедъ) Байшошка

Осы тізімнің өзінен-ақ Тарақтының құрамына Арғын руларының кейбір аталарының рулық тармақтарының қосылып кеткенін аңғарғандай боламыз. Шәкәрім Құдайбердіұлы өзінің әйгілі еңбегінде Сарыға және Әліге байланысты мынадай әңгімені айтады: “Шежіре түрікті жазған Әбілғазы Баһадүр хан туысқандарымен хандыққа таласып, Үргеніштегі өзбектер бұзылып, үш бөлініп кеткенде, осы Есім хан қолына келіп, тұрдым дейді. Сонда Есім хан Тұрсын ханды өлтіріп, Қатағанды шапты дейді. Жәрдем көремін деп келген хандардың жайы былай болған соң, Есім ханнан рұқсат алып қайттым дейді. Бұлай болғанда біздің 9-ншы атамыз Сарының қатыны Тұрсынханның қызы Қоңырбике сол 1628 жылы алып келінген болатын. Оны қазақтар былай айтушы еді. Атамыз Сарыменен бір туысқан інісі Әлі деген бір сартта қызметкер болып жүргенде, Есім хан Қатаған елінің ханы Тұрсынды өлтіріп, Ташкентті қайта алыпты деген хабар келіпті. Мұны естіген соң Әлі сарттың жемге байлаған екі атына мініп, елге қарай қашыпты. Жолда келе жатып, әкесінің өлгенінен бұрын сейілге шығып жүрген Тұрсынханның қыздарына жолығып, оларға сырын айтпай елге келіп, елден кісі алып барып, Айбике, Нұрбике, Қоңырбике деген Тұрсынханның қыздарын қанша нөкер қыз һәм жасау-жолдастарыменен алып келген соң, Әліге көріп бастап барған жолдасына Қоңырбикені барша киім, шатыр, сайманымен берген соң, жасау киімдерін өзі алып, Қоңырбикені ағасы Сарыға беріпті. Сол Қоңырбикеден біздің 8-нші атамыз Кішік пенен Мәмбет сопы туыпты”⁷².

Осы жолдардан аңғаратынымыз, Тарақтының ең беделді және кеңінен таралған Сары және Әлі аталары кезінде Арғын руларына да ықпалды тарихи тұлға болған. Шындығында да, шежіреге назар аударатын болсақ, Тауфиықтыдан (Тобықтыдан) – Рыспетек, одан Мұсабай, одан Сүйірбас, одан Әлі мен Сары тарайтынын көрер едік⁷³. Әрине, бұл Тарақтының Сарысы мен Әлісі емес, өйткені, Тобықтыда Әлі - Орыс (Ырыс) және Қаржау аталарына бөлінсе, ал Сары – Мәмбетей, Үмбетей, Мәмбетсопы және Күшік аталарына таралып кетеді⁷⁴.

Тарақты және Тобықты тайпаларындағы осы ұқсас аталар әртүрлі тармақтарға тарала тұрса да, оларда жақындық бар тәрізді. Тегінде Әлі және Сары аталарының кейбір тармақтары Тарақты “ноқта аға” лауазымына ие болған кезде Тарақтыға қосылған болса керек. Бұған таңданудың реті жоқ. Шежіре деректерінің біразы жоғарыда айтқанымыздай, Тарақтының өзін және аталарын Арғынмен байланыстырады.

Қармыстың Арғыннан таралуы шежіре деректерінде былай көрсетіледі: Қара қожа – Арғын, Нұржан (қыз), Ақтанберді.

Ақтанберді – Нияз – Темір – Айт - Әлім – Аллаберді – Қармыс.

Бұл ел арасынан жинаған Шахзада қажы Махамбетовтің деректік мәліметтері⁷⁵. Тағы бір шежіреде Тарақтыдан тараған ұрпақ төмендегіше таратылады: Тарақты (Ақтанберді) – Темір – Айт – Дәлшіқара (Дәменқара) – Бүкірмұхамед (Бекмұхамед) – Алдаберді (Аллаберді) – Досымбек – Қаракелменбет – Қармыс. Бұл Медеу Сәрсекеевтің ел арасынан жинаған шежірелік деректері⁷⁶.

Тарақтыдан таратылатын 12 атаның рулық таралымдары төмендегідей: